«بسمه تعالی»
سؤالات امتحان نهایی درس: علوم و فنون ادبی (۳)
رشته: ادبیات و علوم انسانی _ علوم و معارف اسلامی
تعداد صفحه: ۲
ساعت شروع: ۱۰ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تاریخ امتحان: ۱۳۹۹/۱۱/۰۴
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت دی ماه سال ۱۳۹۹
مرکز سنجش آموزش و پرورش
الف – تاریخ ادبیات (۲ نمره)
۱- کدام یک از عبارت‌های زیر درست است؟
الف) شاعران دوره بازگشت به سبب فقر فرهنگی جامعه و سستی حاکم بر ادبیات، به پیروی از اسلوب‌های کهن پرداختند.
ب) شاعران دوره معاصر به سبب فقر فرهنگی جامعه و سستی حاکم بر ادبیات، به پیروی از اسلوب‌های کهن پرداختند.
گزینه «الف» یا شاعران دوره بازگشت به سبب فقر فرهنگی جامعه و سستی حاکم بر ادبیات، به پیروی از اسلوب‌های کهن پرداختند. (۰/۲۵) ص ۱۳
۲- متن زیر در مورد چه کسی است؟
«او از پیشگامان نثر جدید فارسی است و با روزنامه «صوراسرافیل» همکاری داشت و مجموعه نوشته‌های طنزآمیز سیاسی – اجتماعی او به عنوان «چرند و پرند» در آن روزنامه منتشر می‌شد.»
علامه علی‌اکبر دهخدا (۰/۲۵) ص ۲۰
۳- جایگاه خانوادگی و تفکرات شخصی کدامیک از شاعران زیر، مانع از آن می‌شود که در ردیف «شاعران آزادی‌خواه مشروطه» قرار گیرد؟
الف) عارف قزوینی
ب) فرخی یزدی
ج) ایرج میرزا
د) میرزاده عشقی
ج یا ایرج میرزا (۰/۲۵) ص ۱۷
۴- در جاهای خالی کلمات مناسب بنویسید.
الف) «جمال‌زاده» را با مجموعه داستان «یکی بود؛ یکی نبود» آغازگر ……. فارسی به شیوه نوین می‌دانند.
ب) جریان «نوگرایی» شعری نیما با سرایش و ….. در سال ۱۳۱۶ تثبیت شد.
الف) داستان‌نویسی (۰/۲۵) ص ۷۴
ب) ققنوس (۰/۲۵) ص ۷۱
۵- هر یک از آثار در ستون «الف» به کدام یک از پدیدآورندگان آن در ستون «ب» مربوط است. (یک مورد در ستون «ب» اضافی است.)
| گروه «الف» | گروه «ب» |
| ۱) زمستان ۲) مدیر مدرسه ۳) منشآت | جلال آل احمد قائم مقام فراهانی مهدی اخوان ثالث حمید سبزواری |
۱- مهدی اخوان ثالث (۰/۲۵) ص ۷۲
۲- جلال آل‌احمد (۰/۲۵) ص ۷۴
۳- قائم مقام فراهانی (۰/۲۵) ص ۲۰
ب سبک شناسی: (۲نمره)
۶- کدام یک از واژه‌های داخل کمانک درست است؟
الف) شاعران در دوره بیداری به انعکاس خواست‌ها و علایق (شخصی خود – توده مردم) پرداختند.
ب) در نثر دوره بیداری، واژه‌ها و ترکیب‌های عربی ناآشنا (کمتر – بیشتر) می‌شود.
ج) معشوق در ادبیات معاصر مانند دوره‌های آغازین شعر فارسی (زمینی – آسمانی) است.
د) باستان‌گرایی و علاقه فراوان به استفاده از واژه‌های (کهن – نو) در زبان شعر دوره انقلاب اسلامی، محسوس است.
الف) توده مردم (۰/۲۵) ص ۴۴
ب) کمتر (۰/۲۵) ص ۴۵
ج) زمینی (۰/۲۵) ص ۹۷
د) کهن (۰/۲۵) ص ۹۹
۷- یکی از مضامین «نثر» دوره انقلاب اسلامی را بنویسید.
