آزمون شامل ۲۰ پرسش است.
سلام و درود
«تکرار مادر مهارت‌هاست»
در راستای افزایش مهارت شما آزمون‌های متنوع و زیادی برای شما آماده شده است.
برای تثبیت مطلب در حافظه و یادگیری هر چه بیشتر مطلب، در آزمون‌های آنلاین «آینده‌نگاران مغز» شرکت کنید.
برای شرکت در انواع آزمون‌های آنلاین «روانشناسی» بر لینک زیر کلیک کنید:
از فراگیر انتظار می‌رود در پایان این مبحث بتواند:
۱- جایگاه تصمیم‌گیری را در شناخت تبیین کند.
۲- وجوه اشتراک و اختلاف تصمیم‌گیری و حل مسئله را با دو مثال توضیح دهد.
۳- مراحل تصمیم‌گیری را با یک مثال گام به گام اجرا کند.
۴- پیامدهای ناتوانی در تصمیم‌گیری و انواع تعارض را با ذکر دو مثال از تجربیات شخصی توضیح دهد.
۵- با توجه به انواع سبک‌های تصمیم‌گیری، نمونه‌ای از دو نوع تصمیم‌گیری با استفاده از بهترین و بدترین سبک‌ها، ارائه کند.
تعریف تصمیم‌گیری
* پدر زهرا قصد دارد تابستان امسال برای زیارت مرقد مطهر امام رضا (ع) از تهران به مشهد مقدس سفر کند. او راه‌های مختلف سفر را بررسی می‌کند. پدر زهرا پیشنهاد می‌کند برای صرفه جویی در زمان، به صورت هوایی سفر کنند.
مادر زهرا پیشنهاد می‌دهد چون تاکنون از جاده سمنان و دیگر شهرهای این مسیر مسافرت نکرده‌اند، از جاده سمنان بروند. زهرا می‌گوید چون جاده شمال بسیار لذت بخش و دیدنی است بهتر است از جاده شمال به مشهد بروند. پدر زهرا با شنیدن این دیدگاه‌های مختلف، در می‌ماند که بالاخره کدام روش را انتخاب کند؟
* حسین در مهر سال تحصیلی آینده وارد پایه دهم می‌شود. قرار است یکی از انتخاب‌های مهم زندگی، یعنی انتخاب رشته تحصیلی را تجربه کند. حسین مشخصات رشته‌های مختلف را تهیه می‌کند. ویژگی‌های هر رشته و توانمندی و انگیزه خودش را با یکدیگر مقایسه می‌کند. در نهایت، به دو رشته علوم تجربی و علوم انسانی می‌رسد، اما با وجود تأمل فراوان، نمی‌تواند یکی از آن دو رشته را انتخاب کند. این موضوع آرامش او را برهم می‌زند و مانع فعالیت‌های روزانه او می‌شود. موضوع درگیری ذهنی حسین چیست؟
درگیری ذهنی پدر زهرا و حسین به موضوع «تصمیم‌گیری» مربوط می‌شود. تصمیم‌گیری یعنی «ارزیابی راه‌های مختلف و انتخاب بهترین راه».
فعالیت
شما با دو مثال روبه‌رو شدید که در آنها فعالیت ذهنی فرد از نوع تصمیم‌گیری بوده است. شما نیز چند نمونه از «تصمیم‌گیری» خود را بنویسید. تصمیم‌گیری‌های خود را با دو دانش آموز دیگر مقایسه کنید. به نظر شما کدام تصمیم‌گیری دشوارتر است؟ چرا؟
۱- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
۲- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
تصمیم‌گیری، عالی‌ترین و پیچیده‌ترین فعالیت شناختی انسان است. به همین دلیل توصیه‌های زیادی شده است. حضرت علی (ع) در حکمت ۱۷۳ نهج البلاغه درباره اهمیت مشورت کردن در تصمیم‌گیری در کلام زیبایی می‌فرماید:
«آن کس که از افکار و آرای گوناگون استقبال می‌کند، صحیح را از خطا به خوبی تشخیص می‌دهد».
