آثار باستانی، مرز تاریک و روشن تاریخ؛ شهر سوخته، بهشت باستان‌شناسان

آثار باستانی، مرز تاریک و روشن تاریخ

انسان طی هزاران سال زندگی بر روی زمین، کارهای فراوانی انجام داده و حوادث بی شماری را از سر گذرانده است، اما همه اطلاعات و اخبار مربوط به آنها به دست ما نرسیده است. نوشته‌های قدیمی نیز تنها بخشی از گذشته بشر را برای ما روشن می‌کنند. به علاوه عمر این گونه دانستنی‌ها به زحمت تا پنج هزار سال می‌رسد. کتاب‌های تاریخی نیز تمامی مسائل مربوط به این دوره پنج هزار ساله را شامل نمی‌شوند. چرا که بیشتر در بردارنده وقایع مهم سیاسی- نظامی و زندگانی اشخاص برجسته هستند. از این جاست که بشر باید به دنبال راه‌های دیگری برای تکمیل دانش تاریخی خویش باشد. یکی از مهم‌ترین این راه‌ها مطالعه آثار مادی به جامانده از انسان‌های گذشته است که اصطلاحاً «آثار باستانی» یا «آثار تاریخی» نامیده می‌شوند [۱]. در این درس با چگونگی استفاده از این آثار در مطالعات تاریخی آشنا می‌شوید.

آثار باستانی

آثار باستانی به بناهای تاریخی، مجسمه‌ها، فسیل‌های انسانی، اشیاء، سنگ نبشته ها و به طور کلی همه آثاری که ساخته دست و اندیشه انسان‌های گذشته هستند و یا به نحوی با زندگی او ارتباط دارند. گفته می‌شود [۲]. بدین ترتیب نسخه‌های خطی یا اسناد کهن نیز گذشته از محتوای آنها، اثری تاریخی محسوب می‌شوند که می‌توان به کمک آنها دانستنی‌هایی درباره مواردی چون کاغذسازی، نوع خط و شیوه نگارش و جنس مرکب در عصر نوشته شدن آن‌ها پی برد.

آثار باستانی بیشتر در جاهایی که سکونت گاه و یا مسیر آمد و رفت انسان بوده‌اند، یافت می‌شوند. اگر هر یک از ما از دیدگاه باستان‌شناسی به محیط روستا، شهر، یا کشورمان بنگریم، می‌توانیم نمونه‌های بسیاری از این آثار را شناسایی کنیم. این آثار چشم اندازی ملموس و بی واسطه از چگونگی زندگی گذشتگان را

در اختیار ما می‌گذارند. برای مثال یک بنای تاریخی فقط تودهای از سنگ، گل، گچ، چوب و فلز نیست؛ بلکه همچون کتابی است که اندیشه، هنر، علم، دین و در یک کلام تمدن و فرهنگ سازندگان آن را به ما معرفی می‌کند. دست یافتن به چنین درکی از آثار باستانی نیازمند داشتن دانش‌ها و مهارت‌های خاصی است که اصطلاحاً به آنها «باستان‌شناسی» گفته می‌شود.

باستان‌شناسی و باستان‌شناسان

باستان‌شناسی علمی است که در آن آثار به جامانده از انسان‌های گذشته، شناسایی و مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. به کمک این علم است که یک بنا یا شئ معمولی مربوط به گذشته تبدیل به گنجینه‌ای از اطلاعات تاریخی می‌شود و مورخان این امکان را می‌یابند تا پاسخ بعضی از پرسش‌ها و ابهامات خویش را بیابند . اهمیت این موضوع تا آنجا است که برخی صاحب نظران نقش یافته‌های باستان‌شناسی در مطالعه گذشته انسان را همانند کتاب‌ها و اسناد تاریخی دانسته‌اند.