بی‌توجّهی به مادیات، دعوت به اخلاقیّات، استکبارستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی اجتماعی، استقبال از شهادت و فرهنگ ایثار و دفاع از وطن. (ذکر یک مورد کافی است.) (۰/۵) ص ۱۰۱
۸- کدام یک از عبارت‌های زیر نادرست است؟
الف) توجه و قالب‌های «مستزاد و چهارپاره» در شعر «ملک‌الشّعرای بهار» و «ادیب الممالک فراهانی» بیشتر است.
ب) از نظر موسیقی و عروض، گروه «سنّت‌گرا» بسیار پایبند به سنّت‌های ادبی بودند.
د) لغات و ترکیبات امروزی و جدید وارد شعر شده است.
الف یا توجّه به قالب‌های «مستزاد و چهارپاره» در شعر «ملک‌الشعرای بهار» و «ادیب الممالک فراهانی» بیشتر است. (۰/۲۵) ۱۴۳
۹- کدام یک از موارد زیر جزء ویژگی‌های «سطح زبانی شعر معاصر» است؟
الف) لحن شاعر صمیمانه و متواضعانه است.
ب) صور خیال جدید و نو هستند.
ج) موضوع شعر محدود نیست و تنوّع دارد.
د) لغات و ترکیبات امروزی و جدید وارد شعر شده است.
گزینه «د» یا لغات و تغییر ترکیبات امروزی و جدید وارد شعر شده است. (۰/۲۵) ص ۹۷ – ۹۶
ج موسیقی شعر: (۶ نمره)
۱۰- کدام یک از ابیات زیر، با بیت: «بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست / بگشای لب که قند فراوان اما آرزوست» هم وزن است؟
الف) آب زنید راه را هین که نگار می‌رسد مژده دهید باغ را بوی بهار می‌رسد
ب) دست از مس وجود چو مردان ره بشوی تا کیمیای عشق بیابیّ و زر شوی
گزینه «ب» یا «دست از مس وجود چو مردان ره بشوی / تا کیمیای عشق بیابیّ و زر شوی» (۰/۲۵) ص ۲۵
۱۱- برای هر یک از ابیات زیر، یکی از وزن‌های داخل کمانک را انتخاب کنید.
(ناهمسان – همسان یک پایه‌ای – همسان دو لختی)
الف) من نمی‌گویم زیان کن یا به فکر سود باش ای ز فرصت بی‌خبر در هر چه هستی، زود باش
ب) ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی
ج) هر چه داری اگر به عشق دهی کافرم گر جوی زیان بینی
الف) همسان یک پایه‌ای (۰/۲۵) ص ۵۵
ب) همسان ۲ لختی (۰/۲۵) ص ۵۵
ج) ناهمسان (۰/۲۵) ص ۹۳
۱۲- برای بیت زیر، کدام وزن ترجیح دارد؟
تا رفت مرا از نظر آن چشم جهان‌بین کس واقف ما نیست که از دیده چه‌ها رفت
الف) مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف
ب) مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن
گزینه «الف» یا «مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف» (۰/۲۵) ص ۲۶
۱۳- تقطیع بین کمانک، با کدام «اختیار زبانی» مطابقت دارد؟ درخت دوستی: (U – – – U – )
بلند تلفظ کردن هجای کوتاه (۰/۵) ص ۵۴
۱۴- مصوت بلند / (ی) / در کدام یک از کلمات زیر، کوتاه نیست؟
الف) عامیانه
ب) ایثار
ج) قیامت
د) گیاه
گزینه «ب» یا ایثار (۰/۲۵) ص ۵۴
۱۵- اختیار «وزنی» مشترک در دو مصراع بیت زیر را بنویسید.
