تعریف سطح هوشیاری و حالت اغماء؛ معاینه بیمار در حالت کما

تعریف سطح هوشیاری

در تعریف سطح هوشیاری اختلاف نظر وجود دارد. آیا سطح هوشیاری یک طوطی به اندازه سطح هوشیاری انسان است؟ و آیا سطح هوشیاری تمام افراد روی زمین با هم برابر است؟ چه فرقی است بین سطح هوشیاری یک سیاستمدار زبردست و انسانهای معمولی اجتماع؟ یا این که چه بُعدی از هوشیاری را مولانا درک می کرد که دیگران از فهم آن عاجز بودند؟

به نظر می رسد که همه متفق القولند که دو شق در سطح هوشیاری وجود دارد: یکی آن که از ساختمان مشبک ساقه مغز نشأ‌ت گرفته و در تمام موجودات زنده از ماهی طلائی تا طوطی و سنجاب و انسان وجود داشته و عامل اصلی اطلاع جاندار از محیط درون و بیرون خود است. هدف از این چنین سطح هوشیاری عبارت است از کمک به موجود زنده برای تولیدمثل، تغذیه، جنگ و جدال و آنچه لازم است که موجودیت او تأمین شود. بنابر این می توان گفت که سطح هوشیاری حاصل از ساختمان مشبک ساقه مغز در دایناسورها که دویست میلیون سال پیش روی زمین پرسه می زدند به همان میزان در بقای حیوان با ارزش بود که سطح هوشیاری انسان فعلی که عمری حدود یکصدهزارسال دارد. با وجودی که مغز دایناسورها به مراتب از مغز پستانداران فعلی پست تر بود ولی قرعه تکامل با جهشی برتر نصیب انسان نماها شد که عمری حدود دو میلیون سال بیش ندارد یعنی در حقیقت زمانی که انسان نماها شروع به کاربری دست خود کردند. اولین آثار مدون بکارگیری مغز جدید در انسان حدود هفده هزارسال پیش بود که آثارش به صورت نقاشی بر روی دیوارهای غاری در فرانسه نمایان است. در این زمان است که انسان باضمیر خود در تماس بوده و تصویر از بین رفتن همنوع خود را توسط یک گاو وحشی به وجود می آورد. آنچه مغز جدید به انسان داد در هیچ موجود زنده دیگری نظیر آن وجود ندارد. دو فرآیند مهم مغز جدید عبارت بودند از قدرت تکلم و گسترش بی همتا در تجزیه و تحلیل محیط خود. هیچ کلمه ای به تنهائی نمی تواند این توانائی فکری انسان را بیان کند. توانائی که مشتمل می شود بر قدرت تصور، آینده نگری، استدلال، حکمت، بیان احساسات، منطق، حافظه تحلیل و …….. این شاخه دوم سطح هوشیاری است که توسط نواحی مختلف قشر خاکستری نیمکره های مغز به مرحله عمل درمی آید. تا کنون پژوهش در مورد یافتن مرکزی برای این همه فعالیت ها در سطح عالی مغز عقیم بوده ولی تصور می شود که رمز کار در ازدیاد تعداد واحدهای مسئول برای پردازش اطلاعات در مغز انسان است.

با در نظر گرفتن بحث بالا، از بین رفتن سطح هوشیاری مستلزم عدم کارآئی ساقه مغز (ساختمان مشبک) و یا قشر خاکستری دو نیمکره می باشد. به همین دلیل است که در مرگ مغزی بررسی ساقه و نیمکره مغز از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

چه کسی در حال اغماء است؟

بیماری که به پزشک معاینه کننده پاسخ مقتضی ندهد و پلکهایش بسته باشد در حال اغماء است. در بیشتر موارد چنین بیماری قدرت تکلم را از دست داده و تماس با او غیرممکن است. بدیهی است اگر بیمار سخنان ما را درک نکند در این صورت از نحوه پاسخ به تحریکات دردآور می توانیم به عمق حالت اغماء پی ببریم و در صورتی که بیمار پاسخی به تحریکات دردآور ندهد اغماء او کامل است. به زبان ساده می توان گفت که در مرگ مغزی، بیمار به هیچ گونه تحریکات محیطی پاسخ نداده، چشمان او بسته است، سخنی بر زبان نیاورده و درک مفاهیم گفتاری در او از بین رفته است.

چه عوامل باعث حالت اغماء می شوند؟

هرعاملی که باعث از کار افتادن دو طرفه قشر خاکستری مغز شود، موجب حالت اغماء خواهد شد. بنظر می رسد که آسیب به یک نیمکره برای ایجاد حالت اغماء کافی نیست. از عللی که به دونیمکره آسیب می زنند عبارتند از: ضربه های مغزی، خفگی با گاز زغال، مننژیت، نرسیدن اکسیژن به مغز در اثر ایست قلبی یا دار زدن، نارسائی های کلیه و کبد.
همانطوری که برترین عملکرد قشر خاکستری مغز در نیمکره ها هوشیاری کامل است برعکس آن حالت اغماء می باشد.
بیشتر ضایعاتی که به ساقه مغز وارد می شوند، اگر ساختمان مشبک را در دو طرف گرفتار کنند ، تولید حالت اغماء می کنند. این ضایعات معمولاً در ناحیه مغز میانی یا پل دماغی می باشند.
در اینجا لازم است گفته شود که بیشتر تحریکات عصبی که از ساختمان مشبک نشأت می گیرند از طریق راههائی که این قسمت از مغز را به تالاموس متصل می کند به قشر خاکستری مغز رسیده باعث فعال شدن این ساختمان می گردند . در این صورت می توان گفت که آنچه به قشر مغز نیرو می دهد، که خود را به بهترین وجهی بیان کند ،هسته مرکزی ساقه مغز یا ساختمان مشبک است.

معاینه بیماری که در حالت اغماء می باشد

همان طوری که گفته شد عالی ترین فرآیند مغز انسان میزان هوشیاری است. در گذشته راه ساده ای برای بررسی کمّی میزان از دست دادن سطح هوشیاری وجود نداشت ولی امروزه ضریب هوشیاری را می توان با معیارهای زیر اندازه گرفت.
۱- میزان بیداری (چشم‌ها) ضریب ۱ تا ۴
۲- میزان حرف زدن ضریب ۱ تا ۵
۳- میزان دقت در حرکات ضریب ۱ تا ۶
بیماری که ضریب هوشیاری پانزده داشته باشد کاملاً طبیعی بوده و بر عکس ضریب هوشیاری ۳ اغماء کامل را نشان می دهد، یعنی اینکه در همه حالات چشمهای او بسته است. هم چنین تحت هیچ شرایطی او صحبت نکرده و به هیچ نوع تحریک دردآور یا غیره پاسخ نشان نمی دهد.