اختلالات راه رفتن؛ راه رفتن پارکینسونی و راه رفتن اسبی

اختلالات راه رفتن

راه رفتن پارکینسونی

راه رفتن پارکینسونی (Parkinsonian Gait)

راه رفتن پارکینسونی یکی از الگوهای کلاسیک در اختلالات حرکتی (Movement Disorders) است که به‌ویژه در بیماران مبتلا به پارکینسونیسم (Parkinsonism) مشاهده می‌شود. این نوع راه رفتن نشان‌دهنده اختلال در کنترل حرکات خودکار و تعادل است و از ویژگی‌های کلینیکی قابل تشخیص بیماری پارکینسون محسوب می‌شود.

علت (Etiology)

شایع‌ترین علت Parkinsonian Gait، بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease) است. این بیماری پیشرونده نورودژنراتیو با از بین رفتن سلول‌های تولیدکننده دوپامین (Dopamine) در سابستانشیا نیگرا (Substantia Nigra) مغز میانی همراه است که منجر به اختلال در تنظیم حرکات ارادی و غیرارادی می‌شود.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Features)

راه رفتن پارکینسونی با مجموعه‌ای از علائم حرکتی مشخص می‌شود که شامل موارد زیر است:

• راه رفتن آهسته با قدم‌های کوتاه (Short Shuffling Steps): بیمار نمی‌تواند قدم‌های طبیعی و بلند بردارد و تمایل دارد پاهای خود را روی زمین بکشد.

• قامت خمیده (Stooped Posture): محور بدن به سمت جلو متمایل می‌شود که تعادل را مختل می‌کند.

• کاهش نوسان دست‌ها (Reduced Arm Swing): ابتدا یک‌طرفه کاهش می‌یابد و سپس دوطرفه می‌شود.

• لرزش استراحتی (Resting Tremor): به‌ویژه در اندام فوقانی، که هنگام راه رفتن ممکن است شدیدتر شود.

• فلکسیون مفاصل (Flexed Joints): بازوها در وضعیت خم‌شده (فلکسیون) و نزدیک به بدن (اداکسیون)، و زانو و لگن نیز در حالت خمیده قرار دارند.

در مراحل پیشرفته بیماری:

• شتاب‌گیری قدم‌ها (Festination): بیمار به صورت غیرارادی و پیشرونده، قدم‌های کوچک و سریع برمی‌دارد و گویی در تعقیب مرکز ثقل خود در حال دویدن است.

• توقف ناگهانی (Freezing): به‌ویژه هنگام شروع راه رفتن یا هنگام چرخیدن. بیمار احساس می‌کند پاهایش به زمین چسبیده‌اند و نمی‌تواند حرکت را آغاز کند.

• عدم تعادل (Postural Instability): که یکی از دلایل اصلی افتادن‌های مکرر در بیماران پیشرفته است.

نکته بالینی (Clinical Insight)

Freezing و Festination از مهم‌ترین مشکلات عملکردی در Parkinsonian Gait هستند و به‌طور مستقیم با افزایش خطر سقوط، شکستگی و بستری شدن بیمار در ارتباط‌اند. تشخیص و مدیریت به‌موقع این علائم برای حفظ کیفیت زندگی بسیار ضروری است.

درمان (Management)

• داروهای دوپامینرژیک (Dopaminergic Medications): مانند لوودوپا (Levodopa)، که باعث بهبود تحرک و کاهش علائم حرکتی می‌شوند.

• فیزیوتراپی تخصصی: تمرکز بر بهبود تعادل، گام‌برداری و استراتژی‌های جلوگیری از Freezing.

• تمرینات تعادلی و راه رفتن با سرپرستی: برای کاهش خطر افتادن و تقویت کنترل پویای بدن.

• در برخی موارد مقاوم، تحریک عمقی مغز (Deep Brain Stimulation – DBS) نیز ممکن است مؤثر باشد.

راه رفتن اسبی

راه رفتن اسبی (Steppage Gait)

راه رفتن اسبی یکی از الگوهای شاخص در ارزیابی بالینی اختلالات عصبی-عضلانی است که به‌ویژه در شرایطی دیده می‌شود که بیمار دچار ضعف عضلات دورسی‌فلکسور (Dorsiflexor Weakness) پا باشد. این الگو بیانگر نوعی افتادگی مچ پا (Foot Drop) است و در نتیجه‌ی آسیب عصبی یا بیماری‌های نوروپاتیک بروز می‌کند.

علت (پاتوژنز / Pathogenesis)

علت اصلی این نوع راه رفتن، ناتوانی در بالا آوردن جلوی پا هنگام گام‌برداری است. شایع‌ترین علت، آسیب به عصب پرونئال مشترک (Common Peroneal Nerve) در ناحیه گردن فیبولا است که منجر به ضعف یا فلج عضلات دورسی‌فلکسور مانند تیبیالیس قدامی (Tibialis Anterior) می‌شود. همچنین بیماری‌های نورون حرکتی تحتانی نظیر نوروپاتی دیابتی (Diabetic Neuropathy) و سندرم گیلن-باره (Guillain-Barré Syndrome) نیز می‌توانند عامل ایجاد این الگوی راه رفتن باشند.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Features)

راه رفتن اسبی با مجموعه‌ای از ویژگی‌های بالینی قابل‌توجه همراه است:

• برخورد پا با موانع کوچک: بیمار هنگام راه رفتن، جلوی پای خود را به لبه فرش یا سطوح ناهموار می‌کشد.

• بالا آوردن غیرطبیعی پا (High Stepping): برای جلوگیری از برخورد پا با زمین، بیمار مجبور است زانوی خود را بیش از حد معمول بالا ببرد.

• مشکل در راه رفتن روی پله یا سطوح ناهموار

• صدای ضربه پای بیمار روی زمین (Foot Slap): در موارد شدید، هنگام فرود پا روی زمین، صدای مشخص و بلندی تولید می‌شود که ناشی از عدم کنترل در مرحله تماس پاشنه با زمین است.

• این حالت می‌تواند یک‌طرفه یا دوطرفه باشد و در حالت دوطرفه، بیشتر در نوروپاتی‌های محیطی دیده می‌شود.

نکته بالینی (Clinical Insight)

وجود Steppage Gait اغلب بیانگر درگیری نورون حرکتی تحتانی (Lower Motor Neuron Lesion) است. بررسی دقیق از نظر آتروفی عضلانی، رفلکس‌های تاندونی و حس عمقی در اندام‌ها می‌تواند به تعیین علت کمک کند. همچنین باید در ارزیابی بیماران به آسیب‌های زانو به پایین، به‌ویژه در حین جراحی یا گچ‌گیری نیز توجه شود که ممکن است باعث آسیب به عصب پرونئال شوند.

درمان (Management)

• بریس مچ‌پا (Ankle-Foot Orthosis – AFO): نقش حیاتی در جلوگیری از افتادگی پا و بهبود ایمنی راه رفتن دارد.

• فیزیوتراپی: شامل تمرینات اختصاصی تقویت عضلات دورسی‌فلکسور و آموزش الگوی صحیح راه رفتن.

• درمان بیماری زمینه‌ای: مانند کنترل قند خون در بیماران دیابتی یا درمان حمایتی در سندرم گیلن-باره.

• در موارد خاص، تحریک الکتریکی عملکردی (Functional Electrical Stimulation – FES) نیز ممکن است به کار گرفته شود.

اختلالات راه رفتن