آمد سوی کعبه سینه پرجوش چون کعبه نهاد حلقه در گوش
بلند بودن هجای پایان مصراع (۰/۵) ص ۵۶
۱۶- وزن بیت: «دلا بسوز که سوز تو کارها بکند / نیاز نیم شبی دفع صد بلا بکند» چیست؟
الف) مفعولُ مفاعلن مفاعیلن
ب) مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
گزینه «ب» یا «مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن» (۰/۲۵) ص ۳۸
۱۷- بیت: «دستم نداد قوّت رفتن به پیش دوست چندی به پای رفتم و چندی به سر شدم»
الف) تقطیع هجایی کنید.
ب) نشانه‌های هجایی آن را بگذارید.
ج) وزن بیت را بنویسید.
تقطیع
هجایی دَس تَم نَ دا د قُو وَ تِ رَف تَن بِ پی شِ دوست ۰/۷۵
تقطیع هجایی چَن دی بِ پا ی رَف تَ مُ چَن دی بِ سر شُ دَم ۰/۷۵
نشانه-های هجایی – – U – U – U U – – U – U – 5/0
وزن مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن ۱
۱۸- با توجه به شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«نفسم را پر پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، که گر بگشایند / بندم از بند، ببینند که: / آواز از توست / همه اجزایم با مهرِ تو آمیخته است / همه ذراتّم با جان تو آمیخته باد!»
الف) این شعر در چه قالبی سروده شده است؟
ب) یک هجای «کشیده» در مصراع «هم ذراتّم باجان تو آمیخته باد!» پیدا کنید.
الف) نیمایی (۰/۲۵)
ب) «میخ» یا «باد» (ذکر یک مورد کافی است) (۰/۲۵) ص ۱۰۶
۱۹- اختیار وزنی بیت: «یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد / به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد» را بنویسید؟
آوردن «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» (در رکن اول مصراع) (۰/۵) سال ۸۴
د زیبایی‌شناسی: (۶ نمره)
۲۰- در هر یک از بیت‌های گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به‌کار رفته است؟ (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.)
| گروه «الف» | گروه «ب» |
| ۱) آیین طریق از نفس پیر مغان یافت آن خضر که فرخنده‌پی‌اش نام نهادند ۲) در نیابد حال پخته هیچ خام پس سخن کوتاه باید؛ والسّلام ۳) گر برگ گل سرخ کنی پیرهنش را از نازکی آزار رساند بدنش را | تضاد تلمیح لف و نشر متناقض نما اغراق |
۱) تلمیح (۰/۲۵) ص ۳۳-۳۲- ۳۱
۲) تضاد (۰/۲۵) ص ۶۲
۳) اغراق (۰/۲۵) ص ۹۲
۴) لف و نشر (۰/۲۵) ص ۵۷
۲۱- در عبارت «درویش بی‌معرفت نیارامد تا فقرش به کفر انجامد؛ «کادَ الفَقرُ اَن یَکُن کُفراً» :
الف) کدام قسمت، آرایه «تضمین» دارد؟
ب) ارتباط آن را با قسمت‌های دیگر متن، مشخّص نمایید.
الف) سعدی حدیث «کادَ الفَقرُ یَکوُن کُفراً» را در سخن خویش تضمین کرده است. (۰/۲۵) ص ۳۳
ب) سعدی با استفاده از این حدیث به بهترین شکل، ارتباط بین «کفر و فقر» را نشان داده است. (۰/۲۵) ۳۴-۳۳
۲۲- در کدام گزینه، واژه «مِهر» ، آرایه «ایهام تناسب» دارد؟
الف) من ندانستم از اول که تو بی‌مهر و وفایی عهد نا بستن از آن بِه که ببندی و نپایی
ب) بی‌مهر رخت روز مرا نور نمانده است وز عمر مرا جز شب دیجور نمانده است
ج) پرستش به مستی است در کیش مهر برون‌اند زین جرگه هشیارها
گزینه «ج» یا پرستش به مستی است در کیش مهر / برون‌اند زین جرگه هشیارها» (۰/۵) سال ۹۱-۹۰
۲۳- با توجه به دو بیت زیر:
بر لب کوه جنون خنده شیرین بهار نقش زخمی است که از تیشه فرهاد شکفت
سرکشان را فکند تیغ مکافات ز پای شعله را زود نشانند به خاکستر خویش
الف) کدام بیت، آرایه «اسلوب معادله» دارد؟
ب) چگونه به آرایه «اسلوب معادله» در این بیت، پی برده‌اید؟
الف) بیت «سرکشان را فکند تیغ مکافات ز پای / شعله را زود نشانند به خاکستر خویش» (۰/۲۵)
ب) می‌توان دو مصراع را جا به جا کرد و به جای یکدیگر بکار برد که این از ویژگی‌های آرایه «اسلوب معادله» است. (۰/۵) ص ۱۱۶ (به مفاهیمی که مقصود را برساند، نمره تعلق می‌گیرد.)
