نورولوژی بالینی؛ بیماری های عروقی مغز؛ سکته مغزی آمبولیک

سکته مغزی آمبولیک

پاتوژنز و مکانیسم ایجاد سکته مغزی آمبولیک
سکته مغزی آمبولیک (Embolic Stroke) یکی از زیرگروه‌های اصلی سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke) است که در اثر انسداد ناگهانی (Sudden Occlusion) یک شریان مغزی توسط آمبولی (Embolus) ایجاد می‌شود. این آمبولی می‌تواند شامل لخته خون (Thrombus)، چربی (Fat), هوا (Air Embolism) یا دیگر مواد باشد که از نواحی دیگر بدن – به‌ویژه قلب یا عروق بزرگ – جدا شده و با جریان خون به مغز منتقل می‌شوند.

منشأهای شایع آمبولی عبارتند از:

• قلب (Heart): مهم‌ترین منبع، به‌ویژه در زمینه بیماری‌هایی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)، نارسایی قلبی (Heart Failure) و اندوکاردیت عفونی (Infective Endocarditis).

• قوس آئورت (Aortic Arch) و عروق گردنی: پلاک‌های آترواسکلروتیک یا دایسکشن عروق (Arterial Dissection) می‌توانند مواد آمبولیک ایجاد کنند.

• آمبولی پارادوکس (Paradoxical Embolism): در افراد دارای سوراخ بین دهلیزی مثل PFO، امکان انتقال لخته از سیستم وریدی به شریان مغزی وجود دارد.

علائم بالینی و ویژگی‌های سکته آمبولیک

• شروع ناگهانی و شدید علائم: در مقایسه با سکته‌های آتروترومبوتیک، تظاهر سکته آمبولیک سریع و ناگهانی است.

• درگیری عروق بزرگ مغزی: به‌ویژه شریان مغزی میانی (Middle Cerebral Artery – MCA)، که شایع‌ترین محل انسداد است.

• همی‌پلژی (Hemiplegia): فلج نیمه بدن در صورتی‌که ناحیه حرکتی قشر مغز درگیر شود.

• آفازی (Aphasia): اختلال گفتاری در صورت آسیب به نیمکره غالب (معمولاً سمت چپ).

• اختلال بینایی مانند همیانوبیای همونیموس (Homonymous Hemianopia): از بین رفتن نیمی از میدان دید در هر دو چشم.

• عدم وجود TIA قبلی: بر خلاف سکته‌های ترومبوتیک، در نوع آمبولیک حمله گذرای ایسکمیک (Transient Ischemic Attack – TIA) معمولاً دیده نمی‌شود.

• خطر بالای عود: به علت باقی ماندن منبع آمبولی در بدن (مثلاً قلب).

علل سکته مغزی آمبولیک
۱. بیماری‌های قلبی:

• فیبریلاسیون دهلیزی: شایع‌ترین علت.

• بیماری دریچه‌ای قلب (مانند تنگی میترال یا دریچه مصنوعی).

• اندوکاردیت عفونی: خطر آمبولی سپتیک.

• نارسایی شدید قلبی: تشکیل لخته در بطن چپ.

۲. دایسکشن شریانی:

• به‌ویژه شریان کاروتید یا مهره‌ای در مردان جوان پس از تروما.

• همراه با درد گردن، سردرد یک‌طرفه و علائم عصبی.

۳. سایر علل نادرتر:

• واسکولیت‌ها (Vasculitis).

• اختلالات خونی: مانند پلی‌سیتمی، ترومبوسیتوز.

• آمبولی چربی پس از شکستگی استخوان‌های بلند.

• آمبولی گازی (در غواصان پس از صعود سریع از عمق).

تشخیص سکته مغزی آمبولیک

• سی‌تی‌اسکن یا MRI مغز برای تعیین نوع سکته و موقعیت ضایعه.

• اکوکاردیوگرافی (TTE/TEE): برای یافتن منبع قلبی لخته.

• هولتر مانیتورینگ: برای تشخیص آریتمی‌هایی مثل فیبریلاسیون دهلیزی.

درمان و پیشگیری از سکته مغزی آمبولیک
۱. درمان حاد:

• استفاده از ترومبولیتیک‌ها مانند tPA در ساعات اولیه (تا ۴.۵ ساعت).

• ترومبکتومی مکانیکی در موارد انسداد عروق بزرگ.

۲. پیشگیری از عود سکته:

• داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارین، ریواروکسابان) در بیماران قلبی.

• داروهای ضدپلاکت (مثل آسپرین) در صورت نبودن اندیکاسیون برای ضدانعقاد.

• کنترل عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت و دیس‌لیپیدمی.

جمع‌بندی نهایی: 
سکته مغزی آمبولیک یکی از شایع‌ترین علل سکته‌های ناگهانی با شدت بالا در سالمندان است که منبع اصلی آن معمولاً قلب یا عروق بزرگ است. تشخیص سریع با تصویربرداری مغزی و بررسی منبع قلبی لخته، و نیز درمان فوری با داروهای حل‌کننده لخته یا ترومبکتومی، نقشی حیاتی در پیشگیری از ناتوانی دائمی بیمار دارد. همچنین، درمان‌های پیشگیرانه با داروهای ضدانعقاد یا ضدپلاکت و کنترل عوامل خطر قلبی‌عروقی، کلید جلوگیری از عود سکته محسوب می‌شوند.

پرسش‌هایی درباره سکته آمبولیک