همان طور که در مطالب پیشین گفته شد، اصول رده‌بندی جانوری براساس صفات درونی و بیرونی و یا خصوصیات موروثی و جنینی آنهاست. در تشخیص یک جانور، وجود یک صفت، در صورتی با ارزش خواهد بود که با سایر صفات، مشترکا ذکر شود؛ مثلا در تشخیص یک پرنده، گذشته از وجود پر، که جزء صفات ویژه پرندگان است؛ ذکر سایر صفات از قبیل وجود منقار، بال و پنجه‌های مخصوص، قلب چهار حفره‌ای، حرارت ثابت بدن و نیز… ضروری است. رده بندی، شناسایی جانوران را تا حدود زیادی آسان می‌کند؛ ولی منظور اصلی از رده بندی، اثبات وجود ارتباط بین جانوران مختلف است.

جانوران را به روش‌های متعددی رده‌بندی کرده‌اند. مبنای رده‌بندی قدیم بر وجود و نوع اندام‌های حرکتی و دیگر ساختمان‌های ظاهری استوار بود. این رده‌بندی را رده‌بندی مصنوعی می‌نامند. مثلا جانورانی که دارای ضمایم حرکتی هستند، یا آنهایی که کرمی‌شکل هستند و یا جانورانی که بدنشان از غشاء آهکی پوشیده شده باشد هریک را در طبقه مخصوصی قرار می‌دادند. امروزه، این رده‌بندی قابل قبول نیست. اصول رده‌بندی نوین که رده‌بندی طبیعی نام دارد، جایگزین آن شده است. این رده‌بندی بر اساس خواص فیزیولوژیکی، بافت شناسی، جنین شناسی و… است. با این روش هر گروه از جانوران را به وسیله صفات متعددی مشخص می‌کنند.

تاریخچه رده بندی

پدر علم جانورشناسی ارسطو است. چون او اولین کسی بود که جانوران را رده‌بندی کرد. وی چهار قرن پیش از میلاد می زیست و جانوران را به خون قرمز یا مهره داران و بی‌خون یا بی‌مهرگان تقسیم کرده بود. او جانوران خون قرمز را نیز به دو دسته زنده زا و تخم گذار رده‌بندی کرده بود.

کارل لینه (Linne) دانشمند سوئدی، اولین کسی بود که انواع جانوران را مطالعه و به روش علمی‌نام گذاری کرد. او بنیانگذار اصلی رده‌بندی و نام گذاری دو اسمی جانداران بود. لینه جانوران را به شش رده بزرگ پستانداران، پرندگان، دوزیستان، ماهی ها، حشرات و کرم‌ها تقسیم کرد؛ ولی به علت محدود بودن علوم زیستی آن زمان، موفق به تکمیل رده‌بندی نشد و حتی تقسیماتی را که در مورد بی‌مهرگان انجام داد به دقت اصول رده‌بندی ارسطو نبود. اصولی را که لینه در رده‌بندی انتخاب کرده بود توسط سایر دانشمندان تکمیل شد. اصول رده‌بندی جانوران در قرن نوزدهم پیشرفت زیادی کرد و دانشمندانی مانند لامارک و آگاسی و بسیاری دیگر از زیست شناسان در تکمیل آن کوشش کردند.

اصول نام گذاری جانوران

در نام گذاری جانوران از روش لینه (نام گذاری دو اسمی) استفاده می‌شود. به‌این صورت که هر جانور به وسیله دو اسم لاتین مشخص می‌شود. اسم اول نام جنس است که حرف اول آن با حرف بزرگ لاتین شروع می‌شود که بین تمام گونه‌های یک جنس، مشترک است. اسم دوم، نام گونه است و با حرف کوچک لاتین شروع می‌شود. مثلا تمام گونه‌های نزدیک به هم سگ را به نام Canis مشخص کرده‌اند، برای سگ اهلی Canis familiaris و برای گرگ Canis lupus را انتخاب کرده‌اند. در زمان نوشتن اسم جنس و گونه، بایستی زیر این دو اسم را با کشیدن خط مشخص کرد. مثلا نام گونه انسان که Homo sapiens است با کشیدن خط در زیر اسم جنس و گونه آن، مشخص می‌شود.

قواعد علمی‌نام گذاری

کنگره بین المللی جانورشناسان که در سال ۱۸۹۸ میلادی تشکیل شد، برای جلوگیری از مشکلاتی که ممکن است در مورد نام گذاری جانوران پیش بیاید، قوانینی به نام قوانین نام گذاری، برای تعیین اسم تیره، گونه و زیرگونه وضع کرد که، به اختصار، بعضی از آنها در اینجا ذکر می‌شوند:

۱- اسامی جانوران بایستی کاملا متمایز از یکدیگر باشند.

۲- هیچ وقت نباید از یک اسم برای دو جنس مختلف و دو گونه مختلف استفاده کرد.

۳- تمامی اسامی‌که تا قبل از لینه برای نام گذاری جانوران به کار می‌رفت فاقد اعتبار هستند.

۴- اسمی‌که برای نام گذاری جانوران مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید از لاتین گرفته شده باشد..

