جانورشناسی؛ پستانداران؛ ساختمان و طرز کار دستگاه‌های مختلف بدن

---

---

 پیشگفتار

پستانداران پیچیده ترین و تکامل یافته ترین گروه جانوران هستند. زیستگاه آنها بسیار گوناگون است و از نواحی سرد قطبی تا مناطق حاره و از ارتفاعات تا اعماق دریاها را شامل می‌شود. اندازه آنها نیز بسیار متغیر است؛ مثلا کوچکترین آنها نوعی موش کور به نام باب که ۵ سانتی متر طول دارد و بزرگترین آنها وال‌ها هستند که حدود ۳۰ متر طول و بیش از ۱۵۰ تن وزن دارند (شکل ۱).

شکل ۱- بالن آبی بزرگترین جانوری است که اکنون زندگی می‌کند. به بزرگی این جانور در مقایسه با فیل توجه کنید.

ویژگی‌های پستانداران

١- بدن آنها از مو یا پشم پوشیده شده است و مو و پشم در فواصل معینی می‌ریزد.

۲- پوست بدن آنها غدد فراوانی دارد (از قبیل غدد عرق، چربی، پستان و…).

۳- در هر دو فک، دارای دندان هستند و نوع دندان ها، تناسب با رژیم غذایی دارد.

۴- اکثر آنها دارای چهار اندام حرکتی هستند و هر عضو حرکتی ۵ یا تعداد کمتر انگشت دارد.

۵- قلب دارای چهار حفره متمایز است و کمان آئورتی تمایل به سمت چپ دارد (شکل ۲) و گلبول‌های قرمز بدون هسته‌اند.

۶- تنفس، به کمک شش ها، صورت می‌گیرد.

۷- پردهای ماهیچه‌ای موسوم به دیافراگم (حجاب حاجز) محوطه شکم را از قفسه سینه جدا می‌کند.

شکل ۲- قلب پستانداران و رگ‌های مربوط به آن

۸- مغز، بسیار تکامل یافته است و مخ و مخچه بخش اعظم جمجمه را اشغال کرده‌اند (شکل ۳).

شکل ۳- مغزهای مهره داران. مقایسه نیمکره‌های مخ پستانداران با سایر مهره داران

۹- تعداد مهره‌های گردن در اکثر گونه‌ها هفت عدد است.

۱۰- سلول تخم، بسیار کوچک و اندوخته غذایی ناچیز دارد.

۱۱- نوزاد خود را از پستان شیر می‌دهند.

ساختمان بدن

مشخصات خارجی: پستانداران از نظر شکل ظاهری، رنگ پوست، مو، پشم و سایر خصوصیات با هم تفاوت دارند. گونه‌های چابک و تندرو (شکارچیان) بدنی کشیده، و دراز دارند؛ و در حالی که گونه‌های کم تحرک، سنگین وزن و تنومند هستند و بدن جمع و جور دارند. وال‌ها و به طور کلی پستانداران آبزی همانند ماهی ها، بدنی دوکی شکل دارند. به علت رشد زیاد مغز، سر پستانداران بزرگ است.

گردن، در چراکنندگان طویل است و در برخی نظیر زرافه‌ها بسیار دراز است. دم، در پستانداران، به شکل‌های گوناگون دیده می‌شود و کارهای مختلف انجام می‌دهد (در کانگوروها برای حفظ تعادل بدن و دفاع در مقابل حشرات، در میمون‌ها برای گرفتن اشیاء و یا آویزان شدن از درختها و در سنجاب‌های درختی، وسیله‌ای است برای ثابت نگهداشتن بدن). در پستانداران جهنده، نظیر خرگوش ها، پاهای عقبی طویل‌تر است.

پوشش بدن: پوست بدن، مو و پشم و ساختمان‌های مشابهی تولید می‌کند که شاخیاند و بدن را از صدمات فیزیکی و مکانیکی حفظ و از اتلاف گرما جلوگیری می‌کنند (به منزله عایق عمل می‌کنند). در پوست، غدد فراوان وجود دارد. پوشش مویی در جانوران قطبی و سردسیر، بلند و متراکم و در جانورانی که در نواحی گرمسیر، زیست می‌کنند کوتاه و تنک است. والها، پوشش مویی ندارند.