۲۴- در بیت «محرم این هوش جز بی‌هوش نیست / مرزبان را مشتری جز گوش نیست» کدام آرایه ادبی به کار نرفته است؟
الف) مراعات نظیر
ب) متناقض‌نما
ج) اسلوب معادله
د) حسن تعلیل
گزینه «د» یا حسن تعلیل (۰/۲۵) ص ۱۱۳-۱۱۲
۲۵- در هر یک از بیت‌های زیر، قسمت‌های مشخص شده کدام آرایه «معنوی» را به وجود آورده است؟
الف) سپهبد پرستنده را گفت گرم سخن‌های شیرین به آوای نرم
ب) اگر سنّت اوست نو آوری، نگاهی هم از نو به سنّت کنیم
ج) شب تاریک و بیمِ موج و گردابی چنین هایل کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها؟
الف) حس آمیزی (۰/۲۵) ص ۱۱۳
ب) ایهام (۰/۲۵) ص ۹۰
ج) مراعات نظیر (۰/۲۵) ص ۳۰
۲۶- با توجّه به بیت زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید:
« خمیده پشت از آن گشتند پیران جهاندیده که اندر خاک می‌جویند ایّام جوانی را»
الف) نام آرایه بیت را بنویسید.
ب) دلیل خود را برای انتخاب این آرایه بیان کنید؟
الف) حسن تعلیل (۰/۲۵)
ب) علت خمیدگی پشت پیران جهاندیده این است که در خاک در جستجوی ایام جوانی خود هستند (۰/۵) ص ۱۱۷
۲۷- ثابت کنید در بیت زیر، آرایه «متناقض‌نما» به کار رفته است؟
«چیست این سقف بلند ساده بسیار نقش هیچ دانا زین معمّا در جهان آگاه نیست»
کلمات «ساده» و «بسیار نقش» به هم اضافه شده است. همراهی این دو واژه با هم و مفهوم آنها، متناقض نما است.
شاعر، به شکل ادبی و هنرمندانه، دو واژه را که عقلا ارتباط بین آنها غیرممکن است، به هم مربوط نموده است. (۰/۵) ص ۶۵ (بیان مفاهیم مشابه که مقصود را برساند مورد قبول است)
۲۸- در بیت: «روی و چشمی دارم اندر مهر او کاین گهر می‌ریزد آن زَر می‌زند»
الف) «لفّ اوّل» کدام کلمه است؟
ب) «نشر دوم» را بنویسید.
ج) این نوع «لفّ و نشر» چه نام دارد؟
الف) روی (۰/۲۵)
ب) گهر (۰/۲۵)
ج) نامرتب (مشوّش) (۰/۲۵) ص ۵۹
ه- نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)
۲۹- با توجه به شعر زیر از «احمد عزیزی» ، به پرسش‌ها پاسخ دهید.
یاس مثل عطر پاک نیّت است یاس استنشاق معصومیّت است
یاس را آیینه‌ها رو کرده‌اند یاس را پیغمبران بو کرده‌اند
یاس بوی حوض کوثر می‌دهد عطر اخلاق پیمبر می‌دهد
الف) یک ویژگی فکری آن را بنویسید.
