معاینه نورولوژی؛ معاینه محتوای هوشیاری

معاینه محتوای هوشیاری

معاینه محتوای هوشیاری (Mental Status Examination – MSE) شامل بررسی تفکر، قضاوت، حافظه و سایر جنبه‌های شناختی است که در بیماران مبتلا به دمانس، سکته مغزی، اختلالات روانپزشکی و نوروژنتیک اهمیت دارد.

۱. بررسی تفکر انتزاعی (Abstract Thinking)

تعریف: توانایی فرد در درک مفاهیم، روابط پیچیده و تفکر فراتر از مسائل عینی.

✅ روش ارزیابی:

• سوالات منطقی: اگر علی بلندتر از محمد و محمد بلندتر از حسن باشد، کدام‌یک کوتاه‌تر است؟ (پاسخ: حسن)
• شباهت‌ها: اتومبیل و هواپیما چه شباهتی دارند؟ (پاسخ انتزاعی: هر دو وسیله نقلیه هستند، نه فقط اینکه هر دو حرکت می‌کنند)
• تفسیر ضرب‌المثل‌ها: «با یک دست نمی‌توان دو هندوانه برداشت» یعنی چه؟ (پاسخ صحیح: انجام چند کار هم‌زمان ممکن است باعث شکست شود)

🔴 اختلالات: در دمانس و اختلالات شناختی (مثل آلزایمر)، قدرت درک و تحلیل مفاهیم کاهش می‌یابد.

۲. بررسی قضاوت (Judgment Assessment)

تعریف: توانایی فرد در تصمیم‌گیری منطقی در موقعیت‌های اجتماعی و روزمره.

✅ روش ارزیابی:

• اگر کیف پولی در خیابان پیدا کنید، چه کاری انجام می‌دهید؟
  • پاسخ طبیعی: «آن را به پلیس تحویل می‌دهم.» 
  • پاسخ مختل: «آن را برمی‌دارم و خرج می‌کنم.» یا عدم پاسخ مناسب

🔴 اختلالات:

• در آلزایمر و دمانس، توانایی قضاوت مختل می‌شود و فرد ممکن است تصمیمات نامعقول بگیرد.

۳. بررسی حافظه (Memory Assessment)

۱) حافظه فوری (Immediate Memory)

تعریف: توانایی ثبت و به خاطر سپردن اطلاعات جدید در لحظه.
✅ روش ارزیابی:

• به بیمار سه عدد یا سه شیء بگویید و بلافاصله از او بخواهید که تکرار کند.

🔴 ویژگی:

• به توجه و تمرکز بیمار وابسته است.
• در دمانس ممکن است حفظ شود، زیرا به هیپوکامپ و کورتکس وابسته نیست.

۲) حافظه اخیر (Recent Memory)

تعریف: توانایی ذخیره‌سازی اطلاعات جدید در چند دقیقه تا چند روز اخیر.
✅ روش ارزیابی:

• سه عدد یا سه شیء را به بیمار بگویید و پس از ۳ تا ۵ دقیقه از او بخواهید که آن‌ها را به یاد بیاورد.

🔴 ویژگی:

• بسیار وابسته به هیپوکامپ است.
• در آلزایمر شدیداً مختل می‌شود، به همین دلیل بیماران وقایع اخیر را فراموش می‌کنند، دچار سردرگمی و گم‌گشتگی می‌شوند.

۳) حافظه دور (Remote Memory)

تعریف: توانایی به خاطر آوردن اطلاعات گذشته (سال‌ها قبل).
✅ روش ارزیابی:

• از بیمار بپرسید نام خیابان دوران کودکی، نام مدرسه، دوستان قدیمی یا یک رویداد تاریخی مهم را به یاد بیاورد.

🔴 ویژگی:

• در آلزایمر نسبت به حافظه اخیر کمتر آسیب می‌بیند، زیرا در نواحی ارتباطی کورتکس مغز ذخیره می‌شود.
• در مراحل پیشرفته آلزایمر، حافظه دور نیز ممکن است مختل شود.

۴. یادآوری (Recall Ability)

✅ ویژگی:

• در ضایعات هیپوکامپ (مثل آلزایمر)، حافظه اخیر مختل است، اما حافظه دور نسبتاً سالم می‌ماند.
• بیماران ممکن است دوران کودکی را به خاطر بیاورند اما وقایع روزهای اخیر را فراموش کنند.

نتیجه‌گیری:

• تفکر انتزاعی: مختل در دمانس و برخی اختلالات روانی.
• قضاوت: مختل در آلزایمر و اختلالات شناختی شدید.
• حافظه فوری: وابسته به تمرکز، ممکن است در دمانس سالم بماند.
• حافظه اخیر: بیشترین آسیب در آلزایمر، وابسته به هیپوکامپ.
• حافظه دور: در مراحل اولیه آلزایمر سالم است، ولی در مراحل پیشرفته مختل می‌شود.

این معاینه‌ها برای تشخیص زودهنگام دمانس، آلزایمر و اختلالات شناختی بسیار مهم هستند.

پرسش‌هایی در مورد معاینه محتوای هوشیاری

از بیماری این سئوال پرسیده می‌شود: اگر علی بلندتر از محمد باشد و محمد بلندتر از حسن باشد کدامیک کوتاه‌تر از بقیه است؛ پزشک با این سئوال کدامیک از موارد زیر را مورد ارزیابی قرار داده است؟
(پرانترنی شهریور ۹۸ – قطب ۸ کشوری [دانشگاه کرمان])
الف) قضاوت
ب) تفکر انتزاعی
ج) حافظه
د) تمرکز