ایدز
بیمارى ایدز نوعى بیمارى ویروسى است. این بیمارى بیش از بیست سال پیش شناخته شد و اکنون در سراسر جهان در حال گسترش است، اگرچه سرعت این گسترش در کشورهاى مختلف متفاوت است. در حال حاضر مردم کشورهاى افریقایى بیش از کشورهاى دیگر به این بیمارى مبتلا شده‌اند.
اولین بیمار مبتلا به ایدز در کشور ما در سال ۱۳۶۶ شناخته شد. او یک کودک ۶ ساله هموفیلى بود. خون افراد مبتلا به هموفیلى هنگام زخم برداشتن و خونریزى منعقد نمى‌شود؛ بنابراین احتمال مرگ این افراد در اثر زخم‌هاى کوچک به دلیل عدم انعقاد خون وجود دارد. به همین دلیل باید به طور مرتب به این افراد عواملى را که سبب انعقاد خون مى‌شوند، تزریق کرد و چون منعقد کننده‌ی خونى که به این کودک تزریق شده بود به ویروس ایدز آلوده بود، کودک به بیمارى ایدز مبتلا شد. متأسفانه چندى است که تعداد موارد مبتلا به ایدز در کشور ما رو به افزایش است؛ بنابراین باید با شناخت کافى از ایدز در جلوگیرى از گسترش این بیمارى بکوشیم و مانع از تبدیل شدن این بیمارى به یک فاجعه‌ی بهداشتى شویم.
ایدز و HIV
ایدز (AIDS) یا بیمارى نقص ایمنى اکتسابى را ویروسى به نام HIV به وجود مى‌آورد. این ویروس به گروه خاصى از گلبول‌هاى سفید حمله مى‌کند. مى‌دانیم که این گلبول‌ها از بدن در برابر عوامل بیمارى زا دفاع مى‌کنند. درنتیجه قدرت دفاعى بدن به مرور زمان کم مى‌شود و پس از مدتى دستگاه ایمنى بدن آن قدر ضعیف مى‌شود که فرد مبتلا به HIV حتى توانایى مقابله با کم‌ترین عفونت‌ها را ندارد و سرانجام در اثر ابتال به انواعى از بیمارى‌هاى باکتریایى، قارچى، ویروسى و یا سرطان‌ها، جان خود را از دست مى‌دهد. درواقع ویروس ایدز با تخریب گلبول هاى سفید، زمینه را براى فعالیت عوامل بیمارى‌زا فراهم مى کند. HIV از خون و غشاهاى مخاطى، مانند غشاهاى لوله‌هاى تولید مثلى وارد بدن مى‌شود، به نوعى گلبول سفید مى‌چسبد و ماده‌ی وراثتى خود را بـه درون آن مى‌فرستد. ژن‌هاى ویروس پس از نفوذ به درون گلبول سفید، همانندسازى DNA آن را در اختیار خود مى‌گیرند و در نتیجه‌ی آن، گلبول سفید تولید ویروس را شروع مى‌کند. گلبول سفید پس از تکثیر ویروس پاره مى‌شود و از بین مى‌رود و ویروس‌ها به درون خون رها مى‌شوند. هرکدام از این ویروس‌ها، گلبول سفید دیگرى را آلوده مى‌کند. تکرار این فرآیند سبب از بین رفتن سریع گلبول‌هاى سفید و ایجاد اختلال در کار دستگاه ایمنى مى‌شود.
فعالیت
با کمک دوستان و با توجه به کتاب درسى خود پوستری که بیانگر حمله‌ی HIV به گلبول‌های سفید و تخریب آن‌ها باشد، تهیه کنید و به کلاس ارائه دهید.
نشانه‌های ایدز
از زمان ورود ویروس ایدز به بدن تا آشکار شدن علایم بیمارى ایدز ممکن است چند روز تا چند سال (مثلاً تا ده سال) فاصله باشد. فرد در این مدت اگرچه در ظاهر بیمار نیست؛ اما ناقل ویروس است و مى‌تواند افراد دیگر را آلوده کند.
به جدول ۱ توجه کنید. یک یا چند علامت از این نشانه‌ها، ممکن است مربوط به بیمارى ایدز باشد. در هر حال تشخیص این بیمارى فقط بر عهده‌ی پزشک متخصص است؛ چون این علایم ممکن است در افرادى که به ایدز مبتلا نیستند نیز یافت شود.