پوشش مویی بسیاری از پستانداران دو بخش دارد، موهای ریز و متراکم که وظیفه عایق کاری بدن را بر عهده دارند و موهای کلفت و بلند که وظیفه آنها حفظ موجود در برابر صدمات فیزیکی و مکانیکی است.

در اطراف چشم و بینی گوشتخواران و جوندگان، موهای حساسی وجود دارد که وظیفه آنها کمک به حس لامسه و حفظ تعادل بدن است.

در بالن و خوک دریایی، لایه ضخیم چربی در زیر پوست دیده می‌شود که از اتلاف گرمای بدن، جلوگیری می‌کند.

غده‌ها: غدد موجود در پوست عبارت اند از: غدد چربی که ترشحات آنها، پوست و مو را نرم نگه می‌دارد، غدد عرق که در برخی از پستانداران نظیر است و انسان دیده می‌شود و وظیفه آنها کنترل گرمای بدن و دفع آب و املاح اضافی است. غدد پستانی که ترشحات آنها موسوم به شیر است که برای تغذیه نوزاد به کار می‌رود. برخی از پستانداران غدد مولد مو دارند که ترشحات آن برای فراری دادن دشمنان و یا ایجاد ارتباط با همنوعان و یا جلب جنس مخالف به کار می‌رود.

دستگاه گوارش: مانند سایر جانوران از دهان، حلق، مری، معده، روده باریک، روده بزرگ و مخرج تشکیل شده است. غدد ضمیمه نیز شامل کبد، لوزالمعده (پانکراس) و غدد بزاقی است.

در دهان پستانداران ۴ نوع دندان ممکن است دیده شود که عبارت اند از: دندان‌های پیشین، نیش، آسیای کوچک و بزرگ. برخی از پستانداران هر چهار نوع دندان را دارند و عده‌ای، ممکن است سه دسته از دندان‌ها را داشته باشند. حداکثر تعداد دندان‌ها در موش کور و خوک دیده می‌شود که ۴۴ عدد است و حداقل دندان در موش خانگی است که ۱۶ دندان دارد.

در گوشتخواران دندان‌های پیشین و نیش از رشد زیادی برخوردارند و دندان‌های آسیا برنده و نوک تیز است. علفخواران، آسیای بزرگ و پهن دارند تا بتوانند علوفه را خوب بجوند و له کنند (شکل ۴). در جوندگان، دندان‌های پیش رشد زیادی دارد به طوری که از دهان بیرون می زند ولی نیش ندارند. پستانداران تخم گذار دندان ندارند و والها، به جای دندان، تیغه‌های استخوانی نازک و بلند دارند که برای صید جانوران تک سلولی (پلانکتون‌ها) به کار می‌رود.

شکل ۴- چهار نوع دندان در پستانداران

معده: در نشخوارکنندگان چهار قسمتی و در سایر پستانداران یک قسمتی است (شکل ۵).

شکل ۵- معده نشخوارکنندگان

روده باریک: روده در علفخواران (گیاه خواران) طویل و در گوشت خواران کوتاه است.

روده کور: در علفخواران تک معده‌ای، حجیم است و به هضم سلولز کمک می‌کند (نظیر شکمبه در نشخوارکنندگان).

روده بزرگ: در گیاه خواران از قطر بیشتری برخوردار است و وظیفه آن جذب آب و املاح و هدایت مواد زاید به بیرون از بدن است.

دستگاه گردش خون: ساختمان دستگاه گردش خون پستانداران، مانند سایر مهره داران است با این تفاوت که ساختمان پیچیده تری دارد. گردش خون، بسته، مضاعف و کامل است.

دستگاه عصبی: مغز، از تکامل بسیاری برخوردار است و قسمت‌های مربوط به هوش و ادراکات، بسیار رشد یافته است. همان گونه که در شکل ۳ مشاهده می‌شود، مغز مهره داران پست، کوچک و مغز مهره داران عالی بزرگ است. بیشترین رشد، در مغز انسان دیده می‌شود.