توسعه فعالیت‌های باستان‌شناسانه در دو قرن اخیر و پی بردن به اهمیت و حساسیت‌های ویژه این کار موجب شده تا رشته‌ای به نام «باستان‌شناسی» در بعضی دانشگاه‌ها تأسیس شود. دانشجویان این رشته درباره چگونگی شناسایی و کشف آثار، تعیین سن آنها، فنون حفاری و کاوش، شناخت دوران‌های تاریخی و ویژگی‌های هر دوره و مواردی از این قبیل آموزش می‌بینند. بخش مهمی از کار آنان نیز مربوط به حضور در محوطه‌های تاریخی و انجام فعالیت‌های عملی می‌شود. از آنجا که آثار مورد مطالعه باستان‌شناسان و شیوه‌های کار آنان بسیار متنوع می‌باشد، آن‌ها از دستاوردهای علوم دیگر نظیر زمین ‌شناسی، شیمی، فیزیک، زیست ‌شناسی و جغرافیا نیز بهره می‌گیرند.

مراحل کار باستان‌شناسی

به طور کلی مراحل فعالیت باستان‌شناسان شامل موارد زیر می‌شود:

• مرحله کشف و شناسایی مکان‌ها و آثار
• مرحله کاوش و حفاری
• مرحله استخراج و تنظیم اطلاعات

در مرحله کشف و شناسایی باستان‌شناسان با استفاده از شواهد و ابزارهای مختلف اقدام به شناخت آثار می‌کنند. بدیهی است که برخی آثار مانند بناهای تاریخی یا ویرانه‌های آنها به آسانی قابل شناسایی هستند، اما بخش مهمی از آنها در معرض دید مستقیم انسان نیستند. به همین جهت باستان‌شناسان از شیوه‌هایی چون مراجعه به منابع نوشتاری (مثل کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌ها) و عکس برداری به کمک دوربین‌های بسیار قوی، اقدام می‌کنند. به کمک بعضی از این دوربین‌ها می‌توان بدون حفاری وجود آثار در دل زمین را تشخیص داد.

کاوش و حفاری برای یافتن آثاری صورت می‌گیرد که در ویرانه‌ها یا درون زمین پنهان هستند. این مرحله یکی از مراحل حساس و مهم در کار باستان‌شناسی است که در آن دانش و تجربه باستان شناس محک زده می‌شود. زیرا آنچه یک باستان شناس در حین حفاری می‌بیند و می‌آزماید، تکرارپذیر نیست و به همین جهت لازم است کوچکترین آثار گردآوری و تمام جزییات با دقت ثبت و گاه عکس برداری شوند [۴].

به دلیل همین حساسیت‌هاست که یکی از باستان‌شناسان معتقد بود «در مواقعی که حفاری منجر به از بین رفتن آثار می‌شود، بهتر است از انجام آن خودداری شود [۵].»

سرانجام آن که در مرحله استخراج و تنظیم اطلاعات باستان‌شناسان به کارهایی مانند تاریخ گذاری آثار، شناسایی مواد به کار رفته در آنها و ارائه آگاهی‌های تاریخی براساس آن‌ها می‌پردازند.

تعیین سن آثار باستانی

یکی از کارهای مهم و در ضمن پیچیده و فنی در باستان‌شناسی تعیین دوره زمانی است که یک اثر بدان تعلق دارد. همچنان که در درس دوم خواندید «زمان» در مطالعات تاریخی نقشی محوری دارد و بنابراین تا هنگامی که زمان مربوط به یک اثر تاریخی شناخته نشود، مورخان نمی‌توانند از آگاهی‌های به دست آمده از آن اثر استفاده کنند. سال­یابی یا تاریخ گذاری آثار با استفاده از روش‌ها و ابزارهای گوناگونی انجام می‌شود که در ادامه با تعدادی از مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شوید. لازم است به این نکته توجه شود که هر یک از روش‌های زیر دارای مراحل، محاسبات و نکات فنی دقیق و پیچیده‌ای هستند؛ اما در اینجا فقط به معرفی کلی آنها بسنده می‌شود.