جدول ۱ــ نشانه‌هاى بیمارى ایدز
| ۱ | تب طولانى بیش از یک ماه |
| ۲ | از دست دادن بیش از ۱۰% وزن بدن در مدت یک ماه |
| ۳ | اسهال مزمن و طولانى بیش از یک ماه |
| ۴ | احساس خستگى شدید به مدت طولانى |
| ۵ | سرفه‌ی مداوم و طولانى بیش از یک ماه |
| ۶ | عرق شبانه‌ی فراوان |
| ۷ | بثورات پوستى خارش‌دار |
| ۸ | زخم‌هاى دهانى |
| ۹ | عفونت‌هاى قارچى دهان و گلو |
| ۱۰ | تب خال |
| ۱۱ | تورم غده‌هاى لنفى |
تشخیص HIV
تشخیص قطعى HIV / ایدز با انجام آزمایش خون امکان‌پذیر است. این آزمایش، آزمایش پادتن HIV نامیده مى‌شود. وقتى ویروس وارد خون مى‌شود، گروهى از گلبول‌هاى سفید علیه آن پادتن مى‌سازند. ساخته شدن پادتن ممکن است دو هفته تا چند ماه طول بکشد. وقتى مقدار پادتن در خون زیاد شود، با انجام آزمایش خون شناسایى مى‌شود و به این ترتیب به وجود ویروس ایدز در فرد پى مى‌برند. در این حالت گفته مى‌شود که نتیجه‌ی آزمایش HIV مثبت است. بنابراین، اگر فردى رفتارى داشته است که گمان مى‌رود به ایدز مبتلا شده باشد، لازم است که به متخصصان مشاوره‌ی ایدز در درمانگاه‌هاى وزارت بهداشت و درمان مراجعه کند.
فعالیت
۱- گفته مى‌شود خطر افرادی که درمرحله‌ی آلودگى بدون علامت هستند، بسیار بیشتر از افراد دارای علایم است. در این مورد بحث کنید.
۲- به نظر شما آیا حتماً باید فرد آلوده یا مبتلا به ایدز را از سایر افراد جامعه جدا کرد؟ چرا؟
۳- آلودگى به HIV و ابتلا به بیماری ایدز چه کسانى را بیشتر گرفتار مى‌کند؟ زنان یا مردان؟ جوانان یا افراد میان سال؟ توضیح دهید.
راه‌های ورود ویروس ایدز به بدن
ویروس ایدز ممکن است از سه راه وارد بدن انسان شود:
۱- تزریق خون یا فرآورده‌هاى خونى آلوده به ویروس و یا استفاده از وسایل تیز و بُرنده‌اى که به خون آلوده به ویروس ایدز آغشته باشند، مانند سرنگ، سوزن، مسواک (خونریزى لثه)، وسایل خالکوبى و حجامت.
۲- انتقال ویروس از راه تماس جنسى از فرد آلوده به ویروس به فرد سالم.
۳- انتقال ویروس از مادر آلوده به ویروس ایدز به نوزاد در مراحل باردارى، زایمان و شیردادن (پژوهش‌ها نشان مى‌دهند که ویروس ایدز از راه هوا، آب، غذا، گزش حشرات، دست دادن، صحبت کردن، روبوسى، بزاق، اشک و ادرار از فرد آلوده به فرد سالم منتقل نمى‌شود. همچنین تماس‌هاى معمولى مانند زندگى کردن در یک خانه با افراد آلوده، کار، تحصیل و هم غذا شدن با آن‌ها سبب انتقال ویروس از افراد آلوده به دیگران نمى‌شود).
فعالیت
۱- کدام یک از مایعات بدن مى‌توانند HIV را انتقال دهند؟ کدام مایعات نمى‌توانند؟
۲- آیا اهدای خون ممکن است سبب انتقال HIV شود؟
۳- آیا تزریق مواد مخدر ممکن است باعث آلودگى به HIV گردد؟
درمان ایدز
آیا درمانى براى ایدز وجود دارد؟ از درمان بیمارى‌ها در دو حالت صحبت مى‌شود. گاه وقتى مى‌گوییم یک بیمارى درمان مى‌شود، منظور این است که عامل بیمارى به طور کامل از بین مى‌رود: مثلاً درمان گلو درد چرکى با پنى سیلین. اما گاهى مواقع منظور از درمان، کنترل بیمارى و جلوگیرى از پیشرفت آن و کاهش عوارض سوء بیمارى تا حدامکان است. مثلاً کسى که فشار خون دارد، همیشه باید مراقبت کند و مانع از بالا رفتن آن شود.
