سوالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی علوم انسانی خرداد ۱۳۹۸
باسمه تعالی
سؤالات امتحان نهایی درس: علوم و فنون ادبی ۳
رشته: ادبیات و علوم انسانی – علوم و معارف اسلامی
ساعت شروع: ۸ صبح
تعداد صفحه: ۴
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تاریخ امتحان: ۱۳۹۸/۰۳/۰۵
مدت امتحان: ۹۰ دقیقه
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور درنوبت خرداد ماه سال ۱۳۹۸
مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی
الف- تاریخ ادبیات (۲ نمره)
۱- هریک از ویژگیهای شعری زیر مربوط به کدام شاعر دوره بیداری است؟
الف) شعرهای او که به زبان ساده و طنز آمیز در راه مبارزه با استبداد و عشق به وطن بود، در روزنامه «نسیم شمال» به چاپ میرسید. (۰/۲۵ نمره)
سید اشرف الدین گیلانی (ص ۱۵، ۰/۲۵ نمره)
ب) عرصه هنری وی تصنیفها و ترانههای میهنی بود که در برانگیختن مردم و آزادی خواهی نقش بسیار مؤثر داشت. (۰/۲۵ نمره)
عارف قزوینی (ص ۱۶، ۰/۲۵ نمره)
۲- جاهای خالی را با واژه مناسب کامل کنید.
الف) قائم مقام فراهانی احیا کننده نثر فارسی است و « …………………..» مهمترین اثر اوست. (۰/۲۵ نمره)
منشآت (ص ۱۹، ۰/۲۵ نمره)
ب) در دوره بیداری، ادبیات- به ویژه شعر برای آنکه بتواند با توده مردم ارتباط برقرار کند، زبان ………… را برگزید. (۰/۲۵ نمره)
زبان محاوره (ص ۱۵، ۰/۲۵ نمره)
۳- «شعر نو تغزّلی» در کدام دوره ادبیات معاصر به گستردهترین جریانهای زمان خود تبدیل شد؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) دوره دوم
ب) دوره چهارم
ج) دوره سوم
د) دوره اول
گزینه (ج) / دوره سوم (ص ۶۹، ۰/۲۵ نمره)
۴- نام آثار را در ستون« الف» به پدید آورندگان آناردرستون «ب» وصل کنید. (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.) (۰/۷۵ نمره)
«الف» | «ب» |
الف) منظومه حیدر بابایه سلام | ۱- حسن مقدم |
ب) جعفر خان از فرنگ برگشته | ۲- قیصر امین پور |
ج) در کوچه آفتاب | ۳- محمدحسین بهجت تبریزی |
۴- موسوی گرمارودی |
الف- گزینه «۳» (سید محمد حسین بهجت تبریزی) (ص ۷۱، ۰/۲۵ نمره)
ب- گزینه «۱» (حسن مقدم) (ص ۷۳، ۰/۲۵ نمره)
ج- گزینه «۲» (قیصر امین پور) (ص ۷۷، ۰/۲۵ نمره)
ب) سبک شناسی (۲ نمره)
۵- درست یا نادرست بودن جملههای زیر را مشخص کنید. (۰/۵ نمره)
الف) زبان و واژگان شعری در قصاید دوره انقلاب به سبک خراسانی نزدیک است.
درست (ص ۹۹، ۰/۲۵ نمره)
ب) اندیشه حاکم بر داستانهای دهه اول پس از پیروزی انقلاب، ابتدا اجتماعی و در مرحله بعد سیاسی بود.