قشر مخ، که مرکز حافظه و هوش است، در مهره داران تکامل یافته، بسیار وسیع است. مخ، در ماهی ها، بیشتر کمک به دریافت ادراکات شیمیایی (بو و مزه) می‌کند؛ ولی در پستانداران وظایف دیگری، از جمله تجزیه و تحلیل اطلاعات را بر عهده دارد. مخچه در پرندگان و به خصوص در پستانداران رشد یافته‌تر از سایر جانوران است.

دستگاه دفع: شامل دو کلیه، میزنای، مثانه و مجرای خروج ادرار است، ادرار در پستانداران به صورت مایع، از طریق مجرای ادراری – تناسلی دفع می‌شود.

دستگاه تولید مثل: در نرها، شامل بیضه‌هاست که در بیرون از بدن و در کیسه‌ای به نام اسکروتوم (کیسه بیضه) قرار دارد. کیسه بیضه، دارای بافت ماهیچه‌ای خاصی است که نسبت به تغییرات دما حساس است: با افزایش دما، کیسه بیضه منبسط شده و بیضه‌ها به بیرون هدایت می‌شوند و با کاهش دما، کیسه بیضه منقبض شده و بیضه‌ها را به سمت محوطه داخلی می‌کشد. سایر قسمت‌ها مانند بقیه مهره داران است (شکل ۶).

شکل ۶- نمایش غدد و اندام‌های دستگاه تناسلی نر. ساختمان بیضه

دستگاه تناسلی ماده، شامل تخمدان‌ها و مجاری تخمدان است. مجاری تخمدان نسبت به بقیه جانوران، تکامل یافته‌تر و از تمایز خاصی برخوردار است. مجاری تناسلی، شامل شیپور فالوپ،

لوله‌های اویدوکت (تخمک بر)، شاخه‌های رحم بدنه یا جسم رحم، گردن رحم، واژن و فرج است (شکل ۷).

شکل ۷- ساختمان دستگاه تناسلی ماده

فعالیت تخمدان ها، در غده‌ای موسمی است و در گروهی در سراسر سال مشاهده می‌شود. یکی از وجوه تمایز پستانداران با سایر جانوران مهره دار، در این است که پستانداران جنین را در بدن خود (رحم) پرورش می‌دهند و وقتی جنین به‌اندازه کافی رشد کرد، به دنیا می‌آورند. معدودی از پستانداران جنین را به صورت ناقص به دنیا می‌آورند؛ از جمله کیسه داران که جنین ناقص را درون کیسه‌ای که در زیر شکم دارند منتقل می‌کنند، همانند کانگوروها. 

طبقه‌بندی پستانداران

اولین گروه پستانداران، در حدود ۲۰۰ میلیون سال قبل در کره زمین ظاهر شده‌اند. پستانداران کنونی ۴۴۰۰ گونه‌اند که به طور کلی، به سه دسته تقسیم می‌شوند. مرغسانان، کیسه داران و جفت داران.

مرغ‌سانان: تعداد کمی از آنها، مانند پرندگان، تخم می‌گذارند و جنین، در بیرون از بدن رشد می‌کند؛ لاله گوش ندارند؛ بیضه‌ها در محوطه بطنی است و غدد پستانی آنها نوک ندارد. از آن جمله می‌توان از پلاتی پوس و اکیدنه‌ها نام برد، که در استرالیا و گینه نو زندگی می‌کنند. طول بدن پلاتی پوس ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر است و دارای منقار شاخی پهن است (مثل منقار اردک). پاها، پرده دار است و در آب زیست می‌کند. ماده در جویبارها لانه می‌سازد و در آنجا ۲ تا ۳ تخم می‌گذارد. نوزاد تازه به دنیا آمده، به غدد پستانی مادر لیس میزند تا شیر بنوشد (شکل ۸).

