«بسمه تعالی»
سؤالات امتحان نهایی درس: علوم و فنون ادبی (۳)
رشته: ادبیات و علوم انسانی _ علوم و معارف اسلامی
تعداد صفحه: ۴
ساعت شروع: ۸ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تاریخ امتحان: ۱۴۰۰/۰۳/۱۱
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت خرداد ماه سال ۱۴۰۰
مرکز سنجش آموزش و پرورش
الف) تاریخ ادبیّات (۲ نمره)
۱- واژه مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) اولین کسی که در ایران به نوشتن نمایشنامه فارسی پرداخت، (میرزا آقا تبریزی – میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل) بوده است.
ب) اوّلین رمان اجتماعی را، «مرتضی مشفق کاظمی» در سال ۱۳۰۱ با نام (شمس و طغرا – تهران مخوف) منتشر کرد.
الف) میرزا آقا تبریزی (۰/۲۵) ص ۱۹
ب) تهران مخوف (۰/۲۵) ص ۷۳
۲- کدام یک از جملات زیر، درست است؟
الف) شاعران جریان «سمبولیسم اجتماعی» یا «شعر نو حماسی» بیشتر به مسائل سیاسی، اجتماعی، مشکلات و آرمان‌های مردم توجّه دارند.
ب) «سید محمد علی جمال‌زاده» را با مجموعه داستان «تلخ و شیرین» آغازگر داستان‌نویسی فارسی به شیوه نوین می‌دانند.
الف) یا شاعران جریان «سمبولیسم اجتماعی» یا «شعر نوحه حماسی» بیشتر به مسائل سیاسی، اجتماعی، مشکلات و آرمان‌های مردم توجه دارند. (۰/۲۵) ص ۷۰
۳- نثر پرشتاب و بریده بریده … را به عنوان «نثر تلگرافی» یاد می‌کنند.
الف) اسماعیل فصیح
ب) جلال آل‌احمد
ج) محمود دولت‌آبادی
د) هوشنگ گلشیری
ب) یا جلال آل احمد صفحه ۷۴
۴- یک اثر از «مهدی اخوان ثالث» نام ببرید.
آخر شاهنامه، زمستان، از این اوستا (ذکر یک مورد کافی است) (۰/۲۵) ص ۷۲ (اگر دانش‌آموز آثار دیگر شاعر از جمله کتاب «در حیاط کوچک پاییز در زندان» یا ارغنون ذکر نمود، نمره تعلق می‌گیرد.)
۵- کدام یک از موارد ستون «ب» به جملات ستون «الف» مربوط است. (یک مورد در ستون «ب» اضافی است.)
| گروه «الف» | گروه «ب» |
| ۱- روح حماسی اشعار دوران مقاومت که با موجی از عرفان آمیخته شده است، موجب تحوّل و دگرگونی زبان و …………می‌شود. ۲- سال‌های پس از جنگ، دوران اوج شکوفایی …….. در ایران بود. | رمان نویسی ترجمه داستان محتوای شعر |
۱) محتوای شعر (۰/۲۵) ص ۱۷۶
۲) رمان‌نویس (۰/۲۵) ص ۷۹
۶- در متن زیر، یک واژه نادرست بکار رفته است، درست آن را بنویسید.
«عرصه هنر «عارف قزوینی» تصنیف‌ها و ترانه‌های میهنی‌ای بود که در برانگیختن مردم و آزادی‌خواهی نقش بسیار مؤثری داشت. او مضامین طنز و ستیز با نادانی را با آوازی زیبا و پرشور می‌خواند.»
به جای «طنز» واژه «وطن‌دوستی» درست است. (۰/۲۵) ص ۱۷
ب- سبک‌شناسی: (۲ نمره)
۷- در بیت زیر از «ملک‌الشّعرای بهار»، کاربرد واژه مشخص شده، جزء کدام سطح از سبک شعر در «دوره بازگشت و بیداری» است؟
«بشکن در دوزخ و برون ریز بادافره کفر کافری چند»
زبان (۰/۲۵) ص ۴۳
۸- در جاهای خالی، کلمات مناسب بنویسید.
الف) اندیشه حاکم بر داستان‌های دهه اول پس از پیروزی انقلاب، ابتدا سیاسی و در مرحله بعد، ……. است.
