عوارض داروهای ضدتشنج
داروهای ضدتشنج (Antiepileptic Drugs – AEDs) ممکن است با عوارض متعددی همراه باشند که شناخت آن‌ها برای انتخاب داروی مناسب و پایش بیمار حیاتی است. در ادامه، مهم‌ترین عوارض هر دارو بیان شده است:
فنی‌توئین (Phenytoin)
این دارو به‌طور گسترده برای درمان تشنج‌های تونیک-کلونیک و پارشیال استفاده می‌شود، اما عوارضی نیز دارد:
-
عوارض زیبایی مانند هیرسوتیسم (Hirsutism) یا پرمویی، و خشن شدن چهره (Coarsening of facial features) که به‌ویژه در خانم‌ها آزاردهنده است.
-
هیپرتروفی لثه‌ها (Gingival Hyperplasia) که ممکن است بهداشت دهان را با مشکل مواجه کند.
کاربامازپین (Carbamazepine)
داروی مؤثر برای تشنج‌های پارشیال و همچنین اختلال دوقطبی، اما عوارض جدی دارد:
-
لکوپنی (Leukopenia) یا کاهش گلبول‌های سفید، که خطر عفونت را افزایش می‌دهد.
-
آنمی آپلاستیک (Aplastic Anemia) که یک عارضه خونی نادر ولی شدید است.
-
هپاتوتوکسیسیته (Hepatotoxicity) یا آسیب کبدی.
-
هیپوناترمی (Hyponatremia) ناشی از ترشح نامناسب ADH که می‌تواند منجر به گیجی و تشنج شود.
والپروات سدیم (Sodium Valproate)
داروی طیف‌گسترده برای انواع تشنج، به‌ویژه تشنج‌های میوکلونیک و غیبت:
-
سرکوب مغز استخوان (Bone Marrow Suppression) که می‌تواند باعث پان‌سیتوپنی شود.
-
هپاتوتوکسیسیته برگشت‌پذیر (Reversible Hepatotoxicity) در برخی بیماران.
-
نارسایی کبد کشنده و غیرقابل برگشت (Fatal Irreversible Hepatic Failure) که بیشتر در کودکان زیر ۲ سال دیده می‌شود، به‌ویژه اگر با داروهای دیگر همراه باشد.
لاموتریژین (Lamotrigine)
از داروهای جدیدتر و کم‌عارضه‌تر محسوب می‌شود، اما نیاز به دقت دارد:
-
راش پوستی (Skin Rash) که گاه می‌تواند شدید و تهدیدکننده باشد (مانند سندرم استیونز-جانسون).
-
افزایش خلق و بیداری که گاه به صورت بی‌خوابی گزارش می‌شود.
-
تشدید میوکلونوس در مبتلایان به صرع میوکلونیک جوانان (Juvenile Myoclonic Epilepsy).
فنوباربیتال (Phenobarbital)
از داروهای قدیمی با عوارض قابل توجه عصبی-روانی:
-
خواب‌آلودگی (Sedation) در بزرگسالان.
-
بیش‌فعالی (Hyperactivity) در کودکان، که ممکن است بر عملکرد تحصیلی اثر منفی بگذارد.
-
تغییرات شناختی (Cognitive Impairment) به‌ویژه در مصرف مزمن.
اتوسوکسیماید (Ethosuximide)
داروی انتخابی برای تشنج‌های غیبت (Absence Seizures):
-
سرکوب مغز استخوان (Bone Marrow Suppression)، هرچند نادر اما باید تحت نظر باشد.
پرسش‌هایی درباره عوارض جانبی داروهای ضد تشنج
کدامیک از داروهای ضدتشنج می‌تواند سبب هیرسوتیسم و هیپرپلازی لثه و زمخت شدن چهره شود و در صورت استفاده به صورت تزریقی نباید در سرم قندی مخلوط گردد؟
(پرانترنی – شهریور ۷۹)
الف) فنوباربیتال
ب) اتوسوکسماید
ج) گاباپنتین
د) فنی‌توئین
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
کلیدواژه‌ها:
داروهای ضدتشنج (Antiepileptic Drugs)، هیرسوتیسم (Hirsutism)، هیپرپلازی لثه (Gingival Hyperplasia)، زمخت شدن چهره (Coarsening of Facial Features)، تزریق وریدی فنی‌توئین (IV Phenytoin)، ممنوعیت رقیق‌سازی با دکستروز (Dextrose Incompatibility)
توضیح علمی بر اساس کلیدواژه‌ها:
برخی از داروهای ضدتشنج دارای عوارض ظاهری و بافتی مشخصی هستند که می‌توانند به‌صورت تغییرات ظاهری چهره، رشد بیش‌ازحد مو (هیرسوتیسم) یا هیپرپلازی لثه ظاهر شوند. یکی از شناخته‌شده‌ترین داروها در این زمینه، فنی‌توئین (Phenytoin) است.
همچنین فنی‌توئین تزریقی به دلیل ناپایداری در محلول‌های قندی (دکستروز)، نباید در سرم‌های حاوی گلوکز (مانند D5W) رقیق شود، زیرا ممکن است کریستالیزه شود یا رسوب کند. این دارو باید در سرم نرمال سالین (NS) تزریق شود.