ب) دو ویژگی «ادبی» بیت اوّل چیست؟
الف) این شعر در مورد مقام والای حضرت زهرا (س) است که اسوه تاریخی و مذهبی هستند (۰/۵)
ب) در بیت اول آرایه‌های «تشبیه» و «استعاره» به کار رفته است. (۰/۵) ص ۸۰
۳۰- متن زیر از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«چه آن بزرگ مرد از آن یکّه اشخاص بود که با قابلیت خود بدون اسباب و مساعدت خارجی از پستی به بلندی رسید. یعنی پسر سرآشپز قائم‌مقام بود و در اثنای کار و شغل، خویش را دارای رتبه و مقام صدارت نمود. دوست و دشمن او را از نوادر دهر شمردند و کارهای امیرنظام از ترتیب و انتظام قشون و اصلاح کار دفتر و مادی که همه در یک دو سال صورت گرفت، گواه و دلیل بزرگی مرد است.»
الف) دو ویژگی «زبانی» برای متن بنویسید.
ب) نویسنده متن کیست؟
ج) این کتاب مربوط به کدام «حوزه ادبی» در نثرنویسی دوران بیداری است؟
الف) نثر ساده و روان، قابل‌فهم – عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفظ پردازی های بی‌جا دیده نمی‌شود. (۰/۵)
ب) ناظم‌الاسلام کرمانی (۰/۲۵)
ج) تحقیقات ادبی و تاریخی (۰/۲۵) ص ۴۷ – ص ۲۰
۳۱- کدام آرایه در بیت «در دفتر زمانه فتد نامش از قلم / هر ملّتی که مردم صاحب قلم نداشت» دیده نمی‌شود؟
الف) تشبیه
ب) حس آمیزی
ج) کنایه
د) مراعات نظیر
حس آمیزی (۰/۲۵) ص ۱۱۴ – ۱۱۳
۳۲- سروده زیر از «سهراب سپهری» را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«قایقی خواهم ساخت / خواهم انداخت به آب / دور خواهم شد از این خاک غریب / که در آن هیچ‌کسی نیست که در بیشه عشق / قهرمانان را بیدار کند.»
الف) وزن مصراع «قایقی خواهم ساخت» چیست؟
ب) در کدام قسمت شعر «حذف همزه» صورت گرفته است؟ (ذکر یک مورد کافی است)
ج) برای این قالب شعری، یک ویژگی بنویسید.
الف) فاعلاتن فع لن (۰/۵)
ب) رکن اول مصراع دوم یا رکن دوم مصراع سوم یا رکن اول مصراع چهارم (۰/۵) ص ۱۱۹
ج) وزن عروضی دارد، کوتاهی و بلندی مصرع‌ها و نیز تعداد هجاها برابر نیست. تعداد ارکان یکسان نیست، نشانه‌های هجایی و وزن واژه‌های یک مصراع با مصراع دیگر برابر نیست. (ذکر یک مورد کافی است). (۰/۲۵)
۳۳- با توجّه به متن زیر، عبارت‌های آمده، مربوط به کدام «ویژگی نثر دوره انقلاب اسلامی» است؟
«آفتاب، چشم‌هایتان را می‌زد، برای همین دستتان را بر چشم‌های درشتتان که در نور آفتاب جمع شده بود، حمایل کرده بودید، دست دیگرتان را هم به هنگام صحبت کردن تکان می‌دادید، با یک سال و نیم پیش فرق زیادی نکرده بودید. ای جز ریش‌هایشان که پُرتر و بلندتر شده بود و رنگ چهره‌تان که آفتاب خورده تر و تیره‌تر. لباس نظامی به تنتان برازنده بود، شکیل‌تر از همیشه کت و شلوار می‌پوشیدید.»
الف) ساده‌نویسی که در دوره‌های پیش شروع شده بود، در این دوره نیز ادامه یافت.
ب) گرایش به برخی قالب‌ها قالب‌های دیگر مانند خاطره، قطعه‌ای ادبی، سفرنامه، شرح‌حال رایج شد.
الف) زبانی (۰/۲۵)
ب) ادبی (۰/۲۵) ص ۱۰۲
در مورد پاسخ‌های مشابه و درست، نظر همکاران محترم صائب است.
«موفق باشید»
