آبهاى جارى
گرچه مقدار آبى که هر لحظه در روى زمین جریان دارد در مقایسه با حجم آب کره بسیار ناچیز است، ولى بسیارى از تغییرات سطح زمین توسط همین آب‌ها انجام مى‌گیرد. آبهاى جارى از نظر تأمین آب مصرفى انسان، درکشاورزى، صنعت، تولید نیروى الکتریسیته ارزان، ماهیگیرى، کشتى‌رانى و به عنوان مرزهاى طبیعى و … اهمیت خاصى دارند.
بخشى از باران را که در سطح زمین به سوى مناطق پست‌تر جارى مى‌شود «رواناب» مى‌گویند. عوامل مختلفى بر میزان رواناب حاصل از یک بارندگى مؤثر است.
تحقیق کنید چه عواملى بر مقدار رواناب تأثیر دارند؟
گیاهان حرکت آب را کند مى‌کنند و سبب نفوذ آب بیشترى به زمین مى‌شوند. بعضى از انواع خاک‌ها مقدار رواناب را کاهش مى‌دهند. اگر خاک متراکم نباشد یا گیاخاک فراوانى داشته باشد آب به آسانى در آن نفوذ مى کند.
حوضه آبریز
بدنه اصلى هر رودخانه مرکب از تعدادى رودهاى کوچک است و این رودها هریک به نوبه خود از انشعابات کوچک‌ترى تشکیل شده‌اند که رواناب‌ها قسمت اعظم آب آن‌ها را تأمین مى‌کنند. همه‌ی شاخه‌ها و انشعابات یک رود، به صورت یک مجموعه، موجب تخلیه یا زهکشى آب از سطح زمین مى‌شوند.
منطقه‌اى که به وسیله ک رود و شاخه‌هاى آن زهکشى مى‌شود «حوضه آبریز» نام دارد. در واقع براى هریک از انشعابات رود نیز مى‌توان یک حوضه آبریز در نظر گرفت. خطى که یک حوضه آبریز را از حوضه مجاور جدا کند خط تقسیم نامیده مى‌شود (شکل ١).
شکل ۱- مسیری که رود در حوضه آبریز می‌پیماید.
سرعت آب
سرعت آب، یعنى فاصله‌اى که هر ذره‌ی آب در واحد زمان طى مى‌کند، در نقاط مختلف یک رودخانه در طول یا عرض و عمق آن متغیر است.
در مقطع یک رودخانه مستقیم، بیشترین سرعت جریان آب در وسط و نزدیک سطح آب است ولى نزدیک کف و دیواره‌ها، به علت اصطکاک آب با بستر و دیواره ها، سرعت آب به میزان حداقل است. علت کاهش ناچیز سرعت در سطح آب نیز اصطکاک آن با هوا است. وقتى مسیر رودخانه داراى انحنا باشد، بیشترین سرعت از وسط رودخانه به طرف دیواره مقعر آن منتقل مى‌شود (شکل ٢).
- چه عواملى تعیین کننده سرعت رودند؟
شکل ۲- تفاوت در سرعت آب، بر تخریب جانبى بستر تأثیر دارد.
آبدهى
حجم آبى که در واحد زمان از مقطع عرضى یک رودخانه عبور مى‌کند آبدهى «دبى» خوانده مى‌شود که آن را معمولاً به متر مکعب در ثانیه بیان مى‌کنند.
حجم آبی که در مدت ۵ دقیقه از مقطع عرضی رودخانه با آبدهی ۲ متر مکعب در ثانیه عبور می‌نماید را محاسبه کنید.
