جلبکهای سبز پر سلولی منشا گیاهان؛ ردهبندی گیاهان؛ تناوب نسل در گیاهان
تولیدمثل گیاهان
بقاى گونهها وابسته به تولید مثل افراد آن است. از مطالب قبل به خاطر داریدکه موجودات زنده تولید مثل جنسى و غیرجنسى دارند. بسیارى از گیاهان به هر دو روش جنسى و غیرجنسى تولیدمثل مىکنند. در این مطلب ضمن مطالعهی چرخهی زندگی گیاهان نحوهی تولید مثل غیرجنسى و جنسى را در گیاهان مطالعه میکنید.
گیاهان از تغییر جلبکهاى سبز پرسلولى به وجود آمدهاند.
میلیونها سال قبل، گیاهان از تغییر جلبکهای سبز پرسلولى که در اقیانوسها زندگى مىکردند، به وجود آمدند و در طول زمان با زندگى در خشکى سازگار شدند. گیاهان مىتوانند آب را جذب و حفظ کنند، این ویژگى امکان زندگى را در خشکى براى آنها فراهم کرده است. اکنون بزرگترین جاندار روى زمین درختى به نام سکویا است (شکل ۱). ارتفاع بعضى از این درختان به بیش از صدمتر و قطر تنهی آنها به بیش از هفت متر مىرسد.
اکثر گیاهان ریشه دارند و با استفاده از آن آب را از زمین مىگیرند. آوندهاى چوبى گیاهان، آب و مواد معدنى را از ریشه به دورترین بخشهاى گیاه نسبت به خاک، حمل مىکنند. این گیاهان را که آوند دارند، گیاهان آوندى مىنامند.
شکل ۱ـ درخت سکویا، بزرگترین جاندار روى زمین
سرخسها، بازدانگان و نهان دانگان جزء گیاهان آوندى هستند. خزه گیان گروه دیگرى از گیاهان هستند که برخلاف گروههایى که از آنها نام برده شد، آوند ندارند، به همین دلیل به این گروه، گیاهان بدون آوند گفته مىشود.
گیاهان بدون آوند کوچک هستند و پیکر سادهاى دارند. این گیاهان مواد غذایى و آب را از سلولى به سلول دیگر منتقل مىکنند. خزه گیان فاقد ریشه، ساقه و برگ واقعیاند و بافتهاى آوندی ندارند.
نوع دیگرى از گروهبندى گیاهان براساس تولید دانه است. از این نظر گیاهان به دو گروه بىدانه و دانهدار تفکیک مىشوند. بر این اساس خزه گیان و سرخسها در گروه گیاهان بىدانه و بازدانگان و نهان دانگان در گروه گیاهان دانهدار قرار مىگیرند.
تولید دانه که حاصل تولیدمثل جنسى در گیاهان دانهدار است، یکى از سازگارىهاى مهم این گیاهان است که به حفظ، بقا و پراکنش آنها در خشکى کمک مىکند.
گیاهان بدون دانه نیز تولیدمثل جنسى دارند. گامت نر در این گیاهان تاژکدار و متحرک است و به همین علت براى انجام تولیدمثل جنسى به آب سطحى نیاز دارند.
جدول ۱ـ خلاصهای از ردهبندی گیاهان
تناوب نسل در گیاهان
در طول زندگى هر گیاه دو مرحلهی اسپوروفیتى و گامتوفیتى وجود دارد. مرحلهی اسپوروفیتى بخشى از زندگى گیاه است و از رشد تخم آغاز مىشود. پیکر دپیلوئید گیاه در این مرحله ساختارهایى به وجود مىآورد که در آنها با تقسیم میوز، هاگ یا اسپور تولید مى شود. هاگ یک ساختار n کروموزومى است، توانایى تکثیر دارد و از رشد آن ساختار گامتوفیت گیاه تشکیل مىشود. در مرحلهی گامتوفیتى ساختارهاى تولید کنندهی گامتها به وجود مىآیند. مىدانید که از آمیزش گامتها سلول تخم به وجود مىآید. از رشد تخم پیکر دیپلوئید گیاه یا همان بخش اسپوروفیتى تشکیل مىشود. به چرخهی زندگى گیاهان که در آن دو مرحلهی اسپوروفیتى و گامتوفیتى در تناوب هستند، تناوب نسل مىگویند.