نادرست (ص ۱۰۱، ۰/۲۵ نمره)
۶- بنیادیترین تفکر و خواست مشروطه خواهان چه بود؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) توجه به مردم
ب) تعلیم و تربیت جدید
ج) آزادی
د) قانون
گزینه «د» یا قانون (ص ۴۴، ۰/۲۵ نمره)
۷- پرسشهای کوتاه پاسخ:
الف) نمونهای از تخیلات سرایندگان پیشین را در اشعار کدام شاعر دوره بیداری میتوان دید؟ (۰/۲۵ نمره)
میرزاده عشقی (ص ۴۳، ۰/۲۵ نمره)
ب) یکی از ضعفهای تکنیکی در اغلب داستانهای دوران مشروطه چیست؟ (۰/۵ نمره)
حضور راوی سوم شخص (ص ۴۶، ۰/۲۵ نمره)
۸- همه گزینهها « سطح ادبی » شعر ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی را نشان میدهد ، به جز گزینه ……… (۰/۵ نمره)
الف) علاوه بر قالبهای سنتی، قالب نیمایی و سپید پر کاربرد است.
ب) صور خیال، جدید و نو هستند و تکرار تصاویر شاعران دورههای قبل نیستند.
ج) گرایش به نماد در تصاویر شعری بیشتر میشود.
د) معشوق در ادبیات معاصر مانند دورههای آغازین شعر فارسی زمینی است.
گزینه «د» یا معشوق در ادبیات معاصر مانند دورههای آغازین شعر فارسی زمینی است (ص ۹۷، ۰/۵ نمره)
ج- موسیقی شعر (۶ نمره)
۹- با توجه به جملههای زیر، مورد درست را از داخل پرانتز انتخاب کنید.
الف) در مصراع: «همه کارم زخودکامی به بد نامی کشید آخر» شاعر از اختیار زبانی (بلند تلفظ کردن مصوّت کوتاه – کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند) استفاده کرده است.
بلند تلفظ کردن مصوّت کوتاه (ص ۵۱، ۰/۲۵ نمره)
ب) با توجه به علامتهای هجایی، رکن«سوی دلم» «U -U-» شاعر از اختیار وزنی (قلب- ابدال) استفاده کرده است.
قلب (ص ۸۵- ۸۶، ۰/۲۵ نمره)
۱۰- وزن کدام بیت «ناهمسان» است آن را مشخص کنید؟ (۰/۵ نمره)
الف) سعدی نظراز رویت کوته نکند هرگز ور روی بگردانی، در دامنت آویزد
ب) از کرده خویشتن پشیمانم جز توبه ره دگر نمیدانم
«ب» یا از کرده خویشتن پشیمانم/ جز توبه ره دگرنمی دانم (مفعول مفاعلن مفاعیلن یا مستفعلُ فاعلاتُ مستفعل) (ص ۲۴، ۰/۲۵ نمره)
۱۱- واژههای «که» (U) و «نیست» (-U) در کجای مصراع با کلمه «بَد» (-) برابر است؟ این اختیار از کدام نوع است؟ (۰/۵ نمره)
در هجای پایان مصراع (۰/۲۵ نمره) اختیار وزنی (ص ۸۶، ۰/۲۵ نمره)
۱۲- پس از تقطیع هجایی و تعیین وزن بیت زیر، اختیارات «وزنی» به کار رفته در آن را بنویسید. (۱/۵ نمره)
دست در دامن مولا زد در که علی بگذر و از ما مگذر
پاسخ:
آوردن «فاعلاتن» به جای فعلاتن در رکن اول مصرع اول (۰/۲۵ نمره) و ابدال (در رکن پایانی مصراع اول؛ شاعر به جای دو هجای کوتاه کنار هم، یک هجای بلند آورده است.) (ص ۸۶، ۰/۲۵ نمره)
۱۳- «پایههای آوایی» و «وزن» یک مصراع از بیت زیر را تعیین کنید و «نام بحر» آن را بنویسید. (۲/۲۵ نمره)
به سوزی ده کلامم را روایی کز آن گرمی کند آتش گدایی
پاسخ:
۱۴- شعر زیر، در چه قالبی سروده شده است؟ دو مورد از ویژگی این نوع شعر را بنویسید. (۰/۷۵ نمره)
چون درختی در صمیم سرد و بی ابر زمستانی
هرچه برگم بود و بارم بود
هرچه از فرّ بلوغ گرم تابستان و میراث بهارم بود؛
هرچه باد و یادگارم بود،
ریخته است.
