ویژگیها و زیرشاخههای بندپایان؛ رده عنکبوتیان؛ بیماریزایی جربها

هدفهای رفتاری: پس از پایان این مطلب با عنوان شاخه بندپایان از فراگیر انتظار میرود که:
– جانوران بند پا را شرح دهد.
– ویژگیهای بندپایان را شرح دهد.
– زیر شاخههای بندپایان را نام برد.
– رده عنکبوتیان را توضیح دهد.
– ویژگیهای عنکبوتیان را شرح دهد.
– آکاریناها را شرح دهد.
– بیماری زایی جربها را شرح دهد.
– چرخه زندگی جربها را شرح دهد.
– کنهها را در انتقال بیماریها شرح دهد.
– انواع کنهها را براساس میزبان توضیح دهد.
– چرخه زندگی کنه را شرح دهد.
پیشگفتار
بیش از ۹۰ درصد جانوران را بند پایان تشکیل میدهند. بدن آنها به چند قسمت تقسیم میشود و دارای ضمائم بندبند است. اسکلتی خارجی، از جنس کیتین، بدن آنها را میپوشاند. اعصاب، چشمها و سایر اندامهای حسی در آنها به خوبی رشد کرده است و نسبت به تحریکات خارجی، از خود واکنش سریع نشان میدهند. انواع بسیاری از آنها میتوانند در خشکی و دور از رطوبت زندگی کنند. حشرات از جمله بندپایانی هستند که قادر به پروازند.
بندپایان را میتوان از ارتفاعات قابل برف گیر گرفته تا اعماق اقیانوس ها، به فراوانی یافت. در بین بعضی از آنها، زندگی اجتماعی سازمان یافته و تقسیم کار مشاهده میشود. بعضی از بندپایان، از نظر اقتصاد کشاورزی، بسیار مفید هستند؛ مانند زنبور عسل و برخی دیگر زبانهای فراوانی به بار میآورند. مانند ملخ؛ و حتی گاهی برای سلامتی انسان نیز مضرند.
ویژگیهای بندپایان
۱- دارای بدنی متقارن، شامل سه قسمت: سر، سینه و شکم هستند.
۲- در هر قسمت از بدن، دارای ضمایم بندبند هستند که اغلب دارای ویژگی بوده و گاهی فاقد آن است.
۳- اسکلت خارجی، از جنس کیتین دارند.
۴- دارای عضلات مخطط هستند.
۵- دستگاه گوارش کامل دارند.
۶- گردش خون باز دارند.
۷- تنفس توسط آبشش، تراشه، ریه کتابی و یا منافذ موجود در سطح بدن (Stigmat) صورت میگیرد.
۸- عمل دفع مواد زاید توسط یک جفت کلیه و یا لوله مالپیگی انجام میگیرد.
۹- دستگاه عصبی شامل مغز، سلسله عصبی دهانی – معدی و زنجیره عصبی است.
۱۰- به جز چند مورد استثنایی، تولید مثل جنسی دارند و جنس نر و ماده از هم جدا هستند.
شاخه بندپایان را میتوان به سه زیر شاخه تریلوبیت ها، شلیسراتها و آرواره داران یا شاخکداران تقسیم کرد.
زیر شاخه تریلوبیتها را بندپایان سنگوارهای تشکیل میدهند که فاقد ضمائم سر هستند. شلیسراتها فاقد شاخکهای روی سر هستند و اولین جفت ضمائم جلوی بدن آنها انبر مانند است. آرواره داران، در قسمت جلو سر، دارای شاخک هستند.
زیر شاخه شلیسراتها دارای سه رده است که مهم ترین این ردهها رده عقربها و عنکبوتیان هستند. زیر شاخه آرواره داران نیز سه رده سخت پوستان، هزارپایان و حشرات را شامل میشود.
۱- رده عقربها (Scorpionida)
گروهی از بندپایان هستند که حلقههای شکمیروی هم دم آنها را تشکیل داده است که در انتها مجهز به نیش زهرآگینی است. عقربها گوشتخوارند و از حشرات و پستانداران کوچک تغذیه کرده و در حفظ تعادل بیولوژیک و پاکسازی محیط نقش مثبت دارند.
