معاینه سیستم حرکتی؛ اختلالات راه رفتن؛ راه رفتن پاراپارزی، همی پارزی و همی پلژیک

اختلالات راه رفتن

راه رفتن در پاراپارزی

اختلالات راه رفتن در پاراپارزی اسپاستیک (Spastic Paraparesis Gait Disorders)

علل (Etiology)

پاراپارزی اسپاستیک (Spastic Paraparesis) به‌عنوان یکی از شایع‌ترین اختلالات راه رفتن با منشأ عصبی، عمدتاً در اثر آسیب به راه‌های حرکتی (Motor Pathways) در نخاع (Spinal Cord) یا مغز (Brain) ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علل آن عبارتند از:

• بیماری‌های نخاعی (Spinal Cord Diseases): از جمله میلوپاتی سرویکال و توراسیک (Cervical and Thoracic Myelopathy) که ناشی از فشار بر نخاع یا ضایعات دژنراتیو، تومورال، یا التهابی هستند.

• فلج مغزی (Cerebral Palsy): به‌ویژه در کودکانی که در دوران نوزادی دچار آسیب هیپوکسی-ایسکمیک مغز (Hypoxic-Ischemic Brain Injury) شده‌اند، این نوع اختلال حرکتی در سنین بعدی نمایان می‌شود.

ویژگی‌های اختلال راه رفتن (Gait Characteristics)

• سفتی عضلانی (Increased Muscle Tone): افزایش تون عضلات اندام تحتانی به‌ویژه در ناحیه زانو و مفاصل ران موجب می‌شود خم کردن زانو هنگام راه رفتن دشوار شود.

• کشیدن پا روی زمین (Dragging Feet): به دلیل سختی در خم شدن مفاصل، بیمار پای خود را به‌جای بلند کردن، روی زمین می‌کشد.

• راه رفتن قیچی‌شکل (Scissoring Gait): در موارد پیشرفته، افزایش تون در عضلات اداکتور ران باعث می‌شود پاها هنگام راه رفتن از روی هم عبور کنند؛ این الگو شبیه به حرکت تیغه‌های قیچی است و بسیار ویژگی‌دار می‌باشد.

اهمیت بالینی (Clinical Significance)

راه رفتن اسپاستیک (Spastic Gait) یکی از یافته‌های کلیدی در ارزیابی‌های نورولوژیک (Neurological Examinations) است که به تشخیص اختلالات زمینه‌ای در نخاع و مغز کمک می‌کند. تشخیص به‌موقع این نوع الگوی راه رفتن (Gait Pattern) می‌تواند از پیشرفت بیماری‌های جدی پیشگیری کند.

درمان (Treatment) بسته به شدت اختلال و علت زمینه‌ای شامل موارد زیر است:

• فیزیوتراپی (Physiotherapy) با تمرکز بر کشش و تقویت عضلات ضعیف

• داروهای شل‌کننده عضلات (Muscle Relaxants) مانند باکلوفن یا تیزانیدین

• مداخلات جراحی (Surgical Interventions) برای اصلاح دفورمیتی‌ها یا کاهش تون عضلانی در موارد شدید

راه رفتن در همی‌پارزی

اختلال راه رفتن در همی‌پارزی (Hemiparetic Gait Disorder)

علت (Etiology)

راه رفتن همی‌پارزی (Hemiparetic Gait) معمولاً در پی همی‌پارزی اسپاستیک (Spastic Hemiparesis) ایجاد می‌شود. این وضعیت اغلب به دنبال سکته مغزی (Stroke) در فاز مزمن یا تحت‌حاد اتفاق می‌افتد؛ یعنی زمانی که اسپاستیسیتی (Spasticity) بر عضلات اندام درگیر غالب شده و کنترل حرکتی کاهش یافته است. ضایعات یک‌طرفه در کورتکس حرکتی مغز (Motor Cortex) یا مسیرهای نزولی کورتیکواسپاینال (Corticospinal Tracts) نقش اساسی در ایجاد این اختلال دارند.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Presentation)

این اختلال بسته به شدت آسیب عصبی می‌تواند با تظاهرات متفاوتی همراه باشد:

نوع شدید (Severe Form)
در فرم شدید همی‌پارزی، الگوی خاصی در اندام‌ها مشاهده می‌شود:

• چرخش داخلی شانه (Internal Shoulder Rotation) همراه با فلکسیون آرنج (Elbow Flexion) که موجب می‌شود بازو در حالت خمیده و نزدیک به تنه قرار گیرد.