۱- استفاده از شواهد نوشتاری: بر روی بعضی از بناها، ظروف و سایر اشیای تاریخی نوشته‌هایی وجود دارد که گاه شامل توضیحاتی درباره زمان ساخت و نیز سازنده آن‌ها می‌باشد. گاهی هم در میان آثار به دست آمده در یک محل آثار نوشتاری مانند لوحه یا سکه یافت می‌شود که به کمک آن‌ها می‌توان زمان مربوط به آن آثار را تعیین کرد. این امکان نیز وجود دارد که در نوشته‌های مورخان، جغرافیدانان ، سیاحان و مسافران و دیگر نوشته‌های قدیمی درباره یک اثر (مثلاً یک بنایا وسایل و ابزارهای مورد استفاده در زمانی خاص) مطلبی نوشته شده باشد. به این ترتیب باستان‌شناسان می‌توانند به کمک این نوشته‌ها زمان اثر مورد نظر را تعیین کنند.

۲- سال یابی به روش کربن ۱۴: این روش یکی از مشهورترین روش‌های مورد استفاده باستان‌شناسان است که در اواسط قرن بیستم ابداع شده است. کربن ۱۴ عنصری است که بر اثر فعل و انفعالات انجام شده بین اتم‌های نیتروژن و پرتوهای کیهانی در سطوح بالایی جو زمین به وجود می‌آید. این کرین پس از چندی در طبیعت پراکنده می‌شود. گیاهان از طریق عمل فتوسنتز، انسان‌ها و حیوانات از راه تغذیه، مقداری از کربن ۱۴ را جذب می‌کنند. همچنین ممکن است مقداری از آن جذب مواد دیگر از قبیل سنگ‌ها یا فلزات شود. این عنصر با گذشت زمانی نسبتاً طولانی اما مشخص، دوباره به نیتروژن تبدیل می‌شود. تا زمانی که یک موجود زنده (مثل گیاه) به حیات خود ادامه می‌دهد فرایند جذب کربن ۱۴ و تبدیل آن تکرار می‌شود. اما هنگامی که این موجود می‌میرد، جذب کربن ۱۴ متوقف می‌شود؛ در حالی که روند تبدیل آن به نیتروژن ادامه دارد. دانشمندان دریافته‌اند که تجزیه کربن ۱۴ با سرعت زمانی معین و منظمی انجام می‌شود. از نظر آنان حدود ۵۷۰۰ سال طول می‌کشد تا میزان کربن ۱۴ موجود در بقایای یک موجود دارای این کربن نصف شود. سپس در همین مدت، نیمه باقی مانده آن نیز نصف می‌شود و این روند همچنان ادامه می‌یابد تا این که کربن ۱۴ تمام می‌شود. دانشمندان این دوره زمانی ثابت (حدود ۵۷۰۰ سال) را اصطلاحاً «نیمه عمر» کربن ۱۴ نامیده‌اند. هرگاه مقدار کربن ۱۴ موجود در بقایای به دست آمده در کاوش‌های باستان‌شناسی با مقدار آن در نمونه‌ای زنده از آن نوع مقایسه شود، معلوم خواهد شد که آن بقایا چند دوره ۵۷۰۰ ساله را از سر گذرانده‌اند. دوره زمانی که می‌توان از روش کربن ۱۴ برای تعیین سن آثار استفاده کرد، حداکثر تا حدود ۷۰ هزار سال است.

۳- سال یابی پتاسیم – آرگون: از این روش برای شناسایی سن آثار باستانی چند صد هزار تا چند میلیون سال استفاده می‌شود پتاسیم عنصری است که در پوسته زمین و به ویژه سنگ‌های آتشفشانی به فراوانی یافت می‌شود. با گذشت زمان به تدریج مقداری از این پتاسیم در فرایندی شبیه به آنچه درباره کربن ۱۴ گفته شد (با دوره زمانی بسیار طولانی‌تر)، به گاز آرگون تبدیل و در منافذ سنگ‌ها محبوس می‌شود. هرگاه غلظت پتاسیم و آرگون موجود در یک نمونه سنگ قدیمی اندازه­گیری و با میزان آن در طبیعت مقایسه شود، امکان تعیین سن تشکیل آن سنگ فراهم می‌شود . بدین ترتیب اگر فسیل‌های انسانی یا سایر آثار در لایه‌های سنگی یا نزدیک آن‌ها یافت شوند، می‌توان از این روش برای تعیین سن آن‌ها استفاده کرد. قدیمی‌ترین اجساد انسانی به دست آمده در قاره آفریقا با قدمت ۲/۵ تا ۴ میلیون سال با همین روش تاریخ­گذاری شده‌اند.