شکل ۸- پلاتی پوس و اکیدنه‌

کیسه داران: این دسته، نوزاد خود را درون کیسه‌ای که در زیر شکم دارند پرورش می‌دهند، برای اینکه رحم ندارند و تخم، دارای اندوخته فراوان نیست که بتواند مواد لازم برای رشد جنین را فراهم کند. در داخل کیسه، نوک غدد پستانی قرار دارد و نوزاد از آن تغذیه می‌کند و تا رشد نهایی در آنجا به سر می‌برد. از جمله کیسه داران، می‌توان به کانگورو اشاره کرد که در استرالیا زندگی می‌کند. کانگورو دارای پاهای عقبی بلند و دم طویل است و از گیاهان تغذیه می‌کند. نمونه دیگر پاسوم است که در آمریکای شمالی زندگی می‌کند و همه چیز خوار است. دم، دارای فلس است و منقبض می‌شود. ممکن است بیش از ۱۰ بچه بزاید. بچه‌ها از ۵۰ تا ۸۰ روز، در درون کیسه می‌مانند (شکل ۹).

شکل ۹- الف) کانگورو. این جانور، دست‌های کوتاه و پاهای بلند دارد و با جهش می‌دود. به موقعیت بچه در داخل کیسه توجه کنید. ب) اپاسوم

پستانداران جفت دار: حدود ۹۵% پستانداران امروزی را تشکیل می‌دهند. دارای رحم هستند و جنین، درون رحم رشد می‌کند. ارتباط جنین و دیواره رحم از طریق اندامی‌به نام جفت (پلاسنتا) صورت می‌گیرد (شکل ۱۰). جفت، علاوه بر تبادل مواد غذایی، هورمون‌هایی نیز ترشح می‌کند که در بقای آبستنی نقش دارد. در جفت داران، نوزاد، تکامل یافته‌تر از کیسه داران است. دوران آبستنی متغیر و از حدود یک ماه در موش کور و خرگوش تا ۲۱ ماه در قبل طول می‌کشد. زمان بلوغ نیز در آنها فرق می‌کند.

شکل ۱۰- ارتباط جنین با جفت در پستانداران

طبقه‌بندی پستانداران جفت دار

این گروه براساس معیارهای مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند. مثلا از نظر فرمول دندانی و نوع رژیم غذای به سه گروه گیاه خوار، گوشت خوار و همه چیز خوار تقسیم‌بندی می‌شوند؛ یا اینکه از روی وضعیت پاها و فرم حرکت به سه دسته کف رو، پنجه رو و ناخن رو تقسیم‌بندی می‌شوند؛ در کف روها، کف پا و دست و ناخن‌ها روی زمین قرار می‌گیرند. در پنجه روها، انگشتان و ناخن‌ها روی زمین قرار می‌گیرد و ناخن روها (سم داران) فقط سم که در اصل ناخن رشد یافته است روی زمین واقع می‌شود.

ا سم داران، به دو دسته زوج سم (نظیر گاو و گوسفند) و فرد سم (مانند اسب) تقسیم می‌شوند (شکل ۱۱ تنوع اندام‌های حرکتی پستانداران را نشان می‌دهد).

شکل ۱۱- تنوع اندام‌های حرکتی در پستانداران

انواع مختلف پستانداران شامل حشره خواران، جوندگان، خرگوشان، خفاشان، گوشت خواران، باله داران، آب بازان، سم داران، فیل ها، بی‌دندانان و نخستی‌ها هستند که به شرح مختصر آنها می‌پردازیم شکل‌های ۱۲ و ۱۳).

۱- حشره خواران: کوچک ترین و ابتدایی ترین جفت داران هستند، اندازه مغزشان نسبتا کوچک و فرمول دندانی آنها کامل است و دندان‌های ساده دارند. از بین آنها می‌توان از موش کور نام برد که به وسیله پنجه‌های خود، در زیر زمین تونل حفر می‌کند و با پوزه باریک خود کرم‌ها و حشرات خاکزی را شکار می‌کند. حشره خواران در روی چشم خود پرده‌ای از جنس پوست دارند به‌این دلیل کورند ولی نسبت به نور حساس اند.