ب) در شعر سنّتی دوره انقلاب اسلامی تقلید از سبک عراقی و …….. و تمایل به آن‌ها زیاد است.
الف) اجتماعی (۰/۲۵) ص ۱۰۱
ب) خراسانی (۰/۲۵) ص ۹۹
۹- کدام یک از ویژگی‌های زیر، «وجه اشتراک» سطح زبانی شعر «دوره بازگشت و بیداری» و «دوره معاصر تا انقلاب اسلامی» است؟
الف) کم توجّهی کاربرد جمله‌ها و ترکیبات زمانی در شعر
ب) آشنایی زدایی زبانی و روی آوردن به ترکیبات بدیع
ج) سادگی و روانی زبان شعر
ج) یا سادگی و روانی زبان شعر (۰/۲۵) ص ۹۶ و ۴۲
١٠- کدام یک از عبارت‌های زیر بیانگر ویژگی «سطح ادبی» سبک نثر دوره بیداری است؟
الف) یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه، حضور راوی سوم شخص در بعضی صحنه‌های داستان است.
ب) بسیاری از نثرهای دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع تنفّر از خرافات می‌پردازد.
الف یا یکی از ضعف‌های تکنیکی در اغلب داستان‌های دوران مشروطه، حضور راوی سوم شخص است. (۰/۲۵) ص ۴۶
۱۱- هر یک از جملات زیر، مربوط به کدام یک از ویژگی‌های (زبانی – ادبی – فکری) است؟
الف) در دهه هشتاد شاهد داستانک نویسی (مینی‌مال) و مدرن نویسی هستیم.
ب) موضوع شعر در ادبیات معاصر، محدود نیست و بسیار تنّوع دارد و شاعر برای انتخاب موضوع آزاد است.
الف) ادبی (۰/۲۵) ص ۱۰۱
ب) فکری (۰/۲۵) ص ۹۷
ج – موسیقی شعر: (۶ نمره)
۱۲- کدام از ابیات زیر، دو برش آوایی دارد (با دو وزن خوانده می‌شود) ؟
الف) ماه فروماند از جمال محّمد سرو نباشد به اعتدال محمد
ب) بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست بگشای لب که قند فراوان اما آرزوست
ب) یا بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست بگشای لب که قند فراوان آرزوست ص ۲۴
۱۳- برای هر یک از ابیات زیر، یکی از وزن‌های داخل کمانک را انتخاب کنید.
(ناهمسان – همسان یک پایهای – همسان دو لختی)
الف) بی‌تو در کلبه گدایی خویش رنج‌هایی کشیده‌ام که مپرس
ب) گفتی به غمم بنشین یا از سر جان برخیز فرمان برمت جانا، بنشینم و برخیزم
ج) نسیم صبح را گفتم که با او جانبی داری کز آن جانب که او باشد، صبا عنبر فشان آید
الف) ناهمسان (۰/۲۵) (ادامه‌ی غزل ص ۲۲ کتاب)
ب) همسان دو لختی (۰/۲۵)
ج) همسان یک پایهای (۰/۲۵) ص ۵۰
۱۴- در بیت «در دام فتاده آهویی چند محکم شده دست و پای دربند» :
الف) چرا مصّوت بلند/ و / در کلمه «آهو» کوتاه تلفظ شده است؟
ب) شاعر در واژه «آهو» از کدام اختیار شاعری داخل کمانک مقابل، استفاده کرده است؟ (وزنی – زبانی)
ج) چند هجایی کشیده (بدون توجّه به اختیارات شاعری) در بیت وجود دارد؟
الف) چون بعد از مصوّت بلند/ و/، مصوب آمده است. (۰/۵) ص ۵۲
ب) زبانی (۰/۲۵) ص ۵۲
ج) چهار هجای کشیده (۰/۲۵) ص ۵۲
۱۵- در کدام یک از واژگان بیت زیر، مصّوت بلند «ی»، همواره کوتاه است؟
«به دشت دل گیاهی جز گل رویت نمی‌روید من این زیبا زمین را آزمودم میهن ای میهن!»
