بیماری یغماگر حافظه و چهل دزد انسانیت؛ درمان فارماکولوژیک و غیر دارویی آلزایمر

داریوش طاهری| به‌روزرسانی: ۱۱ دی ۱۴۰۲

🕒 3 دقیقه

راهنمای مطالعه نمایش

امتیازی که به این مقاله می دهید چند ستاره است؟

[کل: ۱ میانگین: ۵]

تعریف بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر (Alzheimer’s Disease) شایع‌ترین نوع زوال عقل (dementia) است.
شایع‌ترین اختلال نورودژنراتیو (Neurodegenerative Disorder) یا تخریب کننده عصبی است.
این یک بیماری پیشرونده (progressive disease) است که با از دست دادن حافظه خفیف (mild memory loss) شروع می‌شود و احتمالاً منجر به از دست دادن توانایی انجام مکالمه و واکنش به محیط می‌شود.
بیماری آلزایمر قسمت‌هایی از مغز را درگیر می‌کند که فکر (thought)، حافظه (memory) و زبان (language) را کنترل می‌کند.
می‌تواند به طور جدی بر توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد.
هنوز دلیل و درمان آن مشخص نیست.

پاتوفیزیولوژی بیماری آلزایمر

تغییرات ماکروسکوپی و میکروسکوپی در ساختار مغز و نورون‌ها

تغییرات ماکروسکوپی که در بیماری آلزایمر در بافت مغز ایجاد می‌شود، لذا می‌توان به کوچک شدن اندازه ی مغز که به آن آتروفی گفته می‌شود، اشاره کرد. آتروفی زمانی اتفاق می‌افتد که شبکه ی نورونی از بین برود و نورون‌ها تخریب شوند.
ایجاد پلاک‌های آمیلوئید بتای (Aβ plaques) خارج سلولی مهم‌ترین و شایع‌ترین تغییر میکروسکوپی در بیماری آلزایمر می‌باشد.
این پلاک‌ها میان نورون‌ها قرار گرفته و در ارتباط بین نورون‌ها اختلال ایجاد می‌کنند. پلاک‌های آمیلوئیدی معمولا ابتدا در هیپوکمپ تشکیل می‌شوند و سپس به سایر مناطق مغز مانند لوب‌های فرونتال و تمپورال گسترش می‌یابند. این امر موجب بروز مشکل در یادآوری، تفکر و تصمیم گیری در بیماران مبتلا به آلزایمر می‌گردد.
در آلزایمر همچنین با‌ هایپرفسفریلاسیون و تجمع پروتئین تائو (‌Tau protein)، ساختارهای نوروفیبریلاری (Neurofibrillary tangles) در هم تنیده ای داخل سلول‌های نورونی ایجاد می‌شود که مانع از عملکرد طبیعی آنها می‌شود. این پروتئین به طور طبیعی در مغز وجود دارد و ترافیک داخل سلولی را تنظیم می‌کند.
در بیماری آلزایمر، موفولوژی سلول‌های آستروسیت و میکروگلیا دستخوش تغییر می‌شود که این پدیده مانع از عملکرد طبیعی آنها می‌گردد.

ریسک فاکتورهای بیماری آلزایمر

بر پایه مطالعه وسیعی که انجام شده است با ۹ ریسک فاکتور قابل کنترل می‌توان بیش از ۲/۳ وقوع انواع الزایمر را توجیه کرد. این ۹ عامل عبارتند از

چاقی؛
تنگی عروق گردن یا کلسترول و LDL بالا؛
سطح پایین تحصیلات؛
هیپر هموسیستین؛
افسردگی؛
فشارخون بالا؛
بی بند و باری؛
استعمال مستمر سیگار؛
دیابت نوع ۲ (که البته دیابت تنها در افراد آسیایی اهمیت دارد).

در بررسی صورت گرفته هر فاکتور به تنهایی ۰/۱۷۵ تا ۲۴/۵ درصد و اما جملگی فاکتورها تا ۶۵ درصد ریسک وقوع الزایمر را بالا می برند.

بیماری آلزایمر نورون های کولینرژیک اولیه را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین درمان به وسیله داروهای مخصوصی انجام می شود که کاهش استیل کولین در سیناپس ها را مهار می کنند.

درمان دارویی آلزایمر

۱- مهارکننده‌های استیل کولین استراز

چهار دارو توسط FDA برای درمان بیماری آلزایمر و سایر اختلالات مشابه همراه با نقص‌های شناختی پذیرفته شده است:

تاکرین (Tacrine؛ Cognex)
دونپزیل (Donepezil؛ Aricept)
ریواستیگمین (Rivastigmine؛ Exelon)
گالانتامین (Galantamine؛ Reminyl)

این داروها موجب غیرفعال شدن استیل کولین استراز درون سیناپس‌ها شده و به این ترتیب انتقال عصبی کولینرژیک را تقویت می‌نمایند که به نوبه خود بهبود نسبی در حافظه و افکار هدفمند ایجاد می‌کنند.

این ۴ دارو، به آسانی از لوله گوارش جذب می‌گردند.

مهم‌ترین عارضه این گروه: عوارض کولینرژیک است

تاکرین

زمانی تاکرین تنها داروی قابل وصول از گروه مهار کننده‌های کولین استراز بود چندین اثر نامطلوب از جمله سمیت کبدی که تست هفتگی خون را ایجاب می‌کند کاربرد آن را فقط برای گروهی از بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر محدود می‌کرد به عبارت دیگر تاکرین قدیمی‌ترین داروست که به دلیل خطر بالای سمیت کبدی و قابل وصول بودن داروهای کم خطرتر و جدیدتر به ندرت تجویز می‌شود. رسیدن به غلظت مطلوب آن با دشواری امکانپذیر است.

این دارو علاوه بر تاثیرش بر عملکرد شناختی بر کبد و سلسله اعصاب پاراسمپاتیک نیز موثر است. در ۲۵ تا ۳۰ درصد مصرف‌کنندگان، آنزیم‌های کبدی SGOT و SGPT را افزایش می‌دهد.

شایع‌ترین اثرات نامطلوب مربوط به درمان با تاکرین:

افزایش سطح ترانس آمیناز کبدی در ۲۵ تا ۳۰ درصد مصرف‌کنندگان، بین هفته‌های ۶ تا ۱۲ پس از شروع درمان؛
تهوع و استفراغ در ۲۰ درصد مصرف‌کنندگان، رابطه مستقیمی با غلظت دارو دارند؛
اسهال و سایر علائم کولینرژیک در ۱۱ درصد مصرف‌کنندگان؛
درد عضلانی؛
بی‌اشتهایی، رابطه مستقیمی با غلظت دارو دارند؛
بثورات جلدی.

بروز علائم و نشانه‌های فعالیت موسکارینی تهوع، استفراغ و اسهال و سایر علائم اتونومیک به دلیل خواص کولینومیمتیک تاکرین است که موجب فعالیت سلسله اعصاب پاراسمپاتیک می‌شود.