- آیا آبدهى یک رود در تمام مناطق آن ثابت است؟
- مقدار بارندگى سالیانه یک حوضه آبریز را چگونه محاسبه مى‌کنند؟
- چه عواملى بر آبدهى یک رود اثر دارند؟
آب زیرزمینى
بخش بزرگى از آب مورد استفاده انسان از زیر زمین تأمین مى‌شود. حجم آب زیر زمینى قابل بهره‌بردارى، گرچه فقط حدود ۰/۳ درصد آب کره را تشکیل مى‌دهد، ولى همین مقدار، بزرگترین ذخىره آب شیرین قابل بهره‌برداری در سطح خشکى‌هاى زمین است. به همین جهت امروزه بهره‌بردارى از آب زیرزمینى، به ویژه در کشور ما که با کمبود آبهاى سطحى مواجه است، براى مصارف مختلف گسترش زیادى یافته است. آب زیرزمینى بخشى از منافذ خالى سنگ‌هاو خاک‌ها را در زیر زمین اشغال مى‌کند. آب زیرزمینى نیز مانند رودها و دیگر عوامل طبیعى با فرسایش سنگ‌ها، جابه جایى مواد حاصل و ته نشینى آن‌ها در نقاط دیگر، در تغییر شکل سطح و بخش‌هاى خارجى زمین دخالت مى‌کنند.
سطح ایستابى
پس از هر بارندگى، بر اثر نفوذ آب‌های سطحی قسمتى ازآب به زمین نفوذ مى‌کند. بخشى از آب نفوذى، به علت وجود نیروهاى جاذبه مولکولى، در فضاهاى خالى خاک‌ها و سنگ‌ها و چسبیده به ذرات خاک یا سنگ باقى مى‌ماند. در نتیجه، منطقه‌اى در بالا به وجود می‌آیدکه در آن منافذ خالى، هم با آب و هم با هوا پر شده است. این منطقه را اصطلاحاً «منطقه تهویه» می‌گویند.
بخشى از آب نفوذى نیز از لابه‌لاى منافذ خاک و سنگ به راه خود به طرف پایین ادامه مى‌دهد، تا جایى که تمام فضاهاى خالى از آب پر شود. این منطقه «منطقه اشباع» خوانده مى‌شود. سطح فوقانى منطقه اشباع را، اگر با لایه نفوذناپذیرى محصور نشده باشد، «سطح ایستابى» مى‌گویند (شکل ۳).
شکل ۳- توزیع آب زیرزمینى در خاک
موقعیت سطح ایستابى در هر محل به عوامل مختلفى وابسته است. معمولاً سطح ایستابى در نقاط مرتفع و دامنه کوه‌ها درعمق بیشتر و در دره‌ها و نقاط پست در عمق کمتر قرار دارد. سطح ایستابى، در برخى از نقاط استان پرباران گیلان نزدیک به سطح زمین و در بعضى نقاط خشک مرکز ایران در اعماق بیش از ۱۰۰ متر قرار دارد. در نقاط پست، سطح ایستابى به علت تغییرات عواملى چون میزان بارش سالانه و فصلى، و میزان نفوذ آب به زمین (تغذیه) تغییرات میزان بهره‌بردارى و عوامل دیگر در طول زمان یز در حال نوسان است (شکل ۴).
شکل ۴- بهره، برداری از آب های زیرزمینى
تخلخل و نفوذپذیرى
براى تشکیل منبع آب زیرزمینى، لازم است که سنگ‌ها و رسوبات داراى فضاهاى خالى باشند. این فضاهاى خالى، یا مانند منافذ یک رسوب رودخانه‌اى از ابتداى تشکیل در آن وجود داشته (منافذ اولیه)، یا پس از تشکیل سنگ بر اثر شکستگى، هوازدگى، انحلال و غیره در آن به وجودآمده‌اند (منافذ ثانویه). مقدار فضاهاى خالى یک رسوب یا سنگ را با اصطلاح «تخلخل» بیان مى‌کنند.
تخلخل عبارت است از حجم فضاهاى خالى یک نمونه سنگ یا رسوب به حجم کل آن، که معمولاً به صورت درصد بیان مى‌شود.