گیاه ص ۵۴
۱۶- برای بیت: «دل گفت وصالش به دعا باز توان یافت / عمری است که عمرم همه در کار دعا رفت» کدام وزن ترجیح ندارد؟
الف) مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن ب) مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف
الف) یا مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن ص ۲۶
۱۷- در کدام رکن از بیت «چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست / سخن‌شناس نه‌ای جان من خطا اینجاست»
اختیار شاعری «ابدال» به کار رفته است؟
رکن پایانی مصراع دوم ص ۸۵
۱۸- نام بحر کدام یک از ابیات زیر، «رمل مثمّن سالم» است؟
الف) هرچیزی که چیزی دوست دارد، جان و دل بر وی گمارد هر که محرابش تو باشی، سر ز خلوت برندارد
ب) شیرمردی باید این ره را شگرف زان که ره دور است و دریا ژرف ژرف
الف) یا هر که چیزی دوست دارد، جان و دل بر وی گمارد / هرکه محرابش تو باشی، سر ز خلوت بر نیارد ص ۱۰۷
۱۹- بیت: «یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد»
الف) تقطیع هجایی کنید.
ب) نشانه‌های هجایی آن را بگذارید.
ج) وزن بیت را بنویسید.
| یا د با دان | کِ زِ ما وق | تِ سَ فَر یا | د نَ کرد |
| – – U – | – – UU | – – UU | – UU |
| بِ وِ دا عی | دِ لِ غَم دی | دِ یِ ما شا | د نَ کرد |
| – – UU | – – UU | – – UU | – UU |
| فاعلاتن (فعلاتن) | فعلاتن | فعلاتن | فعلن |
الف) تقطیع هجایی: (۰/۷۵)
ب) نشانه‌های هجایی (۰/۷۵)
ج) وزن (فاعلاتن (فعلاتن) فعلاتن، فعلاتن، فعلن) (۰/۷۵) ص ۸۴
۲۰- نام «قالب» هر یک از اشعار زیر را بنویسید.
الف) «می‌تراود مهتاب / می‌درخشد شب‌تاب / نیست یک دم شکند خواب به چشم کس و لیک / غم این خفته چند / خواب در چشم حرم می‌شکند»
ب) هر لحظه به شکلی بت عیّار برآمد دل برد و نهان شد
هر دم به لباسی دگر آن یار برآمد گه پیر و جوان شد
الف) شعر نو (نیمایی) (۰/۲۵) ص ۱۰۴
ب) مستزاد (۰/۲۵) ص ۱۰۶
د- زیبایی‌شناسی: (۶ نمره)
۲۱- در هر یک از بیت‌های گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟ (در ستون «بیت» یک مورد اضافی است.)
| گروه «الف» | گروه «ب» |
| ۱) حافظ از جور تو، حاشا که بگرداند روی «من از آن روز که در بند توام، آزادم» ۲) موج ز خود رفته‌ای تیز خرامید و گفت هستم اگر می‌روم گر نروم نیستم ۳) برهنه چو تیغ تو بیند عقاب نیارد به نخجیر کردن شتاب ۴) عشق چو آید برد هوش دل فرزانه را دزد دانا می‌کشد اول چراغ خانه را | تضاد تضمین اسلوب معادله لف و نشر اغراق |
۱) تضمین (۰/۲۵) ص ۳۳
۲) تضاد (۰/۲۵) ص ۶۰
۳) اغراق (۰/۲۵) ص ۸۸
۴) اسلوب معادله (۰/۲۵) ص ۱۱۵
۲۲- برای هر یک از ابیات زیر، آرایه مناسب را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) چون جواب احمق آمد خامشی این درازی در سخن چون می‌کشی (تلمیح – حسن تعلیل)
ب) من مسلمانم، / قبله‌ام یک گل سرخ / جانمازم چشمه، مهرم نور / دشت سجاده من (متناقض نما – مراعات نظیر)
الف) تلمیح (۰/۲۵) ص ۳۲
ب) مراعات نظیر (۰/۲۵) ص ۳۰
۲۳- با توجه به بیت زیر:
«نرگس هم رکوع کند در میان باغ زیراکه کرد فاخته بر سرو مؤذّنی»
الف) شاعر چه دلیلی برای «رکوع گل نرگس» بیان کرده است؟
ب) این آرایه و هنر شاعران چه نام دارد؟
الف) شاعر علت رکوع گل نرگس را از آن گفته فاخته بر روی سرو دانسته است. (۰/۵)
ب) حسن تعلیل (۰/۵) ص ۱۱۳
۲۴- در بیت «افروختن و سوختن و جامعه دریدن پروانه زمن ، شمع ز من، گل ز من آموخت»
الف) «لَف اول» را بیابید. ب) نوع این «لَف و نَشر» را بنویسید.