علاوه بر کربن ۱۴ و پتاسیم باستان‌شناسان و دیرینه شناسان با تجزیه و تحلیل عناصر دیگر نظیر اورانیم هم به سال یابی می‌پردازند.

۴- تعیین سن براساس حلقه‌های تنه درختان: اگر به برش عرضی یک تنه درخت کهنسال توجه کنید، حلقه‌های تودرتوی متعددی را در آن می‌بینید. گیاه شناسان دریافته‌اند که هر یک از این حلقه‌ها به طور معمول در طی یک سال به وجود آمده‌اند. نکته‌ای که در تعیین سن اهمیت دارد این است که پهنای حلقه‌های مربوط به هر سال با بقیه متفاوت است . تعیین سن براساس حلقه‌های درختان با تهیه نمودارهای نمونه برای درختان هر ناحیه (درختان تازه بریده شده و درختان بریده شده در دوره‌های قبل)، همراه با محاسباتی خاص انجام می‌گیرد. برای مثال اگر نموداری از حلقه‌های یک نوع درخت در یک منطقه در مدت ۵۰۰ سال تهیه شود، می‌توان با تطبیق پهنای حلقه‌های یک قطعه چوبی مربوط به گذشته از جنس همان درخت، با پهنای حلقه‌ها در نمودار مذکور، سن آن را تعیین کرد. امروزه با استفاده از ابزارهای دقیق و پیشرفته و از جمله تکنیک‌های رایانه‌ای بر سرعت و دقت این روش افزوده شده است.

باستان‌شناسان از این روش برای تعیین سن آثاری که در آن‌ها به نحوی از چوب استفاده شده باشد، بهره می‌گیرند. خانه‌های چوبی یا بناهایی که در آن‌ها از چوب استفاده شده ، کشتی‌های قدیمی، ابزارهای چوبی و حتی تابلوهای نقاشی که بوم آن‌ها از چوب است، از این جمله‌اند. برای مثال درباره یکی از تابلوهای رامبراند که متعلق به قرن هفدهم میلادی است، مدت‌ها اختلاف نظر وجود داشت، تا این که با سال یابی بوم چوبی آن مشخص شد که این زمان تقریباً درست است.

کاربرد مطالعات باستان شناختی در تاریخ نویسی

حتماً تاکنون متوجه شده‌اید که مورخان برای بازسازی کامل‌تر زندگی انسان‌های گذشته نیازمند توجه به آثار تاریخی و نتایج کار باستان‌شناسان بر روی آن‌ها هستند. هر چه به گذشته‌های دورتر می‌رویم و دسترسی ما به سایر منابع (کتاب‌های تاریخی و دیگر منابع نوشتاری) کمتر می‌شود، اهمیت آثار تاریخی در بازسازی گذشته بیشتر می‌شود. برای شناخت بهتر کمک‌های باستان‌شناسی به تاریخ نگاری بحث را درباره دو دوره پیش از تاریخ و دوره تاریخی زندگی بشر جداگانه پی می‌گیریم.

درباره دوران پیش از تاریخ یعنی دوره­ای که انسان هنوز نوشتن را نیاموخته بود و بنابراین اثری نوشتاری نیز از او به جا نمانده است، آثار باستانی مهم‌ترین منبع کسب آگاهی هستند. به عبارت دیگر تاریخ نانوشته انسان در این دوران را باید در لا به لای آثار جست و جو کرد. آنچه که ما درباره اعصاری مانند عصرسنگ، عصر مس، عصر مفرغ و نظایر آن‌ها می­دانیم، همچنان که از نام آن‌ها بر می‌آید، به کمک آثار انسانی به دست آمده است. در واقع با استفاده از دستاوردهای باستان­شناختی است که آگاهی مورخان و ما به ده‌ها، صدها، هزارها و گاه میلیون‌ها سال رسیده است. زیرا چنان که قبلاً گفتیم عمر نوشته‌های تاریخی به زحمت تا چند هزار سال می‌رسد.