شکل ۱۲- نمونه‌هایی از پستانداران

۲- جوندگان: از بقیه پستانداران متنوع ترند و در اغلب نقاط کره زمین یافت می‌شوند. دندان‌های نیش در این گروه وجود ندارد ولی پیش‌ها از رشد فوق العاده‌ای برخوردارند به‌این دلیل برای سایش این دندان ها، مجبورند اشیای سخت و سفت از جمله چوب و ریشه گیاهان و سایر مواد را بجوند؛ از این رو خسارات هنگفتی وارد می‌کنند. بعضی از جوندگان از نظر انتقال بیماریهای خطرناک، مهم هستند و برخی دیگر به عنوان حیوانات آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. بلوغ، در این دسته سریع است و از زاد و ولد بسیاری برخوردارند. دوره آبستنی کوتاه است. مثلا در برخی از موشها ۲۰ روز طول می‌کشد. از انواع جوندگان، می‌توان از موش خانگی، موش صحرایی، سنجاب، خوکچه هندی و بیدستر نام برد.

٣- خرگوشان: خرگوشان نیز جزء جوندگان هستند با این تفاوت که به جای دو دندان پیشین در آرواره بالا، چهار دندان پیشین دارند و نیز پاهای عقبی بالاتر و لاله گوش دراز است.

۴- خفاشان: (پستانداران پرنده در این گروه، انگشتان دست‌ها بسیار طویل و بین چهار تا از این انگشتان پرده نازکی از جنس پوست قرار دارد و دست‌ها را تبدیل به بال می‌کند. حس بینایی بسیار ضعیف ولی حس شنوایی آنها بسیار قوی است. اگر روی چشم آنها را بپوشانیم و آنها را در محل پر مانع رها کنیم، به راحتی از بین موانع عبور می‌کنند. دلیل این عمل، حساسیت فوق العاده گوش آنهاست. اساس کار رادار، بر همین پایه استوار است. خفاشان از نظر تغذیه متفاوت اند: برخی حشره خوارند و ضمن پرواز، حشرات را شکار می‌کنند. عده‌ای از میوه‌ها استفاده می‌کنند. این گونه‌ها، به نام روباه پرنده موسوم اند و بیشتر در استرالیا و جنوب آسیا زندگی می‌کنند. گونه‌هایی نیز وجود دارند که خون آشام هستند و به نام وامپیر معروف اند. اینها زندگی انگلی دارند و بیماری‌های خطرناکی نظیر هاری را منتقل می‌کنند. خفاش‌ها غالبا روزها استراحت می‌کنند و هنگام غروب و شب به شکار می‌پردازند.

۵- گوشت خواران: از قدیمی‌ترین پستانداران محسوب می‌شوند. از نظر رژیم غذایی، اکثرا گوشتخوارند ولی در بین آنها به ندرت ممکن است گونه‌های همه چیز خوار نیز دیده شود. دندان‌های محکم و قوی دارند که دندان‌های پیش و نیش از رشد زیادی برخوردارند. رشد دندان‌ها و فرم آنها، به‌این جانوران، امکان دریدن و پاره کردن شکار را می‌دهند. گوشت خواران، پنجه رو هستند و سرعت حرکت در آنها، زیاد است. اینها، خود به دو دسته کوچکتر تقسیم می‌شوند: پنجه داران و باله داران. و پنجه داران نیز به چهار دسته کوچکتر تقسیم می‌شوند: سگ سانان، گربه سانان، خرسان و خزها.

سگ سانان، نظیر سگ، گرگ، روباه و شغال، پوزهای باریک و دراز دارند. گربه سانان، نظیر گربه، شیر، ببر، پلنگ و یوزپلنگ که پوزه‌ای کوتاه و پهن دارند.

خرسان، شامل انواع خرس است. خرس‌های قطبی بدنی پوشیده از موهای متراکم و بلند دارند و حتی دستها و پاها هم از مو پوشیده شده است.

خزها، شامل راسو و خز است که در کنار رودخانه‌ها به سر می‌برند و پوست گرانبهایی دارند.