تخلخل در رسوبات و سنگ‌ها به عوامل مختلفى مانند شکل، اندازه و آرایش دانه‌ها، درجه سیمان شدگى، میزان هوازدگى و تعداد درز و شکاف‌ها بستگى دارد.
وقتى مى‌گوییم سنگى متخلخل است، یعنى آنکه مى‌تواند مقدار قابل توجهى آب در خود نگهدارد، اما این به آن معنا نیست که سنگ لزوماً قادر به عبور آب از خود باشد. مثلاً چوب پنبه بسیار متخلخل است، اما آب از آن عبور نمى‌کند. رس‌ها، مانند چوب پنبه بسیار متخلخل‌اند (تخلخل ۵۰ درصد یا بیشتر)، ولى به علت ریز بودن منافذشان نفوذپذیر نیستند. نفوذپذیرى توانایى یک سنگ یا رسوب را براى عبور آب نشان مى‌دهد. نفوذپذیرى به اندازه منافذ و به ارتباط آن‌ها با هم بستگى دارد. آبرفت‌ها معمولاً تخلخل و نفوذپذیرى زیادى دارند.
شکل ۵- در کدام رسوبات آب بیشترى نفوذ می‌کند؟
حرکت آب زیرزمینى
آب زیرزمینى تقریباً در همه جا در حرکت است، ولى این حرکت خیلى کندتر از حرکت آب در رودخانه‌هاست. حرکت آب در منطقه اشباع مخازن آب زیرزمینى از کمتر از ۱ تا بیش از ۵۰۰ متر در سال تغییر مى‌کند. آب از جایى که ارتفاع و فشار بیشترى دارد به سمت منطقه‌اى که ارتفاع و فشارآن کمتر است حرکت مى‌کند. بنابراین، آب از جایى که سطح ایستابى بالاتر است به سمت محلى که سطح ایستابى پایین‌تر است جریان مى‌یابد (شکل ۶- الف). البته فقط بخشى از آب مستقیماً در امتداد شیب سطح ایستابى حرکت مى‌کند. بیشتر جریان آب در امتداد مسیرهاى منحنى شکل است. حتى در بعضى نقاط مسیر آب به سمت بالا برمى‌گردد و وارد رودخانه‌ها یا دریاچه‌ها مى‌شود زیرا آب مایل است به نقطه‌اى حرکت کند که فشار کمتر است (شکل ۶ـ ب).
شکل ۶- مسیرهای حرکت آب های زیرزمینى
آبخوان (لایه آبدار)
وقتى بخواهیم مقدار قابل توجهى آب از زیرزمین برداشت کنیم، به دنبال یک آبخوان مى‌گردیم. آبخوان «لایه آبدار» یا «سفره آب زیر زمینى» لایه یا لایه‌هیى از رسوبات با سنگ‌هاى نفوذپذیر اشباع از آب در زیر زمین است که آب بتواند نسبتاً به آسانى در آن حرکت کند. رسوبات سخت نشده ماسه، شن، ریگ و غیره معمولاً از نظر تشکیل آبخوان بسیار مناسب‌اند. برخى از سنگ‌ها، مثل سنگ آهک، ماسه سنگ و حتى سنگ‌هاى آذرین و دگرگون شده نیز در صورت داشتن منافذ انحلالى، شکستگى، یا هوازدگى مى‌توانند آبخوان تشکیل دهند. رس‌ها، گرچه تخلخل زیادى دارند، به علت نفوذپذیرى خیلى کم، قادر به تشکیل آبخوان مناسبی نیستند.
شکل ۷- آبخوان تحت فشار
آبخوان را معمولاً به دو نوع آزاد و تحت فشار تقسیم مى‌کنند. در آبخوان آزاد، سطح ایستابی سطح فوقانى منطقه اشباع را تشکیل مى‌دهد، در واقع آنچه که در شکل ۳ نشان داده‌ایم یک آبخوان آزاد است. وقتى چاهى در یک لایه آبدار آزاد حفر شود، تراز آب در چاه نمایانگر سطح ایستابى در آن نقطه است. فشار در سطح فوقانى لایه آبدار آزاد (در سطح ایستابى) برابر فشار اتمسفر است.