باستان‌شناسان در همایش‌های علمی حاصل کاوش‌های خود را به صورت مقاله با سخنرانی ارائه می‌کنند.

درباره دوران تاریخی زندگی انسان نیز اگرچه به تدریج منابع نوشتاری اهمیت بیشتری می‌یابند، اما این موضوع موجب غفلت مورخان از توجه به نتایج فعالیت‌های باستان‌شناسان نمی‌شود. در بررسی دوران تاریخی زندگی انسان توجه به آثار باستانی از دو جنبه به مورخان کمک می‌کند:

۱- تأیید یا رد آن چه در نوشته‌های تاریخی وجود دارد.

۲- روشن ساختن مسائلی از تاریخ که در منابع نوشتاری نیست و یا بسیار کم به آن‌ها توجه شده است.

در مورد نخست، آثار تاریخی می‌توانند با تأیید نوشته‌های مورخان و دیگر نویسندگان گذشته بر یقین ما بیفزایند. مثلاً اگر در تاریخ چین بارها از هجوم اقوام شمالی به این کشور سخن به میان آمده، وجود دیوار چین به عنوان یک اثر تاریخی ضمن تأیید این موضوع، اهمیت آن را نیز بیشتر به ما نشان می‌دهد. از سوی دیگر همواره این امکان هست که یافته‌های باستان‌شناسان بعضی اطلاعات تاریخی موجود را رد یا تصحیح کنند. برای نمونه تا قبل از کشف آثار مربوط به دوره اشکانیان و مطالعه بر روی آن‌ها، تاریخ این سلسله ایرانی در هاله‌ای از ابهامات و اخبار نادرست قرار داشت.

جنبه دوم کمک آثار باستانی به شناخت دوران تاریخی زندگی انسان، به تأثیر آن‌ها در تکمیل دانش تاریخی مورخان مربوط است. کتاب‌های تاریخی در بعضی زمینه‌ها همچون زندگی روزمره مردم، وضع هنر و صنعت و ارتباط‌های تمدنی ملت‌ها با یکدیگر دانستنی‌های زیادی در اختیار ما نمی‌گذارند. در عوض مطالعه بر روی آثاری نظیر ابزارها، بناها، سکه‌ها، نقوش، ظروف و امثال آن‌ها در این موارد راه­گشاست. نظیر آثار دوره اشکانی که در شهر نسا (در ترکمنستان امروزی) یافت شده است.

دیوار بزرگ چین از جمله مهم‌ترین آثار تاریخی جهان است.

ملاحظات مورخان در استناد به آثار تاریخی

اگرچه آگاهی‌های به دست آمده از بررسی‌های باستان‌شناسی برای مورخان روشنی بخش هستند، اما باید توجه داشت که همه اطلاعاتی که درباره آثار ارائه می‌شوند، دارای ارزش یکسان نیستند و چه بسا اعتماد به بعضی از آن‌ها موجب دوری مورخ از واقعیت شود. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی توجه به چند نکته ضروری است:

۱- اطلاعات تاریخی در مورد یک اثر باید از سوی افراد متخصص (در باستان‌شناسی) تأیید شود. آنچه یک فرد غیر متخصص با حدس و گمان درباره آثار تاریخی می‌داند با اطلاعات ارائه شده توسط یک باستان شناس معمولاً تفاوت­های قابل توجهی دارد.

۲- این امکان هست که افراد یا مراکزی با انگیزه­های سودجویانه (کسب درآمد یا تحریف تاریخ) و یا از سر ناآگاهی اشیای جعلی را به عنوان اثر تاریخی مربوط به یک دوره معرفی کنند. بدیهی است که هرگونه استناد به این گونه موارد به معنی انحراف از واقعیت تاریخی است.

۳- نتایج حاصل از تحقیقات باستان‌شناسی مانند بسیاری دیگر از یافته‌های تاریخی تنها تا زمانی معتبر هستند که یافته‌های باستان‌شناسی و تاریخی جدیدتر آن­ها را نقض نکرده باشند. بنابراین مورخ باید همواره از آخرین اطلاعات مربوط به اثر مورد استناد خود، آگاه باشید.