قالب نیمایی (نو) (۰/۲۵ نمره) وزن عروضی دارد؛ اما کوتاهی و بلندی مصراعها و نیز تعداد هجاها برابر نیست. همچنین تعدادوزن واژههای هر بخش آن یکسان نیست مثلاً در یک مصراع میتوان یک فاعلاتن آورد و در مصراع دیگر، دو یا سه یا چهار؛ یا حتّی میتوان نیمی از یک وزن واژه را در یک مصراع قرار داد. (ص ۱۰۵- ۱۰۶، ۰/۵ نمره)
د- زیبایی شناسی (۶ نمره)
۱۵- در بیتهای زیر، هریک از قسمتهای مشخص شده، کدام آرایه معنوی را به وجود آورده است؟
الف) شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل کجا دانند حال ما سبکباران ساحلها (۰/۲۵ نمره)
مراعات نظیر (تناسب) (ص ۲۹، ۰/۲۵ نمره)
ب) سپهبد فرستنده را گفت گرم سخنهای شیرین به آوای نرم (۰/۲۵ نمره)
حس آمیزی (ص ۱۱۳، ۰/۲۵ نمره)
ج) در نیابد حال پخته هیچ خام پس سخن کوتاه باید والسّلام (۰/۲۵ نمره)
تضاد (ص ۶۳، ۰/۲۵ نمره)
د) تویی بهانه آن ابرها که میگریند بیا که صاف شود این هوای بارانی (۲۵/۰ نمره)
حسن تعلیل (ص ۱۱۲، ۰/۲۵ نمره)
۱۶- بیت زیر، کدام آرایه ادبی را نشان میدهد؟ دانسته تاریخی خود را در مورد آن بنویسید.
نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحیّرم چه نامم شه ملک لافَتی را (۰/۷۵ نمره)
تلمیح (۰/۲۵ نمره) شاعر به حدیث: «لا فَتى اِلّا عَلی لا سَیفَ اِلّا ذوالفَقار» اشاره کرده است. (ص ۳۱، ۰/۵ نمره)
۱۷- در بیت زیر، آرایه «تضمین» را مشخص کنید؛ حافظ از شعر کدام شاعر تضمین کرده است؟ (۰/۵ نمره)
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی
«بوی جوی مولیان آید همی» (۰/۲۵ نمره) مصرعی از شعر« رودکی» را تضمین کرده است. (ص ۳۲، ۰/۲۵ نمره)
۱۸- با توجه به بیتهای زیر ، به سؤالها پاسخ دهید.
١- دل و کشورت جمع و معمور باد! ز ملکت پراکندگی دور باد!
۲- افروختن و سوختن و جامه دریدن پروانه ز من، شمع ز من، گل ز من آموخت
الف) نوع «لف و نشر» بیت اول تعیین کنید. (۰/۲۵ نمره)
مرتّب (۰/۲۵ نمره)
ب) در بیت دوم «لف سوم» و «نشر دوم» را بیابید و بنویسید. (۰/۵ نمره)
لف سوم: جامه دریدن نشر دوم: شمع (ص ۶۲ و ۵۸، ۰/۵ نمره)
۱۹- در کدام یک از بیتهای زیر، آرایه «متناقض نما» دیده میشود؟ دلیل تشخیص خود را بنویسید. (۰/۷۵ نمره)
الف) ز کوی یار میآید نسیم باد نوروزی ازین باد آر مدد خواهی چراغ دل بر افروزی
ب) شکر ایزد که به اقبال کله گوشه گل نخوت باد دی و شوکت خار آخر شد
گزینه (الف) (۰/۲۵ نمره) باد خاموش کننده چراغ است اما در اینجا از باد مدد میخواهد که چراغ را روشن کند (ص ۶۳، ۰/۵ نمره)
۲۰- در هر یک از بیتهای گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟ «قسمت «ب» یک مورد اضافه است.»