در آبخوان تحت فشار، لایه نفوذپذیر بین لایـه‌هاى نسبتاً نـفوذنـاپذیرى مـحصور شده است، (شکل ٧) بنابراین، سطح فوقانى منطقه اشباع تحت فشارى بیش از فشار اتمسفر است. آب باران و غیره از جایى که لایه نفوذپذیر در سطح زمین بیرون‌زدگى دارد وارد آن مى‌شود، که به آن منطقه تغذیه یا آبگیرى مى‌گویند. وقتى چاهى تا یک سفره تحت فشار حفر شود آب در آن بالا مى‌آید. ارتفاعى که آب تا آنجا بالا مى‌آید با سطح پیزومتریک مشخص مى‌شود. در برخى نقاط، سطح پیزومتریک بالاتر از سطح زمین است و در نتیجه، آب خود به خود از دهانه چاه بیرون مى‌رىزد. چنین چاهى را معمولاً آرتزین مى‌خوانند.
گاهى برخى از آبخوان‌ها به طور طبیعى به سطح زمین راه پیدا مى‌کنند و در نتیجه آب در سطح زمین تخلیه مى‌شود که به آن چشمه می‌گویند (شکل ٧).
ترکیب شیمیایى
مطالعه‌ی ترکیب شیمیایی آب چاه‌ها و چشمه‌ها نشان مى‌دهد که آب زیرزمینى عمدتاً حاوى کلریدها، سولفات‌ها و بى‌کربنات‌هاى کلسیم، منیزىم، سدیم، پتاسیم و آهن است. البته بسیارى ازعناصر و مواد دیگر نیز به مقدار بسیار کم در آب وجود دارد. ترکیب آب زیرزمینى از محلى به محل دیگر تغییر مى‌کند. غلظت نمک‌هاى محلول در آبزیرزمینى به جنس کانی‌ها و سنگ‌ها، سرعت نفوذ آب و مسافت طى شده توسط آب بستگى دارد. آب ضمن حرکت آهسته در زیرزمین فرصت زیادى براى حل کردن کانى‌هاى مسیر خود دارد. به همین جهت، میزان نمک‌هاى محلول در آبهاى زیرزمینى به طور کلى بیشتر از مقدار املاح آب رودهاست. در یک لایه آبدار، هر چه از محل تغذیه به طرف محل تخلیه آن نزدیک شویم شورى آب زیرزمینى بیشتر مى‌شود.
مقدار نمک‌هاى محلول درآب‌هاى زیرزمینى موجود در سنگ‌هاى آذرین و دگرگون شده معمولاً کم (کمتر از ۱۰۰ و به ندرت بیش از ۵۰۰ میلى‌گرم در لیتر) است. این گونه سنگ‌ها اگر آبدار باشند، غالباً براى آشامیدن و مصارف دیگر کاملاً مطلوبند. آب موجود در سنگ‌هاى کربناتى، معمولاً از نوع آبهاى سخت است، یعنى یون‌هاى کلسیم و منیزیم بالایى دارد. این‌گونه آب‌ها به خوبى با صابون کف نمى‌کنند و رسوباتى را در لوله‌ها و ظرف‌ها ته نشین مى‌کنند، به همین جهت، استفاده از آن‌ها در صنعت و آشامیدن داراى محدود‌یت‌هایى است. سنگ‌هاى تبخیرى مثل سنگ نمک و سنگ گچ قابلیت انحلال زیادى دارند و از این رو آبهاى موجود در این‌گونه سنگ‌ها عموماً نمک‌هاى زیادى دارند.