الف) افروختن (۰/۲۵)
ب) لف و نشر نامرتب (۰/۲۵) ص ۵۸
۲۵ – با ذکر دلیل ثابت کنید در بیت زیر آرایه «متناقض نما» به کار رفته است.
می‌خورم جام غمی هردم به شادیّ رخت خّرم آن کس کاو بدین غم شادمانی می‌کند
با غم شادمانی کردن در کلام شاعر به شکل ادبی و هنرمندانه، تناقض دارد زیرا نمی‌توان با غم شادمانی کرد و این غیرممکن است. (۰/۵) ص ۶۱
۲۶- در بیت: «روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد / زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما»
الف) کدام واژه، آرایه «ایهام تناسب» را به وجود آورده است؟
ب) این واژه با کدام کلمه در بیت، «تناسب» برقرار کرده است؟
الف) آیت (۰/۲۵)
ب) تفسیر (۰/۲۵) ص ۹۱
۲۷ – با توجّه به ابیات:
۱- از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر یادگاری که در این گنبد دوّار بماند
۲- دل چو غافل شد ز حق، فرمان‌پذیر تن بود می‌برد هر جا که می‌خواهد اسب، خواب‌آلود را
الف) در کدام بیت آرایه (اسلوب معادله» وجود دارد؟
ب) چگونه به وجود این آرایه در بیت پی برده‌اید؟ (ذکر یک دلیل کافی است)
الف) بیت ۲ یا دل چو غافل شد ز حق، فرمان‌پذیر تن بود می‌برد هرجا که خواهد اسب، خواب‌آلود را (۰/۲۵)
ب) هر یک از دو مصراع استقلال نحوی و معنایی دارند و مصراع دوم در حکم مصداق و تأییدی برای مصراع اوّل است.
شاعر، بر پایه تشبیه بین دو مصراع ارتباط معنایی برقرار کرده است، (ذکر یک دلیل کافی است) (۰/۵) ص ۱۱۵
۲۸- در بیت «خانه زندان است و تنهایی ضّلال / هر که چون سعدی گلستانیش نیست» :
الف) در کدام واژه، آرایه یک «ایهام» به کار رفته است؟
ب) معانی مختلف این واژه را بنویسید.
الف) گلستان (۰/۲۵)
ب) ۱) باغ و گلزار (۰/۲۵) ۲) کتاب گلستان سعدی (۰/۲۵) ص ۹۰
۲۹- در سروده «با من بیا به خیابان / تا بشنوی بوی زمستانی که در باغ رخنه کرده است » :
الف) آرایه قسمت مشخص شده چه نام دارد؟
ب) دلیل خود را برای وجود این آرایه بنویسید.
الف) حس آمیزی (۰/۲۵)
ب) زیرا شاعر دو حس بویایی و شنوایی را آمیخته کرده است (۰/۷۵) ص ۱۱۴
ه – نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)
۳۰- با توجه به شعر زیر از «قیصر امین‌پور» به پرسش‌ها پاسخ دهید.
سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم، ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم
چو گلدان خالی لب پنجره پر از خاطرات ترک خورده‌ایم
اگر داغ‌دل بود ما دیده‌ایم اگر خون‌دل بود ما خورده‌ایم
اگر دل دلیل است، آورده‌ایم اگر داغ شرط است، ما برده‌ایم
الف) یک مورد از ویژگی‌های «فکری» این سروده را بیان کنید.