حفظ آثار باستانی به عنوان مدارک تاریخی

پس از کشف یا شناسایی یک اثر تاریخی بلافاصله تلاش برای نگهداری و در صورت نیاز مرمت آن مطرح می‌شود. دست اندرکاران حفظ و مرمت آثار معمولاً آنها را به دو دسته «قابل انتقال» و «غیرقابل انتقال» تقسیم بندی می‌کنند. آثار منقول مانند ظرف­ها، ابزارها و سلاح­ها به آزمایشگاه­های باستان‌شناسی و سپس موزه‌ها برده می‌شوند و آثار غیر منقول همچون بناها در محلی که هستند مورد مطالعه قرار گرفته و حفظ می‌شوند. البته گاهی ممکن است قسمت‌هایی از یک بنای ویران شده (مثل سر ستون­ها و گچبری­ها) نیز به موزه‌ها انتقال داده شوند.

اهمیت مراقبت از آثار باستانی کمتر از اهمیت کشف آن‌ها نیست. چه بسیار آثاری که به دلیل کم توجهی در حفظ آن‌ها به تدریج از بین رفته یا سرقت شده‌اند. برای حفظ آثار کارهای مختلفی انجام می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به ایمن سازی در برابر حوادث طبیعی (مثل سیل و زلزله)، ترمیم خرابی‌های آن‌ها و نگهداری آن‌ها در مکان‌های امن و مناسب از نظر دما و نور اشاره کرد. انجام هر یک از این کارها نیازمند دانش، دقت و سرمایه کافی است. برای مثال در بازسازی بناها طوری عمل می‌شود که ضمن افزودن بر عمر و استحکام آن‌ها، هویت تاریخی و حقیقی آن‌ها نیز آسیب نبیند. برای انجام این امور و سایر امور مربوط به آثار باستانی در همه کشورهای جهان مؤسسه‌ها یا سازمان‌هایی تأسیس شده‌اند که توصیه می‌شود هر اثریافت شده‌ای در اختیار آن مؤسسه یا سازمان قرار داده شود. در کشور ما مسئولیت این امور بر عهده «سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» است.

تصویری از مرمت یک اثر تاریخی

موزه‌ها، گنجینه‌های آثار باستانی

مهم‌ترین مکان نگهداری آثار و اشیای تاریخی موزه­‌ها [۷] هستند که در عین حال با به نمایش گذاشتن آن‌ها امکان آشنایی مستقیم همه مردم با آثار را فراهم می‌کنند.

نمای درونی یکی از بخش­های گنجینه ملی ایران. در این بخش و بخش‌های دیگر، آثار گوناگونی که طی کاوش‌های باستان­شناسی به دست آمده، به ترتیب زمانی قرار داده شده است.

سابقه تشکیل موزه‌ها برای نگهداری و نمایش آثار باستانی به قرن نوزدهم میلادی بر می‌گردد. تمایل ذاتی بشر به حفظ اشیای کمیاب و گرانب‌ها، پیشرفت‌های علمی در زمینه باستان­شناسی و تاریخ، رشد احساسات ناسیونالیستی و علاقه به هویت ملی و افزایش آگاهی نسبت به اهمیت این آثار در شناخت بهتر زندگی گذشتگان از جمله دلایل توجه جدی جوامع و حکومت‌ها در این زمینه بود. در نتیجه همین توجه است که همواره بر تعداد و دامنه کار موزه‌ها افزوده شده و امروزه تبدیل به یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی در داخل هر کشور و در سطح بین المللی شده‌اند [۸].

نمونه‌ای از کتاب‌های تاریخی، که براساس یافته‌های باستان شناختی نوشته شده است.

از جمله موزه‌های بزرگ جهان می‌توان از موزه‌های «لوور» [۹] در پاریس، «بریتانیا» [۱۰] در لندن، «ارمیتاژ» [۱۱] در سن پترزبورگ و «متروپولیتن» [۱۲] در نیویورک نام برد. در ایران مهم‌ترین موزه آثار تاریخی «گنجینه ملی ایران» است که در تهران قرار دارد. در بسیاری از شهرهای دیگر کشور نیز موزه‌هایی ایجاد شده و تعداد آن‌ها دائماً در حال افرایش است.

