تشنج آتونیک
تعریف و طبقه‌بندی
تشنج آتونیک (Atonic Seizure) یکی از اشکال مهم تشنج‌های ژنرالیزه اولیه (Primary Generalized Seizures) است که با کاهش ناگهانی تون عضلانی (Sudden Loss of Muscle Tone) مشخص می‌شود. این نوع تشنج، برخلاف برخی انواع دیگر که با حرکات غیرطبیعی همراه‌اند، منجر به سقوط ناگهانی بدن بدون هشدار قبلی می‌شود.
این حملات بیشتر در کودکان مبتلا به صرع مقاوم به درمان یا سندرم‌های پیچیده مانند سندرم لنوکس-گاستو (Lennox-Gastaut Syndrome) دیده می‌شوند و نشانه‌ای از فعالیت گسترده و ناگهانی الکتریکی غیرطبیعی در مغز هستند که تون عضلانی را برای چند ثانیه قطع می‌کند.
تظاهرات بالینی (Clinical Manifestations)
۱. کاهش ناگهانی تون عضلات (Sudden Loss of Muscle Tone):
بارزترین تظاهر این تشنج، افت سریع و گذرا در قدرت نگهدارنده عضلات است. این افت ممکن است موجب سقوط ناگهانی فرد روی زمین شود، به‌ویژه در کودکان که در حال ایستاده یا نشسته هستند. این حالت ممکن است با افتادن سر به جلو یا سقوط کامل بدن همراه باشد و به همین دلیل، Drop Attack نامیده می‌شود. این سقوط می‌تواند باعث صدمات جدی به سر یا صورت شود.
۲. اختلال گذرای سطح هوشیاری (Transient Impairment of Consciousness):
در زمان بروز حمله، ممکن است آگاهی بیمار برای لحظاتی مختل شود؛ با این حال، به دلیل کوتاه بودن حمله (معمولاً کمتر از چند ثانیه)، اختلال قابل توجهی در هوشیاری پایدار باقی نمی‌ماند.
۳. عدم وجود مرحله پس از تشنج (No Postictal Confusion):
برخلاف بسیاری از انواع دیگر صرع مانند تشنج تونیک-کلونیک، بیماران دچار سردرگمی یا خواب‌آلودگی پس از حمله نمی‌شوند. هوشیاری بلافاصله پس از اتمام حمله باز می‌گردد، که یکی از خصوصیات افتراق‌دهنده این نوع تشنج است.
درمان انتخابی (First-line Treatment)
والپروات سدیم (Sodium Valproate):
به عنوان درمان خط اول تشنج آتونیک توصیه می‌شود. این دارو با افزایش غلظت گابا (GABA)، که یک نوروترنسمیتر مهاری اصلی در مغز است، مانع انتشار بیش از حد فعالیت الکتریکی نورون‌ها می‌شود و پایداری الکتریکی سلول‌های عصبی را تقویت می‌کند.
در مواردی که پاسخ درمانی به والپروات ناکافی باشد، می‌توان از داروهای خط دوم مانند لاموتریژین (Lamotrigine) و روفیناماید (Rufinamide) استفاده کرد. به‌ویژه در بیماران مبتلا به سندرم لنوکس-گاستو، این داروها نقش مهمی در کنترل حملات مقاوم دارند.
جدول خلاصه و مقایسه‌ای ویژگی‌های کلیدی تشنج آتونیک
| ویژگی | تشنج آتونیک (Atonic Seizure) |
|---|---|
| نوع تشنج | ژنرالیزه اولیه (Primary Generalized) |
| مکانیسم اصلی | از دست دادن ناگهانی تون عضلانی (Drop Attack) |
| علائم اولیه | افتادن ناگهانی، سقوط سر یا بدن |
| وضعیت هوشیاری حین حمله | ممکن است مختل شود (معمولاً گذرا و کوتاه) |
| مرحله پس از حمله (Postictal) | ندارد یا بسیار خفیف |
| شیوع بیشتر در | کودکان با صرع مقاوم یا سندرم Lennox-Gastaut |
| درمان خط اول | والپروات سدیم (Sodium Valproate) |
| درمان جایگزین | لاموتریژین، روفیناماید در صورت مقاومت دارویی |
| خطر آسیب فیزیکی | بالا، به دلیل سقوط ناگهانی بدون هشدار |
جمع‌بندی نهایی:
تشنج آتونیک یکی از جدی‌ترین اشکال صرع ژنرالیزه است که می‌تواند باعث سقوط‌های ناگهانی و صدمات فیزیکی شود. تشخیص زودهنگام، استفاده از داروی مناسب و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از آسیب (مانند کلاه ایمنی در کودکان) از ارکان مدیریت صحیح این اختلال محسوب می‌شود. توجه ویژه به مدیریت دارویی مقاوم به درمان در این بیماران می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی آنان داشته باشد.