لایه‌‌هاى آبدار موجود در رسوبات آبرفتى معمولاً حاوى آب شیرین‌اند. دره‌هاى آبرفتى رودخانه‌ها غالباً آبهاى زیرزمینى مطلوبى دارند. اما آبهاى زیرزمینى در حوضه‌هاى بسته، که محلى برای خروج وجود ندارد، نمک‌هاى محلول بالایی دارند. در نواحى خشک، مثل مناطق کویرى ایران، در برخى نقاط شورى آب چنان بالاست که براى بسیارى از مصارف نامناسب است. در این نواحى تبخیر آب از منطقه تهویه منجر به ته نشینى موادى در خاک مى‌شود که آن را براى کشاورزى نامناسب مى‌کند.
تحقیق کنید
۱- در کدام استان‌هاى ایران از آبهاى زیرزمینى بیشتر استفاده مى‌کنند؟
۲- آیا تعداد چاه‌هاى عمیق یک منطقه مى‌تواند نامحدود باشد؟
۳- مقدار آب مصرفى کشور ما، بیشتر از آبهاى سطحى است یا آبهاى زیرزمینى؟
مقایسه کنید
بهاى زیرزمینى را از نظر آلودگى میکروبى و املاح با آبهاى جارى مقایسه کنید.
یخچال
حدود دو درصد آبهاى روى زمین، به صورت یخ، ۱۰ درصد از سطح خشکى‌ها را مى‌پوشانند، این مقدار یخ، بزرگترین ذخیره آب شیرین زمین را تشکیل مى‌دهد.
بزرگترین پوشش یخى زمین در قاره قطب جنوب قرار دارد و با مساحتى در حدود ۱۳ میلیون کیلومتر مربع، ۸۶ درصد وسعت یخچال‌هاى زمین را تشکیل مى‌دهد. یخچال‌هاى جزیره گرینلند ده درصد از سطح یخچال‌هاى زمین را تشکیل داده‌اند. چهار درصد بقیه یخچال‌هاى سطح زمین به صورت پراکنده در نقاط مختلف زمین مانند کوه‌هاى آلپ، کوه‌هاى شمال امریکا، حتى کوه‌هاى مرتفع نواحى گرمسیرى وجود دارند.
تحقیق کنید
– در کدام کوه‌هاى ایران یخچال دایمى وجود دارد؟
– امروزه، از گرم شدن جهانى هواى کره زمین و احتمال ذوب مقدار زیادى از یخ‌هاى مناطق قطبى صحبت مى‌شود. در صورت درست درآمدن این پیش‌بینى، ذوب یخ‌ها چه وقایعى را به دنبال خواهد داشت؟
تشکیل یخچال: یخچال‌ها در مناطق سردى که در آن‌ها برف دایمى وجود دارد تشکیل مى‌شوند. در این مناطق، مقدار برفى که در سال مى‌بارد، بیش از مقدارى است که ذوب مى‌شود. در نتیجه، هر سال مقدارى برف به بازمانده برف سال‌هاى قبل افزوده مى‌شود. بنابراین، پس از مدتى دره‌ها و شیارهاى کوه از برف پر مى‌شوند و ضخامت برف در این نقاط به صدها متر مى‌رسد. انباشته شدن تدریجى برف سبب متراکم شدن برف‌هاى عمقى مى‌شود. گاهى نیز بر اثر گرمى هوا برف‌هاى سطحى ذوب مى‌شوند و به درون برف‌هاى عمقى نفوذ مى‌کنند. این امر خود سبب تراکم برف‌هاى قدیمى‌تر مى‌شود. نتیجه آنکه پس از مدتى، برفى فشرده و یخ مانند به نام یخ برفى تشکیل مى‌شود. به تدریج بر فشردگى یخ برفى افزوده مى‌شود و یخ حباب‌دار پدید مى‌آید. یخ حباب‌دار نیز کم‌کم متراکم‌تر مى‌شود و حباب‌هاى هواى بیشترى از آن خارج مى‌شوند تا یخ بلورى به وجود آید.در این حال یخچال تشکیل شده است.
