معاینه نورولوژی؛ معاینه سیستم حرکتی؛ رفلکس های تاندونی

معاینه سیستم حرکتی

انواع رفلکس‌های تاندونی و سگمان‌های مربوطه

رفلکس‌های تاندونی (Tendon Reflexes) بخش مهمی از معاینه نورولوژیک هستند که به ارزیابی سلامت مسیرهای عصبی بین نخاع و عضلات کمک می‌کنند. این رفلکس‌ها نشان‌دهنده‌ی عملکرد صحیح نورون‌های حرکتی پایین (Lower Motor Neurons)، سگمان‌های نخاعی (Spinal Segments) و اعصاب محیطی (Peripheral Nerves) هستند. هر رفلکس به یک یا چند سگمان نخاعی خاص مرتبط است و از طریق تحریک مکانیکی تاندون و ارزیابی پاسخ حرکتی حاصل، بررسی می‌شود.

در ادامه، انواع مهم رفلکس‌های تاندونی همراه با سگمان نخاعی (Spinal Segment)، عصب محیطی درگیر (Peripheral Nerve)، پاسخ حرکتی (Response) و نحوه انجام معاینه به‌صورت دقیق شرح داده شده‌اند:

۱. رفلکس براکیوراد پالیسی (Biceps Reflex)
سگمان نخاعی: C5-C6
عصب محیطی: Musculocutaneous
پاسخ: فلکسیون آرنج (Elbow Flexion)
نحوه انجام: با چکش رفلکس به تاندون عضله بای‌سپس در ناحیه داخل آرنج ضربه زده می‌شود.

۲. رفلکس تری‌سپس (Triceps Reflex)
سگمان نخاعی: C6-C7
عصب محیطی: Radial nerve
پاسخ: اکستانسیون آرنج (Elbow Extension)
نحوه انجام: ضربه به تاندون عضله تری‌سپس در پشت آرنج وارد می‌شود.

۳. رفلکس براکیوراد پالیسی – ناحیه تحتانی (Finger Flexor Reflex)
سگمان نخاعی: C7-C8
عصب محیطی: Median و Ulnar nerves
پاسخ: فلکسیون انگشتان و شست (Flexion of Fingers and Thumb)
نحوه انجام: ضربه به سطح پالمار (کف‌دستی) انگشتان که به حالت نیمه‌خم قرار دارند، وارد می‌شود.

۴. رفلکس زانو (Patellar Reflex)
سگمان نخاعی: L3-L4
عصب محیطی: Femoral nerve
پاسخ: اکستانسیون زانو (Knee Extension)
نحوه انجام: ضربه به تاندون پاتلار در زیر کشکک زانو وارد می‌شود؛ انقباض عضله چهارسر ران مشاهده می‌شود.

۵. رفلکس مچ پا (Achilles Reflex)
سگمان نخاعی: S1-S2
عصب محیطی: Sciatic – Tibial nerve
پاسخ: فلکسیون کف‌پایی پا (Plantar Flexion)
نحوه انجام: ضربه به تاندون آشیل در پشت مچ پا در حالی که پا کمی خم شده است.

۶. رفلکس فک (Jaw Jerk Reflex)
سگمان نخاعی: مسیر مستقیم مغزی (نه نخاعی)
عصب محیطی: Trigeminal nerve (شاخه حرکتی)
پاسخ: بسته شدن آهسته دهان (Mild Jaw Closure)
نحوه انجام: در حالی که دهان نیمه باز است، به چانه ضربه ملایمی زده می‌شود و انقباض عضلات ماستر باعث بسته شدن دهان می‌شود.