«الف» | «ب» |
الف) از آن مرد دانا دهان دوخته است/ که بیند که شمع از زبان سوخته است ب) خداوند لباس هراس و گرسنگی را به آنها چشاند. ج) چون جام شفق موج زند خون به دل من/ با این همه دور از تو مرا چهره زردی است | ۱- اسلوب معادله (۰/۲۵ نمره) ۲- ایهام (۰/۲۵ نمره) ۳- حسن تعلیل (۰/۲۵ نمره) ۴- حس آمیزی |
الف) گزینه (۳) «حسن تعلیل» (ص ۱۱۳، ۰/۲۵ نمره)
ب) گزینه (۴) «حس آمیزی» (ص ۱۱۶، ۰/۲۵ نمره)
ج) گزینه (۲) « ایهام» (ص ۹۰، ۰/۲۵ نمره)
۲۱- در بیت: «چنان سایه گسترد بر عالمی/ که زالی نیندیشد از رستمی» (۰/۵ نمره)
الف) در کدام واژه آرایه «ایهام تناسب» به کار رفته است؟
زال (۰/۲۵ نمره)
ب) واژه مورد نظر با کدام کلمه « تناسب» دارد؟
رستم (ص ۹۱، ۰/۲۵ نمره)
۲۲- در بیت: «محرم این هوش جز بیهوش نیست/ مرزبان را مشتری جز گوش نیست» کدام آرایه ادبی به کار نرفته است؟ (۰/۵ نمره)
الف) تمثیل
ب) متناقض نما
ج) اسلوب معادله
د) حسن تعلیل
گزینه «د» یا حسن تعلیل (ص ۱۱۲ و ۱۱۳، ۰/۵ نمره)
۲۳- در همه گزینهها به جز گزینه ………………………. آرایه «اسلوب معادله» به کار رفته است. (۰/۵ نمره)
الف) چشم عاشق نتوان دوخت که معشوق نبیند پای بلبل نتوان بست که بر گل نسراید
ب) نیست پروا تلخکامان را زتلخیهای عشق آب دریا در مذاق ماهی دریا خوش است
ج) عجب نیست بر خاک اگر گل شکفت که چندین گل اندام در خاک خفت
د) بی کمالیهای انسان از سخن پیدا شود پسته بی مغز چون لب وا کند، رسوا شود
گزینه «ج» یا عجب نیست بر خاک اگر گل شکفت / که چندین گل اندام در خاک خفت (ص ۱۱۵ تا ۱۱۷، ۰/۵ نمره)
هـ) نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)
۲۴- با توجه به شعر زیر از «احمد عزیزی» به سؤالات پاسخ دهید.
یاس بوی مهربانی میدهد عطر دوران جوانی میدهد
یاسها یاد آور پروانهاند یاسها پیغمبران خانهاند
حضرت زهرا دلش از یاس بود دانههای اشکش از الماس بود
داغ عطریاس زهرا زیر ماه میچکانید اشک حیدر را به چاه
عشق محزون على، یاس است و بس چشم او یک چشمه الماس است و بس
الف) یک تشبیه «بلیغ اسنادی» و یک تشبیه «بلیغ اضافی» را در شعر بیایید و بنویسید. (۱ نمره)
یاسها پیغمبران خانهاند، حضرت زهرا دلش از یاس بود، دانههای اشکش از الماس بود تشبیه بلیغ اسنادی (۰/۵ نمره) دانههای اشک، چشمه الماس تشبیه بلیغ اضافی (۰/۵ نمره) (یا هر مورد مشابه دیگر) (ذکر یک مورد برای هر کدام کافی است)
ب) دو مورد از ویژگیهای فکری شعر بالا را بنویسید. (۰/۵ نمره)
ویژگی فکری: شعر صمیمی است و سادگی کلام در آن دیده میشود. عشق به ائمه و تکریم حضرت زهرا و حضرت على و قداست و پاگی آنها توجه به اسوههای تاریخ اسلام، مظلومیت حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) (ذکر دو مورد کافی است.) (ص ۸۱، ۰/۵ نمره)
۲۵- دو مورد از ویژگیهای زبانی شعر زیر از «اخوان » را بیابید و بنویسید. (۵/۰ نمره)
سلامت را نمیخواهند پاسخ گفت / سرها در گریبان است / کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را / نگه جز پیش پا را دید نتواند / که ره تاریک و لغزان است / وگر دست محبّت سوی کس یازی، / به اکراه آورد دست از بغل بیرون / که سرما سخت سوزان است.
