تشنج پارشیال ساده
تعریف
تشنج پارشیال یا کانونی ساده (Simple Partial Seizure) یکی از انواع حملات صرعی است که با اختلالات حرکتی، روانی یا خودکار (Autonomic) همراه است، بدون آن‌که سطح هوشیاری (Consciousness) فرد کاهش یابد. این ویژگی مهم‌ترین تفاوت این نوع از تشنج با تشنج پارشیال کمپلکس است. در طول حمله، بیمار کاملاً آگاه است و می‌تواند اتفاقات رخ‌داده را به‌خاطر بسپارد، که این نکته در تشخیص بالینی بسیار حائز اهمیت است.
از دیدگاه الکتروفیزیولوژیک، یافته‌های حاصل از نوار مغزی (Electroencephalography – EEG) معمولاً نشان‌دهنده امواج غیرطبیعی محدود به یک ناحیه خاص از قشر مغز (Cerebral Cortex) هستند. این یافته‌ها ناحیه آغازین تشنج یا همان کانون تشنج (Seizure Focus) را مشخص می‌کنند.
تظاهرات بالینی تشنج پارشیال ساده
۱. تشنج با انتشار جکسونی (Jacksonian March)
در برخی بیماران، تشنج از ناحیه‌ای بسیار محدود مانند یک انگشت آغاز می‌شود و به‌تدریج به بخش‌های مجاور مانند دست، بازو یا صورت گسترش می‌یابد. این الگوی گسترش تدریجی را جکسونی مارچ (Jacksonian March) می‌نامند. این نوع تشنج به دلیل انتشار الکتریکی در طول قشر حرکتی مغز (Motor Cortex) ایجاد می‌شود. مشاهده چنین الگویی به‌ویژه در تعیین محل درگیر مغزی بسیار کمک‌کننده است.
۲. تغییرات حسی سوماتیک (Somatosensory Changes)
بیمار ممکن است احساسات غیرطبیعی مانند پارستزی (Paresthesia) شامل مورمور شدن، گزگز، یا کرختی را در اندام‌های مختلف تجربه کند. این نشانه‌ها معمولاً حاکی از درگیری بخش‌های حسی مغز هستند و می‌توانند به‌تنهایی یا به همراه سایر علائم ظاهر شوند.
۳. اختلالات بینایی (Visual Disturbances)
در مواردی که لوب اکسیپیتال (Occipital Lobe) مغز درگیر باشد، ممکن است بیمار دچار توهمات بینایی (Visual Hallucinations) یا دیدن نورهای غیرواقعی (Photopsia) شود. دیدن خطوط نورانی یا اشکال غیرواقعی از دیگر تظاهرات بصری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
۴. اختلالات تعادلی (Equilibrium Disorders)
برخی بیماران احساس سرگیجه (Vertigo)، چرخش محیط یا حتی احساس سقوط ناگهانی را گزارش می‌کنند. این تظاهرات معمولاً ناشی از اختلال در نواحی مربوط به تعادل مغز بوده و می‌توانند در ارزیابی موقعیت درگیر مغزی موثر باشند.
۵. تظاهرات سیستم اتونوم (Autonomic Symptoms)
در مواردی، سیستم خودکار بدن (Autonomic Nervous System) درگیر شده و علائمی مانند تپش قلب (Palpitations)، تعریق شدید، سیخ شدن موها (Piloerection) یا گرگرفتگی ناگهانی در بدن بیمار ایجاد می‌شود. این علائم می‌توانند کوتاه‌مدت یا گذرا باشند اما در تشخیص نوع حمله بسیار ارزشمند هستند.
۶. تظاهرات مربوط به لوب فرونتال و تمپورال (Frontal and Temporal Lobes)
در تشنج‌هایی که منشاء آن‌ها لوب فرونتال (Frontal Lobe) یا لوب تمپورال (Temporal Lobe) است، تظاهرات خاصی ممکن است دیده شود:
-
اختلال حافظه در حین حمله (Amnesia during seizure): بیمار ممکن است نتواند اتفاقات رخ‌داده در طول حمله را به یاد آورد، گرچه هوشیاری ظاهری حفظ شده است.
-
آفازی پس از حمله (Postictal Aphasia): اختلال در صحبت کردن و درک زبان ممکن است پس از پایان حمله بروز کند و به پزشک در تشخیص ناحیه درگیر کمک کند.
این نوع تظاهرات نشانه‌هایی ارزشمند در تعیین دقیق محل شروع تشنج (Seizure Onset Zone) محسوب می‌شوند، به‌ویژه در بیمارانی که کاندید جراحی‌های تشنج هستند.
در ادامه، جدول خلاصه برای متن «تشنج پارشیال یا کانونی ساده» ارائه می‌شود.
| عنوان | توضیحات علمی و کلیدواژه‌ها (با معادل انگلیسی) |
|---|---|
| نام اختلال | تشنج پارشیال ساده (Simple Partial Seizure) |
| سطح هوشیاری در حمله | حفظ شده (Preserved Consciousness) |
| ویژگی اصلی | بدون اختلال هوشیاری، با علائم موضعی و قابل تشخیص |
| یافته EEG | امواج غیرطبیعی محدود در یک ناحیه از قشر مغز (Cerebral Cortex) |
| تشنج جکسونی (Jacksonian March) | شروع از اندام کوچک (مثلاً انگشت) و گسترش تدریجی به سمت بالا (در امتداد Motor Cortex) |
| علائم حسی (Somatosensory) | پارستزی (Paresthesia)، سوزن‌سوزن شدن، کرختی |
| علائم بینایی (Visual) | فوتوپسیا (Photopsia)، توهمات بینایی (Visual Hallucinations)، خطوط نورانی |
| علائم تعادلی (Equilibrium) | سرگیجه (Vertigo)، احساس چرخش یا سقوط ناگهانی |
| علائم اتونوم (Autonomic) | تعریق، گرگرفتگی، تپش قلب (Palpitations)، سیخ شدن موها (Piloerection) |
| تظاهرات لوب فرونتال و تمپورال | آفازی پس از حمله (Postictal Aphasia)، فراموشی حین حمله (Amnesia during seizure) |
| کاربرد بالینی | تعیین محل شروع حمله (Seizure Focus) برای درمان دارویی یا جراحی |
| تمایز با تشنج کمپلکس | در نوع ساده، هوشیاری حفظ می‌شود؛ در نوع کمپلکس، کاهش سطح هوشیاری وجود دارد |
جمع‌بندی
تشنج پارشیال ساده (Simple Partial Seizure) نوعی از حملات صرعی است که بدون تغییر در سطح هوشیاری رخ می‌دهد اما می‌تواند علائم گسترده‌ای در حوزه‌های حرکتی، حسی، بینایی، تعادلی و خودکار ایجاد کند. تشخیص دقیق آن نیازمند بررسی کامل تظاهرات بالینی و یافته‌های نوار مغزی (EEG) است. شناخت صحیح این نوع تشنج نه تنها در افتراق آن از سایر انواع صرع کمک می‌کند، بلکه در تدوین طرح درمانی مؤثر نیز نقش کلیدی دارد.
»» تمامی کتاب