بیشتر بدانید
عصرهاى یخبندان
زمین شناسان معتقدند که درگذشته، در روى زمین یخبندان‌هاى شدیدى اتفاق افتاده است وگسترش یخچال‌ها بسیار بیشتر از امروز بوده و آن یخچال‌ها چندین بار نیز پیشروى و پسروى کرده‌اند. آنچه عقیده وجود یخچال‌هاى قدیمى را محکم مى‌کند، این است که بعضى از پدیده‌ها در طبیعت وجود دارند که فقط توسط یخچال ممکن است رخ دهند. مثلاً هیچ جریان آبى قادر نیست بعضى از قطعه سنگ‌هاى بسیار بزرگ را به حرکت درآورد، به ویژه آنکه بعضى از این قبیل سنگ‌ها در بالاى ارتفاعاتى قرار دارند که آب فقط به هنگام طغیان مى‌تواند تا آن حد بالا بیاید.
بعضى از محققان ثابت کرده‌اند که یخچال‌ها در طى یک میلیون سال گذشته چهار بار گسترش یافته‌اند عصرهاى یخبندان و بین یخبندان را پیش آورده‌اند. هر عصر یخبندان ۳۰ تا ۱۰۰ هزار سال و هر عصر و متناوباً بین یخبندان از ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار سال طول کشیده است. برخى از زمین‌شناسان بر این عقیده‌اند که آخرین عصر یخبندان یازده هزار سال قبل تمام شده و ما اکنون در حال گذراندن یک عصر بین یخبندان هستیم و بار دیگر پس از پنجاه هزار سال عصر یخبندان دیگرى آغاز خواهد شد. اما عده‌اى دیگر معتقدند که این عصر بین یخبندان میلیون‌ها سال طول خواهد کشید.
در حدود یک میلیون سال پیش، یخچال‌ها در بیشتر نقاط شمالى زمین پیشروى زیادى کردند.
علل یخبندان‌ها
تاکنون فرضیه‌هاى زیادى در مورد چگونگى به وقوع پیوستن یخبندان‌ها بیان شده است که هیچ یک قانع کننده نیست. مهمترین آن‌ها عبارتند از:
۱- شمال اروپا و امریکاى شمالى که در گذشته از یخچال‌ها پوشیده شده بودند، نسبت به بقیه نقاط دنیا مرتفع‌تر و در نتیجه سردتر بوده‌اند.
۲- آبهاى حاصل از ذوب یخ اقیانوس منجمد شمالى تبخیر و سبب ریزش برف‌هاى زیادى شده است. از این برف‌ها یخچال‌هایى تشکیل شده‌اند.
۳- پیدایش انحراف محور زمین نسبت به سطح مدارش، علت سرد شدن بعضى از مناطق زمین و تشکیل یخچال‌ها در آن مناطق بوده است.
۴- خاکسترها و غبارهاى آتشفشانى فراوان که همزمان با تشکیل یخچال‌ها پراکنده شده‌اند، جلوی نور و گرماى خورشید را گرفته و سبب سرد شدن مناطقى از زمین شده‌اند.
۵- مقدارانرژى گرمایى که از خورشید به زمین مى‌رسد، در زمان‌هاى مختلف فرق مى‌کند. وقتى که این انرژى به حداقل برسد، یخبندان اتفاق مى‌افتد؟
دریاچه‌ها
آبهاى ساکن داخل خشکى‌ها را که ارتباط مستقیم با دریاها ندارند دریاچه مى‌گویند. دریاچه‌ها در فرورفتگى‌ها و نواحى پست زمین، در قله کوه‌ها و به طور کلى در همه جا و در شرایط زمین‌شناسى گوناگون ممکن است تشکیل شوند.
۸ـ دریاچه سبلان، که بر فراز قله کوه قرار دارد.
دریاچه‌ها به همراه باتلاق‌ها و مرداب‌ها از نظر تشکیل بعضى از انواع رسوبات و پاره‌اى از مواد باارزش اقتصادى مثل نمک طعام، کربنات سدیم، سولفات سدیم، گچ، زغال سنگ و غیره اهمیت خاصى دارند.