ب) مفهوم کنایی مصراع «اگر خون دل بود ما خورده‌ایم» چیست؟
الف) استقامت و پایداری در دوران دفاع مقدس – سربلندی و افتخار – زنده نگه‌داشتن خاطرات و حفظ ارزشهای دفاع مقدس (ذکر یک مورد کافی است) (۰/۵)
ب) «خون‌دل خوردن» به مفهوم غصّه خوردن و ناراحتی دیدن (۰/۵) ص ۱۰۰
۳۱- با توجه به متن زیر:
«وقتی بچه‌هایی که می‌افتادند، خوابیده به سمت خاکریز نشانه می‌رفتند و آخرین رمق‌هایشان را در آخرین فشنگ‌هایشان می‌ریختند و شلیک می‌کردند. جایز نبود که من همچنان بی‌حرکت بمانم و فقط دنبال شما بگردم. آن قسمت خاکریز را که بیشتر آتش به پا می‌کرد، نشانه رفتم و یک خشاب فشنگم را درست در همان. آتش، خالی کردم و با خاموش شدن آن آتش که تیربار به نظر می‌آمد، نیرو گرفته‌ام…» «سید مهدی شجاعی»
الف) دو ویژگی «زبانی» برای این متن بنویسید.
ب) نویسنده، این متن را در چه قالبی نوشته است؟
الف) ۱-بهره‌گیری از ساده نویسی
۲- زبان داستان‌ها به ویژه در زمان جنگ بیشتر عامیانه است
۳- با انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی، بسیاری از واژه‌های مربوط به فرهنگ ایثار و شهادت و مبارزه و مقاومت وارد زبان داستان این دوره شد. (ذکر دو مورد کافی است.) (۰/۵) نمره صص ۱۰۰ و ۱۰۱
ب) قالب نوشته خاطره نویسی است. (۰/۵)
۳۲- شعر زیر سروده «نیما یوشیج» است. یک ویژگی برای آن ذکر نمایید.
«در شب تیره دیوانه‌ای کاو / دل به رنگ گریزان سپرده / در دره سرد و خلوت نشسته / همچو ساقه گیاهی فسرده / می‌کند داستانی غم‌آور…»
تغییر درآوردن جایگاه قافیه و کوتاهی و بلندی مصراعها – نگاه نو و نگرش عاطفی به واقعیات ملموس – سیر آزاد تخیل – نزدیکی به ادبیات نمایشی از ویژگی‌های شعر نیما است. (ذکر یک مورد کافی است.) ص ۷۱
۳۳- در سروده زیر کدام آرایه به کار نرفته است؟
«رود می‌نالد / جغد می‌خواند / غم بیاویخته با رنگ غروب / می‌تراود ز لبم قصه سرد / دلم افسرده در این تنگ غروب»
الف) استعاره مکنیه
ب) حس آمیزی
ج) متناقض‌نما
د) جناس
گزینه ج (متناقض‌نما) (۰/۲۵) ص ۶۰
۳۴- متن زیر از «علی اکبر دهخدا» است، دو ویژگی «زبان» آن را بیان کنید.
«ننه، هان! این زمین روی چیه؟ روی شاخ گاو، گاو روی چیه؟ روی ماهی، ماهی روی چیه؟ روی آب، آب روی چیه؟ وای وای! الهی روده‌ات ببره، چقدر حرف می‌زنی؟! حوصله‌ام سر رفت! آفتابه لگن شش دست، شام و ناهار هیچی! گفت نخور، عسل و خربزه با هم نمی‌سازند.»
ساده و قابل‌فهم بودن نثر- استفاده از عبارات عامیانه – کم بودن لغات و ترکیبات ناآشنای عربی (۰/۵) صص ۲۱ و۴۵
۳۵- دو مورد از ویژگی‌های متن زیر از «جمال‌زاده» را بنویسید.
«گفتم ای بابا، خدا را خوش نمی‌آید. این بدبخت‌ها سال آزگار یک‌بار برایشان چنین پایی می‌افتد و شکم‌ها را مدتی است صابون زده‌اند که کباب غاز بخورند و ساعت شماری می‌کنند. چطور است از منزل یکی از دوستان و آشنایان یک دست دیگر ظرف و لوازم عاریه بگیریم؟»
۱) بسیاری از واژه‌ها، کنایات و اصطلاحات عامیانه در آن به کار رفته است
۲) نثر داستانی تحت تأثیر زبان گفتار و محاوره است.
۳) کوتاهی جملات و کاربرد افعال فراوان در متن دیده می‌شود.
۴) در این متن گونه‌های نثر فنی و مصنوع جایگاهی ندارند (به ذکر موارد صحیح دیگر نمره تعلّق می‌گیرد) (۰/۵) ص ۹۸
“در بخش نقد و تحلیل، نظر همکاران محترم صائب است” همکاران ارجمند از زحمات شما سپاسگزاریم.
«موفق باشید.»
