گردش خون جنین fetal circulation

بعد از هفته چهارم جنینی, گردش خون از جفت به جنین وضعیت ثابتی پیدا می کند. ورید نافی خون اکسیژن دار را از جفت به طرف جنین  می‌برد. این خون به طرف کبد رفته و در آنجا دو شاخه می شود:

شاخه اول سینوس پورتال می باشد که خون اکسیژن دار وریدهای پورتال را فراهم می کند و بعد از طریق سیاهرگ کبدی به درون ورید اجوف تحتانی می رود.

شاخه دوم از طریق مجرای وریدی خون را مستقیم  به ورید اجوف تحتانی می رساند و با خون برگشتی از اندام های تحتانی مخلوط شده  و به سمت قلب هدایت می شود.

این خون مخلوط به دهلیز راست ریخته می شود و از طریق دریچه بیضی به سمت دهلیز چپ می رود و سپس به سمت آئورت جریان می یابد و خون با غلظت بالای اکسیژن را به سمت مغز و دستها برده و سپس به دهلیز راست برگشته همراه با خون باقیمانده از ورید اجوف تحتانی به سمت بطن راست هدایت می شود.

مقدار کمی از این خون برای تغذیه بافت شش مصرف می شود. باقیمانده خون از طریق مجرای شریانی که رابط بین سرخرگ شش و آئورت می باشد به سمت آئورت پایین رونده می رود و پس از خون‌رسانی احشا شکمی و اندام‌های تحتانی از طریق دو سرخرگ نافی به سمت جفت باز می گردد.

بنابراین در این گردش خون سه مجرای طبیعی وجود دارد که پس از تولد بسته می شوند:

دریچه بیضی بین دهلیز راست و چپ مجرای شریانی مجرای وریدی بین ورید اجوف تحتانی و کبد جنین دریچه بیضی از نظر عملکرد دو ساعت پس از تولد بسته می شود ولی از نظر آناتومیکی در طی سه ماه به طور کامل بسته خواهد شد. دریچه شریانی نیز در طی ۱۵ ساعت اول بعد از تولد بسته می شود و در سن سه هفتگی باید از نظر آناتومیکی به طور کامل بسته شده باشد.

دریچه وریدی در هنگام قطع بند ناف بسته  می شود و در سن یک هفتگی به طور قطعی و کامل باید بسته شده باشد و سپس این مجراها تبدیل به بافت غضروفی می شوند. اگر به دلایلی این دریچه ها باز بمانند تولید نقص های مادرزادی قلبی می کنند که منجر به سیانوز کودک خواهد شد.

شنیده شدن صدای مرمر نتیجه عبور خون از سوراخ‌هایی است که باید بسته می شدند. صدای مرمر ممکن است عملکردی یا ارگانیک باشد. مرمر عملکردی در اثر عبور خون از مجرای طبیعی و مرمر ارگانیک ناشی از عبور خون از یک دریچه غیر طبیعی است که هنوز باز باقی مانده است. بنابراین صدای مرمر همیشه خطرناک و هشدار دهنده نبوده باید بیمار را مورد بررسی دقیق قرار داد.

در زمانی که نوزاد گریه می کند یا فشاری را متحمل می شود مثلا هنگام دفع، امکان شیفت خون کم اکسیژن از طرف راست قلب به طرف چپ از طریق مجراهایی که هنوز بسته نشده اند وجود دارد و این مسئله باعث بروز یک سیانوز گذرا می شود که مهم نیست. پس تغیییرات گردش خون از دوره جنینی به نوزادی در نتیجه بسته شدن مجراهای جنینی نامبرده است.

وقتی شش ها باز می شوند اکسیژن وارد شده و باعث باز شدن عروق ششی می گردد و مقاومت عروق ششی کاهش می یابد. همینطور که خون به ششها می رسد فشار دهلیز راست، بطن راست و سرخرگهای ششی کاهش می یابد. در همین زمان مقاومت عروق سیستمیک افزایش می یابد که علت این مسئله نیز افزایش فشار خونی است که در هنگام بسته شدن بند ناف از جفت وارد این عروق گردیده است. فشار در طرف چپ قلب افزایش یافته و جریان خون از مکانی با فشار بالاتر به مکانی با فشار پایین تر سرازیر می گردد و مسیر این جرین درست برعکس دوران جنینی است.

مهم ترین عاملی که بسته شدن دریچه های جنینی را کنترل می کند افزایش غلظت اکسیژن در خون است و دومین عامل کاهش پروستاگلاندین ها و سپس حالت اسیدوز است.

فرق‌های دستگاه گردش خون جنین و دستگاه گردش خون بالغین

چون ریه ها در دوران زندگی جنین بطور عمده فاقد عمل بوده و کبد نیز فقط تا حدودی عمل می کند لذا لازم نیست که قلب جنین خون زیادی را از ریه ها یا کبد تلمبه بزند. از طرف دیگر قلب جنین می بایستی مقدار زیادی خون را از جفت عبور دهد. بنابراین قسمت اعظم خونی که از جفت بر می گردد بدون رفتن به کبد از طریق مجرای وریدی ductous venosus عبور می کند (در دوران جنینی خون ورید باب کبدی به خون ورید نافی ملحق شده بدون عبور از کبد مستقیما از طریق مجرای وریدی به داخل بزرگ سیاهرگ زیرین می ریزد) و از طریق بزرگ سیاهرگ زیرین به دهلیز راست می ریزد و مستقیما از طریق سطح خلفی دهلیز راست هدایت شده و از طریق دریچه بیضی oval window بین دو دهلیز وارد دهلیز چپ می گردد. به این ترتیب خون اکسیژن دار به جای طرف راست وارد طرف چپ قلب می گردد. و به وسیله بطن چپ به تمام بدن تلمبه زده می شود. در جنین فشار دهلیز راست بیشتر از دهلیز چپ می باشد. خونی که از طریق بزرگ سیاهرگ زبرین وارد دهلیز راست می شود از طریق دریچه سه لختی به داخل بطن راست می ریزد و سپس به داخل سرخرگ ششی وارد می شود اما چون ششها فاقد عمل هستند و از مایع پر شده اند و مایع باعث بسته شدن مویرگ های ریه گردیده اند فشارشان بسیار بالا است در نتیجه فشار سرخرگ ششی بیشتر از فشار آئورت می باشد. خون از طریق سرخرگ ششی و از طریق مجرای شریانی ductus arteriosus به داخل آئورت نزولی وارد می شود و از طریق دو شریان نافی وارد جفت می شود. پس از تولد با خروج مایع از ریه نوزاد و ورود هوا به جای آن فشار مویرگ های ریه کاهش یافته و در نتیجه فشار سرخرگ ششی نیز کم شده و فشار سرخرگ ششی کمتر از فشار سرخرگ آئورت می گردد و در نتیجه فشار دهلیز راست نیز کم تر از فشار دهلیز چپ می گردد. با بسته شدن دریچه بیضی و مجرای سرخرگی و مجرای وریدی گردش خون جنین مشابه بالغ می گردد.