• پای درگیر (Affected Leg) در هنگام راه رفتن قادر به خم شدن طبیعی در ناحیه زانو نیست و به صورت نیم‌دایره‌ای از پهلو به سمت جلو تاب می‌خورد که به آن Circumduction Movement گفته می‌شود. این حرکت برای جلوگیری از کشیدن پا بر زمین انجام می‌شود.

نوع خفیف (Mild Form)
در نوع خفیف، تظاهرات ظریف‌تری مشاهده می‌شود:

• کاهش حرکت بازو (Decreased Arm Swing) در سمت درگیر که ممکن است تنها علامت قابل مشاهده در نگاه اول باشد.

• اندام تحتانی بیمار در وضعیت اکستانسیون نسبی (Relative Extension) قرار دارد و پا تمایل به چرخش به سمت خارج دارد که نشان‌دهنده‌ی وجود اسپاستیسیتی خفیف در عضلات اندام تحتانی است.

نکته بالینی مهم (Clinical Key Point)

شدت همی‌پارزی (Hemiparesis) عامل تعیین‌کننده در نوع الگوی راه رفتن (Gait Pattern) بیمار است. تشخیص دقیق این الگو برای تصمیم‌گیری در مورد طرح درمانی بسیار حیاتی است.

درمان (Treatment)

• فیزیوتراپی (Physiotherapy) با تمرکز بر تمرینات کششی، تعادلی و تمرینات حرکتی برای بازیابی الگوی صحیح راه رفتن

• کاردرمانی (Occupational Therapy) برای بهبود عملکرد اندام فوقانی و تسهیل حرکات هماهنگ در راه رفتن روزمره

• در موارد مقاوم، استفاده از ارتز (Orthosis) یا درمان دارویی اسپاستیسیتی ممکن است مدنظر قرار گیرد.

راه رفتن همی‌پلژیک

اختلال راه رفتن همی‌پلژیک (Hemiplegic Gait)
یا به‌عبارت دیگر راه رفتن همی‌پارتیک (Hemiparetic Gait) یکی از الگوهای شناخته‌شده در نورولوژی است که معمولاً به‌دنبال آسیب‌های مغزی یک‌طرفه مانند سکته مغزی (Stroke) دیده می‌شود.

علت (Etiology)

این نوع راه رفتن غالباً نشانه‌ای از یک سکته مغزی قدیمی (Old Cerebral Stroke) است که در آن، بیمار دچار ضعف عضلانی (Weakness) و اسپاستیسیته مزمن (Chronic Spasticity) در یک سمت بدن شده است. این وضعیت معمولاً به دنبال آسیب به مسیرهای حرکتی کورتیکواسپاینال (Corticospinal Tract) در نیمکره مغزی مقابل اندام درگیر رخ می‌دهد.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Features)

الگوی راه رفتن همی‌پلژیک به‌وضوح با اختلالات حرکتی در اندام‌های فوقانی و تحتانی یک‌طرف بدن همراه است:

• اندام فوقانی (Upper Limb): در سمت درگیر، بازو در حالت فلکسیون (Flexion) قرار دارد؛ یعنی آرنج خم شده، مچ دست (Wrist) و انگشتان (Fingers) به سمت داخل جمع شده‌اند و حرکت طبیعی خود را از دست داده‌اند.

• اندام تحتانی (Lower Limb): پا در وضعیت اکستانسیون (Extension) یا کشیدگی کامل قرار دارد، به‌طوری‌که هنگام راه رفتن نمی‌تواند به راحتی از مفاصل زانو و مچ خم شود. در نتیجه بیمار ناچار است پا را به شکل نیم‌دایره‌ای از کنار بدن تاب دهد (Circumduction Gait) تا قدم بردارد.