۶- باله داران: گوشت خواران دریایی هستند مانند فک و شیر دریایی بین انگشتان آنها پرده وجود دارد و اندام‌های حرکتی را به باله‌های مناسب برای شنا مبدل کرده است. در خشکی نیز زندگی و جفت گیری می‌کنند و بچه‌های خود را به دنیا می‌آورند.

۷- آب بازان: از این دسته می‌توان از والها (بالنها) و دلفین‌ها نام برد. شکل ظاهری آنها مانند ماهیها است. بدنی کشیده دارند ولی باله دمی، حالت افقی دارد. این گروه، خونگرم و بچه زا هستند؛ اما پوست بدنشان فلس، پشم و یا مو ندارد. والها عظیم الجثه ترین جانوران آبزی هستند (از جمله بزرگ ترین جانوران روی کره زمین محسوب می‌شوند). طول آنها حدود ۳۰ متر و وزن آنها متجاوز از ۱۵۰ تن است. در زیر پوست، لایه چربی قطوری دارند که مانند قایق ضخیمی، بدن آنها را در مقابل تغییرات دما محفوظ نگه می‌دارد.

والها آبشش ندارند و تنفس آنها به کمک شش‌ها و اکسیژن هوا صورت می‌گیرد؛ با این حال می‌توانند چندین دقیقه در زیر آب به سر برند. بالنها یک سوراخ بینی در روی سر دارند. غذای والها انواع پلانکتون هاست. دلفین ها: از هوش سرشاری برخوردارند و به آسانی تعلیم پذیرند. طول آنها ۱/۸ تا ۲/۳ متر است..

۸- سم داران: سم در اصل ناخن رشد یافته است و هنگام حرکت و ایستادن، نقطه اتکای بدن محسوب می‌شود. این گروه، به دو دسته زوج سمان و فرد سمان تقسیم می‌شوند. از جمله زوجسمان می‌توان به گاو، گوسفند، بز، شتر، زرافه، گوزن و آهو اشاره کرد. برخی از زوج سمان در هر دست و پا دو سم (گاو و گوسفند و برخی چهار سم دارند (نظیر خوک) (شکل ۱۳).

فردسمان دارای یک یا سه سم در هر دست و پا هستند؛ نظیر فیل و کرگدن. در سم داران دندان‌های آسیا رشد کرده است و دارای سطح پهن و گسترده است و برای جویدن و خرد کردن علف مناسب است. از نظر سیستم دفاعی ضعیف هستند و در مقابل دشمن فرار می‌کنند. دستها و پاهای آنها بلند و برای دویدن و فرار، مناسب است.

شکل ۱۳- پاهای علف خواران

۹- فیل‌ها: تنومند ترین جانوران خشکی هستند. وزن آنها متجاوز از ۶۰۰۰ کیلوگرم است. دارای خرطوم، عاج (دندان‌های پیشین آرواره فوقانی) و چهار آسیای بزرگ و قوی هستند. خرطوم، از رشد بینی و لب بالایی حاصل می‌شود. زیستگاه فیل‌ها نواحی گرم استوایی است (نواحی قاره آسیا و آفریقا). فیل‌های آفریقایی لاله گوش و خرطوم طویل تری دارند. این جانوران، باید ساعت‌ها تغذیه کنند تا بتوانند نیازهای غذایی خود را تأمین کنند. غذای آنها علوفه است.

۱۰- بی‌دندانان: در این گروه، تعداد دندان‌ها کم است یا اصلا دندان ندارند. در آن دسته که دندان وجود دارد، آسیاها در قسمت جلو آرواره قرار گرفته است. این دسته، شامل مورچه خواران، تنبل‌ها و آرمادیلوها (جوشن داران است. مورچه خواران پوزهای باریک و دراز دارند، زبان آنها طویل و چسبنده است و از مورچه‌ها و موریانه‌ها تغذیه می‌کنند. پاهای جلویی آنها، دارای چنگال است و با آن لانه مورچه و موریانه را خراب می‌کنند. این پستانداران در نواحی گرم آمریکایی زندگی می‌کنند.