ایدز هم از آن دسته بیمارى‌هاست که در حال حاضر درمان قطعى ندارد؛ بلکه با مصرف داروهاى متفاوتى سعى مى‌شود که از پیشرفت بیمارى و فعالیت ویروس تا حد امکان جلوگیرى کرد. داروهایى که به افراد مبتلا به HIV / ایدز مى‌دهند؛ اگرچه عوارضى براى بدن دارد؛ اما به دستگاه ایمنى کمک مى‌کند و طول عمر افراد مبتلا را بیشتر مى‌کند. به هر حال این داروها تا حدودى مؤثرند و چون دستگاه ایمنى افراد مبتلا به HIV / ایدز ضعیف است، آن‌ها همیشه در خطر ابتلا به انواع عفونت‌هاى دیگر مانند سل هستند که مى‌توانند هرگاه بدن بیمار ضعیف شود فعالیت خود را از سر گیرند. از آنجایى که بشر توانسته است براى بعضى از بیمارى‌هاى عفونى که زمانى عامل مرگ و میر مردم زیادى بوده‌اند، واکسن بسازد، محققان بر این تلاشند که براى ایدز نیز واکسن بسازند؛ اما با وجود تلاش بسیار، آن‌ها هنوز موفق نشده‌اند؛ بنابراین در حال حاضر تنها راه جلوگیرى از ابتلا به HIV / ایدز آموزش و پرهیز از رفتارهایى است که ما را در معرض آلودگى به این ویروس قرار مى‌دهد.
فعالیت
با توجه به این که ایدز واکسن و درمان ندارد، فکر مى‌کنید بهترین راه مبارزه با گسترش آن کدام است؟
سلامت رفتاری
ما نسبت به سلامت بدن خود مسئول هستیم و باید از آن مراقبت کنیم. این وظیفه‌ی ماست که خود را از ابتال به بیمارى‌ها حفظ کنیم و مراقب سالمت خود و دیگران باشیم. بنابراین باید به هر چیز و هر کس که سلامت ما را به خطر مى‌اندازد، «نه» بگوییم. باید به رفتارهاى پرخطر مانند روابط جنسى نامشروع، بى‌بند و بارى، کشیدن سیگار، اعتیاد و … «نه» بگوییم، حتى اگر دوستانمان از ما بدشان بیاید و ناراحت شوند. در ارتباط با دوستان و آشنایان، ما موظف به انجام هر عملى نیستیم، حتى اگر آن‌ها بخواهند ما را به انجام آن مجبور کنند. در این گونه موارد کافى است که «نه» بگوییم. در واقع «نه» گفتن به زشتى‌ها و ناهنجارى‌هاى اخلاقى و اجتماعى و مقاومت در مقابل آن‌ها همان «تقوا» یا نگاهدارى خود است که اسلام نسبت به آن تأکید فراوانى کرده است. تقوا داشتن هم به معنى مبارزه با گناهان و ناهنجارى‌ها و هم دورى و پرهیز از آن‌هاست. رعایت تقوا، ما و جامعه‌مان را از آسیب‌هاى ناشى از ناهنجارى‌ها مصون نگاه مى‌دارد.
فعالیت
۱- به نظر شما «رفتار پرخطر» چه رفتاری است؟ در این مورد بحث کنید.
۲- به نظر شما فردی که احتمال مى‌دهد رفتار پرخطر داشته و ممکن است به HIV آلوده شده باشد، چه کاری باید انجام دهد؟
۳- این فرد چگونه مى‌تواند در طول دوره‌ی انتظار تا دریافت نتیجه، از سلامت خود و دیگران مراقبت کند؟
۴- یکى از دستورات دین مبین اسلام پرهیز از بى‌بندوباری در روابط فردی و اجتماعى است. رعایت این دستور دینى چه تأثیری بر سلامت جسمى و روانى فرد، خانواده و اجتماع دارد؟
ما علاوه بر مسئول بودن نسبت به سلامتى خود، مسئول سلامت دیگران نیز هستیم و نباید جان آن‌ها را به مخاطره بیندازیم. ممکن است بعضى افراد خود رفتارهاى پرخطر انجام دهند و ما را نیز به انجام آن‌ها وادارند. اگر چنین اتفاقى افتاد، این وظیفه‌ی ماست که درباره‌ی آن با پدر و مادر خود یا دیگر بزرگسالان مطلع و قابل اعتماد صحبت کنیم. ما مسئولیم که از خود و از سایر مردم در برابر HIV و دیگر بیمارى‌ها حفاظت کنیم.