بازدید از موزه‌ها نیازمند رعایت برخی اصول و نکات است. علاقه مندی، دقت در جریان بازدید، داشتن وقت و حوصله کافی و داشتن اطلاعات اولیه تاریخی در این مورد اهمیت دارد.

پرسش‌های نمونه

۱- آثار باستانی (تاریخی) به چه آثاری گفته می‌شود؟

۲- مراحل کار در یک عملیات باستان‌شناسی را نام ببرید.

۳- درباره یکی از شیوه‌های سال یابی آثار باستانی توضیح دهید.

۴- آثار باستانی چگونه به شناخت بهتر دوران تاریخی زندگی انسان کمک می‌کنند؟

۵- مورخان در استناد به آثار تاریخی چه ملاحظاتی را باید در نظر بگیرند؟

۶- دلایل اهمیت یافتن موزه‌ها در قرون اخیر چیست؟

اندیشه و جست و جو

۱- از یک بنای تاریخی یا موزه در محلی که زندگی می‌کنید، بازدید نموده و گزارش مشاهدات خویش را به کلاس ارائه کنید.

۲- مجموعه‌ای از عکس‌های مربوط به آثار تاریخی تهیه و آن‌ها را براساس موضوع یا سیر زمانی دسته بندی کنید.

[۱]. در مورد نام گذاری آثار باقی مانده از گذشته، شیوه یکسانی وجود ندارد و تعریف‌های مربوط به آنها بر اساس دیدگاه‌های گوناگون و نیز دوردهای زمانی مختلف، متفاوت است. مثلاً عده‌ای همه آن‌ها را آثار باستانی می‌نامند، اما عده‌ای دیگر فقط آثاری را «باستانی» می‌نامند که متعلق به دوره‌های قدیمی‌تر زندگی انسان هستند. بر این اساس آثار دوره‌های بعدی با نام‌هایی چون «آثار تاریخی»، «آثار اسلامی»، «آثار رومی» و … نام گذاری می‌شوند. در این درس عبارت‌های آثار باستانی با آثار تاریخی برای اشاره به همه آثار به جا مانده از انسان‌های گذشته به طور یکسان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

[۲]. در این معنی آثاری مانند بقایای انسانی و حیوانی هم چنانچه در محیط زندگی انسان یافت می‌شوند، اهمیت باستان شناختی پیدا می‌کنند.

[۳]. کتیبه روزت یا رشید امروزه در کشور انگلستان نگهداری می‌شود.

[۴]. برای مثال گاهی مواقع با الک کردن یا شستن خاک محل کاوش، ریزه‌های آثار جمع آوری می‌شوند. همچنین ممکن است بعضی آثار که دچار تجزیه شیمیایی شده‌اند در اثر لمس شدن یا کوچکترین ضربه‌ای متلاشی شوند.

[۵]. این سخن از اسکار منتلیوس (Oscar Montelius) باستان شناس سوئدی است.

[۶]. از جمله دلایل ذکر شده در این مورد می‌توان به تغییر مسیر رود هیرمند، حمله اقوام مهاجم و آتش سوزی اشاره کرد.

[۷]. کلمه موزه از ریشه یونانی موزیون (Mousion) گرفته شده است. در یونان قدیم، معابد رب النوع های یونانی به این نام خوانده می‌شدند. به همین جهت به مرور زمان برای هر مکانی که در آن آثار مقدس و گرانبها نگهداری می‌شد، این کلمه به کار رفته است. خواه این آثار ارزشمند مربوط به دوران گذشته و خواه مربوط به زمان حاضر باشد.

[۸]. رسیدگی و نظرات بین المللی بر امور موزه‌ها بر عهده شورای بین المللی موزه‌ها یا (International Countcil Of Museums) I. C. M می‌باشد که بخشی از سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) است.

[۹]. Louvre

[۱۰]. British Museum

[۱۱]. eRMITAZH

[۱۲]. Metro Politan