۵- اسم جنس باید فقط از یک اسم ساخته شده باشد و همیشه با حرف بزرگ لاتین مشخص شود.

۶- اسم گونه، حتما از یک اسم ساخته شده باشد و با حرف کوچک لاتین شروع شود.

۷- اسم تیره (خانواده) با اضافه کردن حرف idae به آخر اسم جنس و زیر تیره با اضافه کردن inae به آخر اسم جنس به وجود آید.

گونه

تعریف گونه Species: گونه یا نوع جزیی ترین واحدی است که در رده‌بندی جانوری به آن برخورد می‌کنیم که در حقیقت، اصل رده‌بندی طبیعی محسوب می‌شود. افراد یک گونه، دارای صفات مشترک زیادی هستند و با گونه‌های مجاور تفاوت دارند و با آنها معاشرت نمی‌کنند. معمولا افراد یک گونه، با افراد گونه‌های دیگر جفت گیری نمی‌کنند و در صورت جفت گیری بارور نمی‌شوند؛ اما استثنائا تجربه نشان داده است که گاهی افراد دو گونه مختلف با یکدیگر آمیزش و جفت گیری می‌کنند، مانند قاطر که از آمیزش اسب و الاغ به عمل می آید ولی خود قادر به تولید مثل نیست و یا سگ گرگی که از آمیزش سگ و گرگ به عمل می آید.

گونه به زیرگونه (Subspecies) و یا گونه فرعی و یا نژاد جغرافیایی تقسیم می‌شود و هر نژاد حدود جغرافیایی معینی دارد.

واحد بزرگ‌تر از گونه جنس (Genus) است که از اجتماع دو یا چند گونه که دارای صفات مشترک هستند به وجود می آید. از اجتماع چند جنس، تیره یا خانواده (Family) و از چندین تیره، راسته (Order) تشکیل می‌شود. همچنین از اجتماع چندین راسته(Class)، رده و چند رده، تشکیل شاخه (Phylum) را می‌دهد. مجموعه تمام شاخه‌های جانوری را سلسله جانوری (Animal Kingdom) می‌نامند؛ مثلا زنبور عسل شامل گونه Apis-mellifica که از خانواده گرده خواران Apidae و از راسته زنبورها Hymenoptera و از رده حشرات Insecta و از شاخه بندپایان Arthropoda و از زیر سلسله بی‌مهرگان و از سلسله جانوران است.

زیست شناسان امروزه جهان، جانداران را به سه تا پنج سلسله تقسیم می‌کنند. جدول زیر، این تقسیمات را نشان می‌دهد:

جدول ۱

زیست شناسان امروزه جهان، جانداران را به سه تا پنج سلسله تقسیم می‌کنند

در تقسیم سه سلسله‌ای، موجودات زنده را به سلسله تک سلولی‌ها یا پروتوکتیستا (Protoctista)، سلسله گیاهان (Plant or Metaphyta) و سلسله جانوران (Animalia Or Metazoa) دسته‌بندی کرده‌اند. در این روش، قارچها در سلسله گیاهان و کلیه جانوران تک سلولی نیز در یک سلسله قرار می‌گیرند. در تقسیم چهار سلسله‌ای تک سلولی‌ها را به دو سلسله مونرا یا تک سلولی‌هایی که فاقد هسته هستند و سلسله پروتیستا یا تک سلولی‌های دارای هسته تقسیم می‌کنند. دو سلسله دیگر، همانند دسته‌بندی قبلی است و بالاخره در تقسیم پنج سلسله‌ای، گیاهان را در دو سلسله گیاهان و سلسله قارچ‌ها دسته‌بندی کرده‌اند و سایر سلسله‌ها مانند تقسیمات قبلی است.

از قرن نوزدهم به بعد و با کشف میکروسکوپ، جانورانی دیده شدند که غالب آنها تک سلولی بودند و بعضی از این جانداران ویژگی‌های هر دو گروه یعنی گیاهان و جانوران را داشتند؛ ولی در عین حال با دو گروه مزبور، متفاوت بودند. ارنست هیکل (Ernst Haeckel) آلمانی در سال ۱۸۶۶ این جانداران را به نام آغازیان یا پروتیستا (Protista) نام نهاد.

شکل ۱- رابطۀ تکاملی سلسله جانداران

در رده‌بندی جانوران، حدود ۳۰ شاخه مشخص جانوری را می‌توان طبقه‌بندی کرد. این شاخه‌ها، با توجه به بعضی خصوصیات، مانند تعداد سلول، سلول‌های گوارشی، حفره شکمی، تقارن و… به صورت انفرادی یا گروهی در رده بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند.

در اینجا به ذکر بعضی از شاخه‌های اصلی سلسله جانوران می‌پردازیم.

از بی‌مهرگان می‌توان از شاخه اسفنج ها، کیسه تنان، شانه داران، کرم‌های پهن، کرم‌های گرد، کرم‌های حلقوی، نرم تنان، بندپایان و خارپوستان نام برد.

از شاخه طناب داران، زیر شاخه مهره داران نیز به رده‌های ماهی ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران اشاره شده است.

شمایی از طبقه‌بندی جانوران