دریاچه‌ها از راه‌هاى گوناگونى به وجود مى‌آیند. دریاچه‌ی خزر که بزرگترین دریاچه‌ی کره‌ی زمین است. باقیمانده‌ی یک دریاى قدیمى است، دریاچه‌ی بایکال در روسیه حاصل فروافتادگى قسمتى از زمین است. دریاچه‌هاى شمال اروپا و امریکا بر اثر رسوبگذارى یخچال‌ها به وجود آمده‌اند دریاچه‌هایى مانند تار، ولشت و لاسم در کشور خودمان بر اثر ریزش کوه‌ها و مسدود شدن مسیر رودها به وجود آمده‌اند. در دهانه‌ی پاره‌اى از آتشفشان‌هاى خاموش نیز دریاچه تشکیل مى‌شود، که دریاچه‌ی کوچک دهانه‌ی آتشفشان سبلان از آن جمله است. فعالیت رودها، انحلال سنگ‌ها به وسیله آبهاى زیرزمینى و فعالیت‌هاى انسان نیز در به وجود آمدن تعدادى از دریاچه‌ها مؤثر بوده است.
جمع‌آوری اطلاعات
۱-انسان از چه راه‌هایى سبب تشکیل دریاچه‌ها مى‌شود؟
۲- نزد‌یک‌ترین دریاچه به محل زندگى شما چه نام دارد، در یک صفحه آن را معرفى کنید.
۳- شورترین و شیرین‌ترین دریاچه‌هاى ایران کدامند؟
ترکیب شیمیایى آب دریاچه‌ها: آب دریاچه‌ها از نظر مقدار نمک‌هاى محلول بسیار متفاوتند و ممکن است شیرین یا بسیار شور باشد. نوع ترکیب آب دریاچه‌ها و میزان شورى آن‌ها به عوامل مختلفى بستگى دارد:
۱- جنس سنگ‌هایى که آب رودها و آبهاى زیرزمینى براى تغذیه دریاچه، از آن‌ها عبور مى‌کند و همچنن بستر خود دریاچه.
۲- میزان تبخیر در منطقه
۳- میزان آبهاى ورودى و خروجى
۴- پوشش گیاهى منطقه
- در چه صورتى آب یک دریاچه با گذشت زمان شورتر مى‌شود و در چه صورتى میزان شورى آن تغییر چندانى نخواهد کرد؟
پرسش
۱- فعالیت‌هاى انسانى چه تغییراتى در هوا کره ایجاد کرده است؟
۲- انرژى‌هاى لازم براى انجام چرخه آب در طبیعت کدام‌اند؟
۳- رطوبت نسبى با تغییر دماى هوا چگونه تغییر مى‌کند؟
۴- دماى نقطه شبنم چگونه به رطوبت نسبى مربوط مى‌شود؟
۵- چرا در هواى نا‌آرام احتمال تشکیل شبنم کمتر است؟
۶- شرایط اساسى براى ایجاد بارش چیست؟
۷- چه رابطه‌اى بین چگالى آب دریا، دما و شورى آن وجود دارد؟
۸- تغییرات اکسیژن را در آب دریا از سطح به عمق و علل این تغییرات را توضیح دهید.
۹- چه عواملى سرعت جریان آب رودخانه را کنترل مى‌کنند؟
۱۰- آیا متخلخل بودن یک رسوب یا سنگ لزوماً به معناى نفوذپذیر بودن آن است؟ با ذکر مثال توضیح دهید.
۱۱- نوسانات سطح ایستابى در طول یک سال و در سال‌هاى مختلف تابع چه عواملى است؟
۱۲- آیا تمام آب موجود در زیر سطح زمین را مى‌توان از راه چاه یا قنات استخراج کرد؟
۱۳- میزان شورى آب دریاچه‌ها به چه عواملى بستگى دارد؟