این حرکت غیرطبیعی برای جبران ناتوانی در خم کردن زانو و بالا بردن پا انجام می‌شود و مشخصه اصلی راه رفتن در بیماران همی‌پلژیک است.

نکته بالینی (Clinical Insight)

علت اصلی این الگوی راه رفتن، ضعف (Weakness) و سفتی بیش از حد عضلات (Excessive Muscle Tone) در یک سمت بدن است. تشخیص دقیق این الگو در ارزیابی بیماران سکته مغزی از اهمیت بالینی زیادی برخوردار است، زیرا مستقیماً نوع توانبخشی و مداخلات درمانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

درمان (Treatment Approach)

• فیزیوتراپی (Physiotherapy): تمرینات کششی، تمرینات تقویتی و تمرینات اصلاح راه رفتن برای بازیابی الگوی طبیعی گام‌برداری و افزایش استقلال حرکتی بیمار

• کاردرمانی (Occupational Therapy): آموزش فعالیت‌های روزمره با روش‌های جبرانی، استفاده از وسایل کمکی، و افزایش توانمندی اندام فوقانی

• در برخی موارد، داروهای شل‌کننده عضلات (Antispastic Agents) یا تزریق بوتاکس (Botulinum Toxin) در عضلات اسپاستیک نیز می‌تواند مفید باشد.

راه رفتن همی‌پلژیک

اختلال راه رفتن همی‌پلژیک (Hemiplegic Gait)
یا به‌عبارت دیگر راه رفتن همی‌پارتیک (Hemiparetic Gait) یکی از الگوهای شناخته‌شده در نورولوژی است که معمولاً به‌دنبال آسیب‌های مغزی یک‌طرفه مانند سکته مغزی (Stroke) دیده می‌شود.

علت (Etiology)

این نوع راه رفتن غالباً نشانه‌ای از یک سکته مغزی قدیمی (Old Cerebral Stroke) است که در آن، بیمار دچار ضعف عضلانی (Weakness) و اسپاستیسیته مزمن (Chronic Spasticity) در یک سمت بدن شده است. این وضعیت معمولاً به دنبال آسیب به مسیرهای حرکتی کورتیکواسپاینال (Corticospinal Tract) در نیمکره مغزی مقابل اندام درگیر رخ می‌دهد.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Features)

الگوی راه رفتن همی‌پلژیک به‌وضوح با اختلالات حرکتی در اندام‌های فوقانی و تحتانی یک‌طرف بدن همراه است:

• اندام فوقانی (Upper Limb): در سمت درگیر، بازو در حالت فلکسیون (Flexion) قرار دارد؛ یعنی آرنج خم شده، مچ دست (Wrist) و انگشتان (Fingers) به سمت داخل جمع شده‌اند و حرکت طبیعی خود را از دست داده‌اند.

• اندام تحتانی (Lower Limb): پا در وضعیت اکستانسیون (Extension) یا کشیدگی کامل قرار دارد، به‌طوری‌که هنگام راه رفتن نمی‌تواند به راحتی از مفاصل زانو و مچ خم شود. در نتیجه بیمار ناچار است پا را به شکل نیم‌دایره‌ای از کنار بدن تاب دهد (Circumduction Gait) تا قدم بردارد.

این حرکت غیرطبیعی برای جبران ناتوانی در خم کردن زانو و بالا بردن پا انجام می‌شود و مشخصه اصلی راه رفتن در بیماران همی‌پلژیک است.