جدول انواع رفلکس‌های تاندونی

تفسیر کلی رفلکس‌های تاندونی

رفلکس‌های تاندونی (Tendon Reflexes) از جمله پاسخ‌های خودکار (Involuntary) و غیرارادی بدن هستند که توسط قوس رفلکسی (Reflex Arc) هدایت می‌شوند. هر رفلکس با تحریک یک گیرنده حسی (Sensory Receptor) در تاندون یا عضله آغاز می‌شود و از طریق عصب محیطی (Peripheral Nerve) به نخاع (Spinal Cord) منتقل شده و پس از پردازش، پاسخ حرکتی خاصی از یک عضله یا گروه عضلانی مشاهده می‌شود.

کاربرد بالینی رفلکس‌ها

این رفلکس‌ها ابزارهای بسیار مهمی در معاینه نورولوژیک (Neurologic Examination) هستند، چراکه هر یک نماینده عملکرد بخش خاصی از سیستم عصبی مرکزی و محیطی بوده و به پزشک در تشخیص محل آسیب یا اختلال کمک می‌کنند. به طور خاص، سگمان نخاعی (Spinal Segment) مرتبط با هر رفلکس نشان می‌دهد که کدام سطح از نخاع درگیر پردازش پاسخ بوده و در صورت آسیب، آن رفلکس تضعیف یا از بین می‌رود.

شرح رفلکس‌ها

براکیوراد پالیس (Biceps Reflex): این رفلکس وابسته به سگمان‌های C5-C6 بوده و از طریق عصب Musculocutaneous انتقال می‌یابد. تحریک این رفلکس با ضربه به تاندون بای‌سپس در ناحیه قدامی آرنج، منجر به فلکسیون آرنج (Elbow Flexion) می‌شود.

تری‌سپس (Triceps Reflex): این رفلکس با سگمان‌های C6-C7 مرتبط است و از طریق عصب Radial کنترل می‌شود. ضربه به تاندون پشت آرنج باعث اکستانسیون آرنج (Elbow Extension) خواهد شد.

فلکسیون انگشتان (Finger Flexor Reflex): این رفلکس تحت کنترل سگمان‌های C7-C8 قرار دارد و توسط اعصاب Median و Ulnar هدایت می‌شود. با ضربه به سطح پالمار انگشتان نیمه‌خم شده، فلکسیون انگشتان و شست (Finger and Thumb Flexion) ایجاد می‌گردد.

رفلکس زانو (Patellar Reflex): این رفلکس به سگمان‌های L3-L4 مربوط می‌شود و توسط عصب Femoral منتقل می‌شود. با ضربه به تاندون پاتلار، اکستانسیون زانو (Knee Extension) رخ می‌دهد که نشان‌دهنده عملکرد سالم نورون‌های حرکتی نخاع کمری است.

رفلکس آشیل (Achilles Reflex): این رفلکس در ارتباط با سگمان‌های S1-S2 است و توسط عصب Tibial که شاخه‌ای از Sciatic Nerve است، هدایت می‌شود. ضربه به تاندون آشیل موجب فلکسیون کف‌پایی (Plantar Flexion) پا خواهد شد.

رفلکس فک (Jaw Jerk Reflex): این رفلکس بر خلاف سایر موارد توسط عصب مغزی Trigeminal و مسیرهای ساقه مغز هدایت می‌شود. با ضربه به چانه در وضعیت نیمه‌باز، دهان به آهستگی بسته می‌شود که نشانگر فعالیت بخش حرکتی عصب پنجم مغزی است.

جمع‌بندی:
ارزیابی رفلکس‌های تاندونی به تشخیص محل احتمالی ضایعه در مسیرهای نورونی کمک می‌کند. ضعف یا افزایش پاسخ این رفلکس‌ها ممکن است نشانه‌ای از ضایعات نورون حرکتی فوقانی (Upper Motor Neuron Lesions) یا نورون حرکتی تحتانی (Lower Motor Neuron Lesions) باشد. آشنایی با عصب محیطی مرتبط و سگمان نخاعی هر رفلکس، برای تشخیص دقیق و تمایز بین انواع اختلالات عصبی، ضروری است.

پرسش‌هایی درباره رفلکس‌های تاندونی