کهنه گرایی، به کارگیری ترکیبات زیبا و خوش آهنگ، برخی کاربردهای نحوی به سبک خراسانی است، زبان شعر نمادین است، بیان روایی داستانی – حماسی است، به شیوه بلاغی گفته شده، تقدم مفعول (ذکر دو مورد کافی است) (ص ۷۲، ۰/۵ نمره)
۲۶- با توجه به متن زیر از «عبدالحسین زرین کوب» به پرسشها پاسخ دهید.
این تنگ عیشی برای او (مولوی) نوعی ریاضت نفسانی بود، ناشی از خسّت و خشک دستی نبود.از زندگی فقط به قدر ضرورت تمتّع میبرد. پیش از قدر ضرورت را موجب دور افتادن از خط سیر روحانی خویش مییافت.
الف) یک کنایه در متن بیابید و معنی آن را بنویسید. (۰/۵ نمره)
خشک دستی کنایه از خساست (۵/۰ نمره)
ب) رابطه بین وازهای «تنگ عیشی و تمتّع» چیست؟ (۰/۲۵ نمره)
تنگ عیشی و تمتّع: تضاد (ص ۱۰۳، ۰/۲۵ نمره)
۲۷- با توجه به متن «باری چه دردسر بدهم؟ آن قدر گفت و گفت و گفت تا ما را به این کار واداشت. حالا که میبیند آن روی کار بالاست، دست و پایش را گم کرده، تمام آن حرفها یادش رفته. تا یک فرّاش قرمز پوش میبیند، دلش میتپد، تا به یک ژاندارم چشمش می افتد، رنگش میبرد، هی میگوید:«امان از همنشین بد».
«چرند و پرند دهخدا»
الف) سه مورد از «ویژگیهای زبانی» نثر دوره بیداری را بنویسید. (۰/۷۵ نمره)
طبیعت زبان هم آهنگتر میشود. بهره گرفتن از واژههای غربی مانند: ژاندارم- کاهش عبارتهای وصفی دور و دراز اصطلاحات عامیانه و ترکیبات کنایی مردمی نزدیک به زبان کوچه و بازار در نشر به کار رفته است. (ذکرسه مورد) (ص ۶۵، ۰/۷۵ نمره)
ب) در مورد از ویژگیهای فکری» متن بالا را بنویسید. (۰/۵ نمره)
فکری: دهخدا با هوشیاری با زبان طنز و تمسخر به جنگ با مفاسد اجتماعی زمان خود میرود و از تجددخواهی، نوگرایی، آزادی طلبی با هدف تأثیرپذیری بر عامه مردم سخن میگوید. نرش نوعی نقد اجتماعی و طنز سیاسی به شمار میرود. (ذکر دو مورد) (ص ۶۵، ۰/۵ نمره)
جمع نمره: ۲٠
“در پایان، نظر همکاران گرامی در بخش نقد و تحلیل نظم و نثر صائب است”
سر بلند و پیروز باشید.