فعالیت
۱- درباره‌ی این واژه‌ها و عبارت‌ها تحقیق کنید و برای هرکدام در ارتباط با ایدز، توضیحى مناسب ارائه دهید: بهداشت، حقوق انسانى، مسئولیت، احترام به خود و دیگران.
۲- فکر مى‌کنید رفتار ما با یک بیمار مبتلا به ایدز چگونه باید باشد؟
۳- به نظر شما مدرسه برای حفظ و ارتقای سلامت جوانان چه مى‌تواند انجام دهد؟ پیشنهادهای خود را در کلاس به بحث بگذارید.
۴- با کمک دوستان خود یک پوستر یا روزنامه‌ی دیواری طراحى کنید و از حقوق خود در برابر آلودگى به HIV در آن مطالبى بنویسید.
۵- با کمک دوستان خود نمایشنامه‌ای بنویسید و اجرا کنید و در آن روش‌های «نه» گفتن به رفتارهای پرخطر را ارائه کنید. پس از اجرای نمایش، درباره‌ی شخصیت‌های آن با دوستان خود گفت و گو کنید.
ما براى پیشگیرى از بیمارى ایدز، نیازمند آموزش مهارت‌هاى مهم زندگى هستیم زیرا در برخورد با هیجانات زندگى، گزینه‌هاى متفاوتى در پیش داریم که الزاماً همه‌ی آن‌ها به طور مطلق خوب یا بد نیستند. انتخاب هر گزینه، پیامدهایى به دنبال دارد که ممکن است بى‌اهمیت یا سرنوشت‌ساز باشد. فرآیند انتخاب یک گزینه از بین گزینه‌هاى دیگر «فرآیند تصمیم‌گیرى» است. توانایى تصمیم‌گیرى صحیح یکى از مهارت‌هاى مهم زندگى است. مى‌توان در برخورد با هیجانات زندگى، گزینه‌ی بى‌بندوبارى جنسى را که منجر به بیمارى ایدز مى‌شود، انتخاب کرد یا پاى بندى به زندگى خانوادگى را برگزید که فرد را از ابتلا به بیمارى ایدز و دیگر بیمارى‌هاى آمیزشى مصون نگه مى‌دارد. این گزینه، راهبرد حذف خطر است. گزینه هاى دیگرى را نیز مى‌توان انتخاب کرد که موجب کاهش خطر مى‌شوند.
فعالیت
غیر از توانایى تصمیم‌گیری، چند مهارت مهم دیگر مى‌شناسید که مى‌توان با آن‌ها از بیماری ایدز پیشگیری کرد؟ با معلم خود این مهارت‌ها را تمرین کنید.
پرسش و تحقیق
۱- با توجه به نکات زیر چه راهى براى غلبه بر بیمارى‌هاى ویروسى پیشنهاد مى‌کنید؟
الف) براى از بین بردن ویروس‌هایى که به بدن حمله کرده‌اند، داروى مؤثرى وجود ندارد.
ب) براى مبارزه با بیمارى‌هاى ویروسى انسانى، تنها اینترفرون انسانى به کار مى‌رود.
۲- درباره‌ی فایده‌هایى که باکترى‌ها براى انسان دارند، گزارشى تهیه کنید و به کلاس ارائه دهید. آیا فایده‌هاى باکترى‌ها بیشتر از زیان‌هاى آن‌هاست؟
۳- معمولاً بدن افرادى که در آن‌ها پیوند عضو صورت مى‌گیرد (کلیه، قرنیه، پوست، خون)، به آسانى آن عضو را نمى‌پذیرد. به نظر شما علت چیست؟
۴- تحقیق کنید: در منطقه‌اى که شما در آن زندگى مى‌کنید، چه بیمارى‌هایى بیشتر است؟ درباره‌ی علت آن‌ها تحقیق کنید. آیا راهى براى کاستن از تعداد افرادى که به این بیمارى‌ها مبتلا مى‌شوند، وجود دارد؟
۵- پنى‌سیلین، نخستین آنتى‌بیوتیکى است که در سال ۱۹۲۹ کشف شد. درباره‌ی چگونگی کشف آن تحقیق کنید و به کلاس گزارش دهید.
۶- چرا اساساً مبارزه با بیمارى‌هاى باکتریایى آسان‌تر از مبارزه با بیمارى‌هاى ویروسى است؟
٧- تومورهای بدخیم چه ویژگی‌هایی دارند؟
٨- جنبه‌های وابستگی به مواد مخدر را توضیح دهید.
٩- تحقیق کنید چه رابطه‌ای بین وقوع جرم و اعتیاد وجود دارد. نتایج تحقیق را در کلاس ارائه دهید.