در داخل ساختمانها باید با آنها مبارزه کرد ولی در صحرا و بیابان و مزارع میبایست آنها حفظ شوند، معمولا انسانها وحشت بیش از حد از عقربها دارند گروهی از عقربها به نام شبه عقربها دم زهرآلود ندارند و زیر پوست درختان حشرات کوچک را شکار میکنند.
۲- رده عنکبوتیان (Arachnida)
بیشتر جانوران این رده کاملا بیضرر هستند و فقط تعداد کمی از عنکبوتها ممکن است دارای زهر خطرناک باشند. کنهها و جربها انگل حیوانات و انسان اند و در انتقال مکانیکی و بیولوژیکی بعضی از بیماریهای خطرناک به انسان و دام نقش دارند. یکی از مهم ترین راستههای این رده آکارینا نامیده میشود که کنهها و جربها در این راسته قرار دارند.
ویژگیهای عنکبوتیان
۱- بدن آنها شامل دو قسمت: الف) سر و سینه، ب) شکم است، که سرو سینه فاقد شاخک و آرواره است. بدن دارای شش جفت ضمائم بند بند است.
۲- دهان و دستگاه گوارش آنها جهت مکیدن تکامل یافته است.
۳- تنفس توسط برانش، ریه و یا نای صورت میگیرد.
۴- اندامهای دفعی آنها شامل لولههای مالپیگی، غدد کو کسال و یا هر دو است.
۵- تولید مثل جنسی دارند؛ جنس نر و ماده جدا از هم هستند.
راسته آکارینا (Acarina)
کنهها و جربها، بندپایانی کوچک و گاهی میکروسکوپی هستند که جزء راسته آکارینا محسوب میشوند. بدن آنها از دو قسمت سر و سینه و شکم تشکیل میشود که گاهی در هم ادغام شده و به صورت یک تکه، در می آید. پوشش بدن، غشایی و یا مانند چرم است و ممکن است پوسته یا صفحات سختی داشته باشد. قطعات دهانی بر روی ساختمان استوانهای شکل جلو بدن قرار دارد و هشت عدد پا در اطراف بدن واقع شده است.
تولید مثل جنسی است و جنس ماده پس از جفت گیری تخم ریزی میکند. از تخم ها، نوزادی شش پا خارج میشود که از میزبان تغذیه میکند. نوزاد، پس از پوست اندازی، تبدیل به نوچه هشت پا میشود که بسیار شبیه کنه بالغ است و پس از چند بار پوست اندازی و رشد، بالغ میشود.
جربها
بندپایان این گروه، اغلب انگل گیاهان و جانوران مختلف هستند. بعضی از جربها، پوست و مو پستانداران و پرندگان را مورد تهاجم قرار میدهند. برخی از این انگلها در داخل پوست نفوذ کرده و دالانهایی در آن حفر میکنند. برخی دیگر، پیاز مو و غدد مترشحه پوست را مورد حمله قرار میدهند. نتیجهاین فعالیت ها، ریزش مو، ایجاد دلمههای روی پوستی، افزایش ضخامت پوست و در برخی موارد، ایجاد شرایط مناسب برای رشد باکتریهای عفونت زا است. از آنجایی که جربها اغلب بسیار ریز هستند جهت شناسایی آنها باید توسط تیغه تیز چاقو پوست را عمیق تراشید و مورد آزمایشهای میکروسکوبی قرار داد (شکل ۱).
شکل ۱- چند نوع جرب
چرخه زندگی جربها، اغلب در روی بدن میزبان سپری میشود. انگلهای ماده پس از جفت گیری تخم ریزی میکنند. از تخم ها، نوزاد شش پا خارج میشود و نوزاد، پس از پوست اندازی تبدیل به نوچه هشت پا میشود. نوچه، بسیار شبیه انگل بالغ فقط کوچکتر است و پس از چند بار پوست اندازی و رشد بالغ و آماده جفت گیری و تخم ریزی خواهند بود.