بررسی گزینه‌ها:
الف) فنوباربیتال
❌ فنوباربیتال با عوارضی مانند خواب‌آلودگی، افسردگی و اختلالات شناختی همراه است، ولی باعث هیرسوتیسم یا هیپرپلازی لثه یا زمختی چهره نمی‌شود.
ب) اتوسوکسماید
❌ اتوسوکسماید عمدتاً برای درمان تشنج‌های غیبت (Absence seizures) استفاده می‌شود و عوارض شایع آن شامل اختلالات گوارشی و CNS است. عوارض ظاهری مانند هیرسوتیسم و هیپرپلازی لثه ندارد.
ج) گاباپنتین
❌ گاباپنتین عمدتاً برای درد نوروپاتیک و تشنج‌های جزئی تجویز می‌شود. فاقد عوارضی مثل هیپرپلازی لثه یا زمخت شدن چهره است.
د) فنی‌توئین
✅ فنی‌توئین با سه عارضه مشخص ظاهری شناخته می‌شود:
۱. هیرسوتیسم (پرمویی غیرطبیعی)
۲. هیپرپلازی لثه (بزرگ شدن لثه‌ها)
۳. Coarsening of facial features (زمخت شدن تدریجی چهره در استفاده طولانی‌مدت)
همچنین در فرم تزریقی وریدی نباید در سرم قندی (Dextrose) حل شود، چون در محیط قندی ناپایدار و رسوب‌پذیر است.
نتیجه‌گیری:
تنها دارویی که همه مشخصات ذکرشده در سؤال (هیرسوتیسم، هیپرپلازی لثه، زمختی چهره، و منع استفاده در سرم قندی) را دارد، فنی‌توئین است.
پاسخ صحیح: گزینه د
پسر ۱۰ ساله‌ای که به دلیل صرع تحت درمان می‌باشد را به علت بیش‌فعالی نزد شما آورده‌اند. این عارضه در مصرف کدامیک از داروهای زیر بیشتر می‌باشد؟
(دستیاری – مرداد ۹۹)
الف) فنوباربیتال
ب) کاربامازپین
ج) اسید والپروئیک
د) لاموتریژین
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
کلیدواژه‌ها:
صرع (Epilepsy)، درمان ضدتشنج (Antiepileptic Therapy)، بیش‌فعالی (Hyperactivity)، کودکان (Children)، فنوباربیتال (Phenobarbital)، کاربامازپین (Carbamazepine)، اسید والپروئیک (Valproic Acid)، لاموتریژین (Lamotrigine)، تأثیرات رفتاری داروها (Behavioral Side Effects)
توضیح علمی بر اساس کلیدواژه‌ها:
در کودکان مبتلا به صرع، انتخاب داروی ضدتشنج باید با توجه به اثرات روانی‌ـ‌رفتاری داروها انجام شود. برخی از داروهای ضدتشنج ممکن است باعث بروز یا تشدید اختلالات رفتاری مانند تحریک‌پذیری، پرخاشگری، یا بیش‌فعالی (Hyperactivity) شوند. این عوارض در کودکان حساس‌تر و شایع‌تر هستند.
فنوباربیتال یکی از قدیمی‌ترین داروهای ضدتشنج است، اما به دلیل اثرات منفی بر رفتار و شناخت کودک، امروزه کمتر در کودکان استفاده می‌شود.
کاربامازپین و والپروات معمولاً در کودکان بهتر تحمل می‌شوند، هرچند هر دارویی ممکن است بسته به شرایط بیمار خاص، عوارضی ایجاد کند.
لاموتریژین نیز به طور کلی دارای پروفایل رفتاری بهتری در کودکان است و حتی در برخی مطالعات، به بهبود خلق کمک کرده است.
بررسی گزینه‌ها:
الف) فنوباربیتال
✅ فنوباربیتال در کودکان می‌تواند منجر به اختلالات رفتاری مانند بیش‌فعالی، تحریک‌پذیری، پرخاشگری و اختلالات خواب شود. مطالعات متعددی این اثرات را گزارش کرده‌اند. اثرات مخرب بر رشد شناختی نیز در مصرف طولانی‌مدت گزارش شده است. بنابراین این دارو بیشتر از سایرین باعث بیش‌فعالی می‌شود.
ب) کاربامازپین
❌ اگرچه ممکن است در برخی موارد باعث تغییرات خلقی شود، اما بیش‌فعالی به عنوان عارضه غالب آن مطرح نیست و معمولاً بهتر از فنوباربیتال تحمل می‌شود.
ج) اسید والپروئیک (والپروات سدیم)
❌ این دارو معمولاً باعث آرام‌بخشی خفیف می‌شود و حتی در برخی موارد برای کنترل تحریک‌پذیری مفید است. بیش‌فعالی در مصرف آن شایع نیست.
د) لاموتریژین
❌ پروفایل روانی لاموتریژین مناسب است، گاهی حتی در کودکان با اختلالات خلقی (مانند دوقطبی) تجویز می‌شود. بروز بیش‌فعالی از عوارض شایع آن نیست.
نتیجه‌گیری:
در میان داروهای نام‌برده، تنها فنوباربیتال است که به‌طور مشخص و مکرر با بیش‌فعالی در کودکان مرتبط بوده و در منابع علمی به این نکته تأکید شده است.
پاسخ صحیح: گزینه الف
»» تمامی کتاب