آرمادیلوها یا جوشن داران در سطح پشتی بدن، سپری محکم دارند که از قطعات استخوانی تشکیل شده است و بین آنها لایه‌های نرمی از پوست قرار دارد، از این رو می‌توانند چنبر بزنند. غذای آنها از حشرات، تخم پرندگان و لاشه جانوران است.

تنبل‌ها در آمریکای جنوبی و مرکزی به سر می‌برند. اغلب اوقات در حالی که پشت آنها به سمت پایین است، به کمک چنگال‌های قوی خود، به شاخه‌های درختان آویزان می‌شوند. این جانوران به حدی تنبل هستند که مدت‌ها به همان وضع می‌مانند و لابلای پشم‌های آنها جلبک می‌روید.

۱۱- نخستی‌ها: مغز تکامل یافته تری دارند و مخ و مخچه، قسمت اعظم فضای جمجمه را در بر گرفته‌اند. قشر مخ، وسیع و چین خوردگی‌های زیادی دارد. به جای چنگال و سم، ناخن دارند، چشمها در جلوی سر قرار گرفته‌اند. انگشتان دارای بندهای زیاد است که به وسیله آنها می‌تواند به تکیه گاهها آویزان شوند و یا اشیا را گرفته و بلند کنند. دارای یک جفت عدد پستانی هستند که در جلو سینه قرار دارند. در هر زایمان اغلب یک بچه به دنیا می‌آورند و وابستگی نوزاد به والدین زیاد است. از نظر رژیم غذایی، همه چیز خوارند. از این گروه می‌توان از لمورها، میمون‌ها و انسان نام برد.

لمورها مانند برخی میمون ها، دم دارند. انگشت دوم، دارای چنگال و بقیه، دارای ناخن است. چه آنها کوچک و اغلب ترسو هستند. زیستگاه آنها، جنگل‌های ماداگاسکار و جنوب شرقی آسیاست.

میمون ها: به دو دسته کوچکتر تقسیم می‌شوند: میمون‌های دم دار و بی‌دم.

میمون‌های دم دار: تکامل یافته‌تر از لمورها هستند. از این دسته می‌توان بوزینه‌ها و میمون‌های عنکبوتی را نام برد. میمون عنکبوتی بدنی دراز و باریک دارند، دم این میمون‌ها انعطاف پذیر است.

میمون‌های بی‌دم: در این دسته، دستها از پاها درازتر است و از پاها نیز برای گرفتن اشیا استفاده می‌کنند. ژیبون، اورانگوتان، شمپانزه و گوریل، از میمون‌های بی‌دم هستند.

ژیبون‌ها به طور قائم راه می‌روند و روی درختها زندگی می‌کنند. وزن مغزشان نسبتا کم است. اورانگوتان‌ها در جزایر سوماترا و برنئو دیده می‌شوند و بیشتر در نواحی جنگلی – باتلاقی به سر می‌برند. بدن، دارای موهای نرم و سرخ است و نرهای پیر ریش دارند. بیشتر روی درختان به سر می‌برند و لانه‌های خشن می‌سازند.

شمپانزه‌ها شباهت بیشتری به انسان دارند و باهوش‌تر از سایر میمون‌ها هستند و بیشتر در نواحی جنگلی غرب آفریقا زندگی می‌کنند.

گوریل‌ها بزرگ ترین میمون‌ها هستند از قدرت زیادی برخوردارند، وزن آنها تا ۳۰۰ کیلو گرم می‌رسد. جثه بزرگ و قدرت سرشار، آنها را به صورت موجودات مخوف و خطرناک در آورده است.

انسان از نظر تکاملی از همه موجودات برتر است و پیچیده ترین موجود زنده محسوب می‌شود. توانایی یادگیری و رشد فوق العاده مغز و قوای عقلانی، او را به صورت اشرف مخلوقات درآورده است (شکل ۱۲).

جدول ۱- گروه‌های مختلف پستانداران گروه‌ها 

---

---

---