پرسش‌هایی درباره صرع و سایر اختلالات تشنجی
بیماری به علت حملات مکرر سقوط ناگهانی مراجعه نموده است. بیمار ذکر می‌کند پس از این حملات سریعاً هوشیاری خود را به دست می‌آورد. بهترین دارو برای این بیمار کدام است؟
(پرانترنی – شهریور ۸۵)
الف) سدیم والپروات
ب) فنی‌توئین
ج) کاربامازپین
د) فنوباربیتال
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
تحلیل بر اساس کلیدواژه‌ها
حملات سقوط ناگهانی (Atonic seizures) یا تشنج‌های آتونیک نوعی از صرع ژنرالیزه (Generalized Epilepsy) هستند که با از دست دادن ناگهانی تون عضلانی همراه‌اند. در این حملات، بیمار به‌طور ناگهانی می‌افتد اما برخلاف تشنج‌های تونیک-کلونیک، بازگشت هوشیاری سریع اتفاق می‌افتد و معمولاً مرحله پس از تشنج (postictal phase) طولانی ندارند.
این حملات خطرناک‌اند چون می‌توانند منجر به آسیب فیزیکی ناشی از زمین خوردن شوند. در انتخاب دارو برای درمان این نوع حملات، باید به نوع صرع (generalized vs focal)، ویژگی‌های حمله، و اثر دارو بر روی انواع مختلف صرع توجه کرد.
درمان دارویی حملات آتونیک
داروی انتخابی در حملات آتونیک معمولاً باید بتواند تمام انواع حملات ژنرالیزه را پوشش دهد و در عین حال باعث تشدید آن‌ها نشود. برخی داروها مانند کاربامازپین یا فنی‌توئین ممکن است در این بیماران تشنج را بدتر کنند.
بررسی گزینه‌ها
الف) سدیم والپروات (Sodium Valproate)
✅ داروی خط اول در صرع ژنرالیزه از جمله حملات آتونیک، تونیک، کلونیک، میوکلونیک و حتی ابسانس است.
✅ اثر مهاری گسترده‌ای بر روی نورون‌ها دارد.
✅ در مطالعات مختلف، والپروات بیشترین اثربخشی را در کنترل حملات افت ناگهانی نشان داده است.
✅ به دلیل طیف وسیع اثر، در درمان صرع‌های مقاوم به درمان یا مختلط نیز توصیه می‌شود.
ب) فنی‌توئین (Phenytoin)
❌ اگرچه در درمان برخی تشنج‌های تونیک-کلونیک ژنرالیزه یا کانونی مؤثر است، اما در حملات آتونیک و ابسانس نه‌تنها مفید نیست بلکه ممکن است آن‌ها را بدتر کند.
❌ در راهنماهای درمانی توصیه نمی‌شود.
ج) کاربامازپین (Carbamazepine)
❌ این دارو بیشتر برای تشنج‌های کانونی (Focal Seizures) مؤثر است.
❌ در حملات آتونیک یا سایر حملات ژنرالیزه ممکن است باعث بدتر شدن حملات شود.
د) فنوباربیتال (Phenobarbital)
❌ دارویی قدیمی برای کنترل تشنج ژنرالیزه است، اما به دلیل عوارض جانبی متعدد (خواب‌آلودگی، وابستگی، افت شناختی)، دیگر داروی خط اول محسوب نمی‌شود.
❌ در حملات آتونیک نیز اثربخشی کمتری نسبت به والپروات دارد.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به نوع تشنج (آتونیک)، بازگشت سریع هوشیاری، و نیاز به دارویی با طیف اثر گسترده بر روی صرع ژنرالیزه، والپروات سدیم (Sodium Valproate) بهترین انتخاب دارویی است.
پاسخ صحیح: گزینه الف) سدیم والپروات
»» تمامی کتاب