نکته بالینی (Clinical Insight)

علت اصلی این الگوی راه رفتن، ضعف (Weakness) و سفتی بیش از حد عضلات (Excessive Muscle Tone) در یک سمت بدن است. تشخیص دقیق این الگو در ارزیابی بیماران سکته مغزی از اهمیت بالینی زیادی برخوردار است، زیرا مستقیماً نوع توانبخشی و مداخلات درمانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

درمان (Treatment Approach)

• فیزیوتراپی (Physiotherapy): تمرینات کششی، تمرینات تقویتی و تمرینات اصلاح راه رفتن برای بازیابی الگوی طبیعی گام‌برداری و افزایش استقلال حرکتی بیمار

• کاردرمانی (Occupational Therapy): آموزش فعالیت‌های روزمره با روش‌های جبرانی، استفاده از وسایل کمکی، و افزایش توانمندی اندام فوقانی

• در برخی موارد، داروهای شل‌کننده عضلات (Antispastic Agents) یا تزریق بوتاکس (Botulinum Toxin) در عضلات اسپاستیک نیز می‌تواند مفید باشد.

راه رفتن اردکی

راه رفتن اردکی (Waddling Gait)

راه رفتن اردکی یکی از الگوهای شاخص اختلالات راه رفتن (Gait Disorders) است که اغلب به دلیل درگیری عضلات پروگزیمال اندام تحتانی (Proximal Lower Limb Muscles) دیده می‌شود. این نوع الگو معمولاً با حرکات نوسانی و نامتعادل بدن همراه است که ظاهر راه رفتن بیمار را به حرکات اردک تشبیه می‌کند.

علت (Etiology)

مکانیسم اصلی در ایجاد این نوع راه رفتن، ضعف عضلات ناحیه لگن و ران است. این ضعف معمولاً ناشی از بیماری‌هایی است که عضلات کمربند لگنی (Pelvic Girdle Muscles) را درگیر می‌کنند. شایع‌ترین علل عبارت‌اند از:

• میوپاتی‌ها (Myopathies): مانند دیستروفی عضلانی دوشن (Duchenne Muscular Dystrophy) و بکر (Becker Muscular Dystrophy) که در آن‌ها تخریب تدریجی عضلات رخ می‌دهد.

• میاستنی گراویس (Myasthenia Gravis): یک اختلال خودایمنی که باعث اختلال در انتقال پیام عصبی به عضله و ضعف عضلانی پیشرونده می‌شود.

• استئومالاسی (Osteomalacia): ناشی از کمبود ویتامین D و ضعف ساختاری استخوان‌ها، که می‌تواند به ناتوانی حرکتی منجر شود.

ویژگی‌های بالینی (Clinical Features)

راه رفتن اردکی دارای مشخصات بارزی است که تشخیص آن را در معاینه بالینی آسان می‌سازد:

• حرکت چرخشی لگن (Pelvic Tilt): هنگام هر گام، لگن به‌طور متناوب به چپ و راست چرخش می‌یابد که ناشی از ناتوانی در حفظ ثبات لگنی است.

• راه رفتن نوسانی و نامتعادل: بیمار به‌صورت متمایل و با حرکاتی شبیه اردک راه می‌رود.

• تست گاورز (Gower’s Sign): علامت مشخصه در بیماران مبتلا به ضعف عضلات کمربند لگنی. هنگام برخاستن از زمین، بیمار از دستان خود برای بالا کشیدن بدن استفاده می‌کند؛ این حالت شبیه به «بالا رفتن از روی خودش» دیده می‌شود.

نکته بالینی (Clinical Insight)

میوپاتی‌ها شایع‌ترین علت Waddling Gait هستند. به همین دلیل، بررسی‌های پاراکلینیکی از جمله اندازه‌گیری آنزیم کراتین کیناز (Creatine Kinase – CK) برای تشخیص آسیب عضلانی اهمیت زیادی دارد.

درمان (Management)

• فیزیوتراپی تخصصی (Targeted Physiotherapy): تمرکز بر تقویت عضلات ضعیف‌شده، آموزش راه رفتن صحیح و افزایش تعادل

• تمرینات مقاومتی (Strengthening Exercises): برای بازتوانی عضلات ناحیه لگن و اندام‌های تحتانی

• درمان بیماری زمینه‌ای: مانند درمان دارویی در میاستنی گراویس یا جبران کمبود ویتامین D در استئومالاسی

پرسش‌هایی درباره معاینه سیستم حرکتی