کنهها
کنهها گروهی از آکاریناها هستند که یا بر روی بدن مهره داران زندگی و از خون آنها تغذیه میکنند و یا آفات نباتی و انباری هستند. بعضی از کنهها، علاوه بر زندگی انگلی بر روی میزبان و ایجاد کم خونی، در انتقال بسیاری از بیماریهای حاد میکروبی نقش دارند.
بدن کنه اغلب گرد یا بیضی شکل است. کنه دارای سری استوانهای و کوتاه است که ضمائم دهانی روی آن قرار دارد. کنههای نرم دارای پوشش خارجی چرم مانند و کنههای سخت، پوشش صفحهای و مقاوم دارند.
کنهها در سیر تکاملی خود در پوست اندازی اصلی دارند. در پوست اندازی اول نوزاد شش پا تبدیل به نو چه میشود و در پوست اندازی دوم، از نوچه به کنه بالغ تبدیل میشود. کنه بالغ، دارای هشت عدد پای بلند و نامساوی است که در انتها، به چنگال یا بادکش، ختم میشوند (شکل ۲).
شکل ۲- کنه ماده بالغ پس از مکیدن خون
چرخه زندگی کنهها معمولا به طور کامل بر روی بدن میزبان سپری میشود و در همه مراحل زندگی، انگل است. کنهها از خون پستانداران، پرندگان و گاهی سایر حیوانات تغذیه میکنند. بعضی از کنهها دارای میزبان اختصاصی هستند و برخی دیگر هر حیوان مناسبی را به طور اتفاقی، مورد تهاجم قرار میدهند.
کنههای ماده بالغ پوست میزبان را سوراخ میکنند و آن قدر خون می مکند تا کاملا باد کنند. سپس به زمین می افتند و در شکاف دیوار و یا زیر سنگ تخم ریزی میکنند. بعضی از کنهها پس از تخم ریزی می میرند و برخی دیگر مجددا به میزبان جدید حمله میکنند و پس از مکیدن خون و به زمین افتادن، دوباره تخم ریزی میکنند و این عمل را ممکن است تا مردن چند بار تکرار کنند. در شرایط مناسب، از تخم ها، نوزاد شش پا خارج میشود که خود را به میزبان میرساند و شروع به مکیدن خون میکند. نوزاد، آن قدر خون می مکد تا بدنش کاملا از خون میزبان انباشته شود و سپس بر زمین می افتد. بر روی زمین، نوزاد، پوست اندازی میکند و تبدیل به نوچه هشت پا میشود. نوچه، مجددا میزبان را مورد حمله قرار میدهد و از خون آن تغذیه میکند. پس از پرشدن شکم، نوچه بر زمین می افتد و پوست اندازی دوم، در روی زمین صورت میگیرد. پس از این مرحله، کنه بالغ میشود. اکنون مجددا به میزبان حمله میکند و برای سومین بار و در بعضی از کنهها، برای آخرین بار از خون میزبان تغذیه میکند. پس از جفت گیری و ترک میزبان، در روی زمین تخم ریزی انجام میشود (شکل ۳).
شکل ۳- چرخه زندگی کنه
به کنههایی که همه مراحل زندگی را بر روی یک میزبان طی میکنند، یک میزبانه میگویند. برخی دیگر دو یا سه میزبان متفاوت دارند که به آنها دو میزبانه یا سه میزبانه گفته میشود.
خودآزمایی
۱- ویژگیهای مهم بندپایان را نام ببرید.
۲- گروههای عضو شاخه بندپایان را ذکر کنید.
۳- اهمیت بندپایان را با ذکر دو مثال شرح دهید.
۴- نقش عنکبوتیان را در انتقال بیماریهای مسری شرح دهید.
۵- ویژگیهای عنکبوتیان را شرح دهید.
۶- ویژگیهای بندپایان گروه آکارینا را نام ببرید.
۷- بیماری زایی جربها چگونه است؟
۸- آلودگی به جرب را چگونه میتوان تشخیص داد؟
۹- چرخه زندگی جرب را به اختصار شرح دهید.
۱۰- چرخه زندگی کنه را به اختصار شرح دهید.
» فایل word این مبحث