همچنین به عنوان CN1 شناخته می شود، عصب بویایی (the olfactory nerve) اولین عصب از ۱۲ عصب جمجمه ای است که در سر قرار دارد. داده های حسی را به مغز منتقل می کند و مسئول حس بویایی (sense of smell) است.

گیرنده های بویایی عصب در داخل مخاط حفره بینی قرار دارند. برخلاف بسیاری از اعصاب دیگر، CN1 دارای دو تنه نیست. در عوض، رشته های حسی آن از طریق صفحه کریبریفیک استخوان اتموئید (ethmoid bone’s cribriform plate)، بخشی از جمجمه که در پشت بینی قرار دارد، گسترش می یابد. هنگامی که مواد شیمیایی و ذرات موجود در هوا وارد حفره بینی می شوند، با این گیرنده های عصبی تعامل می کنند.

در حالی که بخشی از سیستم عصبی است، CN1 به ساقه مغز نمی پیوندد. این و عصب بینایی تنها اعصاب جمجمه ای هستند که این موضوع در مورد آنها صادق است.

CN1 کوتاه ترین عصب جمجمه ای (the shortest cranial nerve) در سر انسان است. این می تواند مستعد ضایعات ناشی از آسیب ترومای بلانت باشد که می تواند ناشی از عوارض تومورهای لوب پیشانی مغز، مننژیت و چند عامل دیگر باشد. این منجر به کاهش یا عدم وجود حس بویایی می شود. با این حال، حتی اگر CN1 آسیب دیده باشد، درد بینی همچنان از طریق عصب سه قلو منتقل می شود.

عصب بینایی

عصب بینایی (optic nerve) در پشت چشم قرار دارد. به آن عصب دوم جمجمه یا عصب جمجمه‌ای دو (second cranial nerve or cranial nerve II) نیز می‌گویند. این دومین جفت از چندین جفت عصب جمجمه ای است. وظیفه عصب بینایی انتقال اطلاعات بصری از شبکیه به مراکز بینایی مغز از طریق تکانه های الکتریکی است.

عصب بینایی از سلول های گانگلیونی یا سلول‌های عصبی ساخته شده است. از بیش از یک میلیون رشته عصبی تشکیل شده است. نقطه کور ما به دلیل عدم وجود سلول های تخصصی حساس به نور (photosensitive or light-sensitive) یا گیرنده های نوری در بخشی از شبکیه که عصب بینایی از چشم خارج می شود ایجاد می شود.

گلوکوم یکی از شایع ترین بیماری هایی است که عصب بینایی را تحت تاثیر قرار می دهد. گلوکوم در اثر فشار زیاد داخل چشم یا فشار زیاد در مایع داخل چشم (مایع زجاجیه) ایجاد می شود. این فشار بالا عصب بینایی را فشرده می کند و باعث مرگ سلول ها می شود. به آن آتروفی عصب بینایی می گویند.

اگرچه عصب بینایی بخشی از چشم است، اما بخشی از سیستم عصبی مرکزی در نظر گرفته می شود.

عصب حرکتی چشمی

عصب چشمی (Oculomotor nerve) سومین جفت از ۱۲ جفت عصب جمجمه ای در مغز است. این عصب مسئول حرکت کره چشم و پلک (eyeball and eyelid movement) است. از نظر ترتیب از اعصاب بویایی و بینایی پیروی می کند.

عصب چشمی متشکل از دو جزء مجزا است که هر کدام عملکرد مشخصی دارند.

جزء حرکتی جسمی چهار عضله خارج چشمی را در چشم و بالابرنده پلک فوقانی را با فیبرهای حرکتی (movement) تامین می کند. ماهیچه هایی را کنترل می کند که امکان ردیابی بصری و تثبیت چشم را فراهم می کنند. ردیابی بصری توانایی تعقیب یک شی در حین حرکت در میدان دید است. تثبیت توانایی تمرکز بر روی یک جسم ثابت است.

مولفه حرکتی احشایی عصب پاراسمپاتیک (اعصاب مربوط به اعمال غیرارادی) عضلات مژگانی و پاپیلاهای منقبض کننده را کنترل می کند و به تطبیق و رفلکس های نور مردمک کمک می کند. انطباق توانایی چشم در فوکوس نگه داشتن یک شی با تغییر فاصله شی از چشم است. رفلکس های نور مردمک، تغییرات خودکار در اتساع (اندازه) مردمک است که میزان نور وارد شده به چشم را تنظیم می کند و اطمینان حاصل می کند که نور برای دیدن کافی است اما خیلی روشن نیست.

عصب چشمی حرکتی می تواند در شرایطی به نام فلج عصب چشمی فلج شود. این وضعیت می‌تواند ناشی از مولتیپل اسکلروزیس یا سایر بیماری‌های دمیلینه‌کننده، ضربه مستقیم، ضایعات اشغال‌کننده فضا (مانند سرطان مغز)، بیماری میکروواسکولار (مانند دیابت) یا خونریزی زیر عنکبوتیه خود به خود (خونریزی در فضای بین دو غشا که پوشش می‌دهند). مغز). آنوریسم بری (berry aneurysm) نوعی خونریزی زیر عنکبوتیه (subarachnoid hemorrhage) است.

عصب حرکتی چشمی مسئول اکثر حرکات چشم و پلک است، اگرچه عصب تروکلئار و عصب آبدوسنس (abducens nerve) نیز در حرکات چشم نقش دارند.

عصب تروکلئار

عصب تروکلر (Trochlear nerve) به عنوان عصب جمجمه‌ای چهار (cranial nerve IV or CN-IV) نیز شناخته می‌شود. این تنها عصب جمجمه ای است که به صورت پشتی از مغز خارج می‌شود (نزدیک پشت) و طولانی ترین مسیر را به آن می‌دهد. این کوچکترین عصب برای خدمت به چشم است.

CN-IV از شکاف اربیتال فوقانی عبور می کند و عملکرد حرکتی یا حرکت را فراهم می کند. به عضله مایل فوقانی چشم خدمت می کند و به تاندون حلقوی متصل می شود. در نتیجه، سیگنال‌های مغزی را پردازش می‌کند تا چشم‌ها را به سمت بالا و پایین و همچنین به سمت بیرون حرکت دهد.

آسیب به این عصب چه به دلیل ضربه به سر باشد و چه به دلیل عارضه جراحی، توانایی استفاده از عضله مایل فوقانی چشم را به خطر می اندازد. بدون استفاده از عصب، عضله مایل فوقانی چشم دیگر به درستی عمل نخواهد کرد. عضله، نه عصب تروکلئار، چیزی است که کره چشم را به صورت فیزیکی حرکت می دهد. دوبینی، که به نام دوبینی شناخته می شود، ناشی از مشکلات عضله یا عصب است. عوارض ناشی از این مسائل منجر به کاهش توانایی راه رفتن به خصوص از پله ها می شود.