حضرت علی (ع) در کلامی دیگر شرط تصمیم‌گیری را رسیدن به یقین می‌داند و در حکمت ۲۷۴ نهج البلاغه می‌فرماید: «چون به یقین رسیدید، اقدام کنید».
در فصل گذشته با موضوع حل مسئله آشنا شدید. حل مسئله با تصمیم‌گیری اشتراک‌ها و اختلاف‌هایی دارد: تصمیم‌گیری، نوعی حل مسئله است؛ چون تصمیم‌گیرندگان با این مسئله مواجه هستند که بهترین انتخاب چیست. از این جهت، حل مسئله و تصمیم‌گیری، هر دو، با مسئله روبه‌رو هستند. تفاوت‌های آن دو نیز در این است که اولاً: در تصمیم‌گیری فرد باید از بین «انتخاب‌های» مختلف، بهترین را برگزیند. در حالی که در حل مسئله، حل کنندگان مسئله، باید راه حل‌های مسئله مورد نظر را خودشان باز آفرینی کنند. دوم اینکه در تصمیم‌گیری با اولویت‌ها سروکار داریم، در حالی که در حل مسئله با راه حل‌ها مواجه هستیم. اولویت‌های یک تصمیم‌گیری می‌تواند شامل همه گزینه‌های احتمالی باشد؛ به عبارت دیگر هر اولویتی، فرد تصمیم‌گیرنده را به مقصد می‌رساند، ولی ممکن است اولویت مطلوب نباشد. در حالی که در حل مسئله ممکن است راه حل‌های مختلفی داشته باشیم، ولی فقط یک راه است که ما را به حل مسئله می‌رساند. سوم اینکه دغدغه تصمیم‌گیرندگان، انتخاب بهترین اولویت است، در حالی که در حل مسئله، افراد به دنبال روش‌های موفق و کارآمد هستند.
تصمیم‌گیری
همه راه‌ها برایم امکان پذیر است، ولی این از همه مطلوب‌تر است.
حل مسئله
فقط این راه مرا به هدف می‌رساند.
تفاوت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله
| تصمیم‌گیری | حل مسئله | |
| ۱ ۲ ۳ | توجه به موضوع انتخاب‌ها سروکار داشتن با اولویت‌ها انتخاب بهترین اولویت | توجه به یافتن راه‌حل‌ها سر و کار داشتن با راه‌حل‌ها انتخاب راه‌حل منتهی به حل مسئله |
انواع تصمیم‌گیری
* مینا، برای خرید مانتو، به همراه مادرش به یک فروشگاه بزرگ می‌رود. وقتی طرح‌های گوناگون را در رنگ‌های متنوع می‌بیند، در انتخاب، دچار مشکل می‌شود.
* پدر مینا قصد دارد شهر جدیدی را برای سکونت خود و خانواده‌اش انتخاب کند. بعد از بررسی‌های متعدد، در انتخاب شیراز یا اصفهان به تردید می‌رسد.
* برادر مینا جراح یکی از بیمارستان‌های معروف تهران است. در روز گذشته با فردی مواجه شده که بیماری خطرناکی داشته است. او در بین روش‌های درمانی متعدد، جراحی را بهترین اولویت می‌داند، اما به دلیل کهولت سن بیمار، نگران پیامدهای بیهوشی است. برادر مینا با این پرسش مواجه است که بهترین گزینه برای نجات این بیمار از مرگ قریب الوقوع چیست؟
جراحی را انتخاب کند یا دارو درمانی را؟
«تصمیم‌ها» از نظر تعداد اولویت‌ها و میزان اهمیت با یکدیگر فرق دارند. هرچند مینا با اولویت‌های زیادی مواجه شده است و همین امر انتخاب را برای او مشکل کرده است، اما به خوبی می‌داند که این نوع تصمیم‌گیری از نوع تصمیم‌گیری‌های ساده اوست.
تصمیمی که پدر مینا با آن مواجه است، هرچند دارای دو اولویت است، اما یکی از انواع تصمیم‌گیری بر اساس تصمیم‌گیری‌های مهم و پیچیده زندگی اوست.
تصمیم‌گیری برادر مینا بسیار مهم است. در این مثال شاید تعداد انتخاب‌ها یا اولویت‌ها محدود باشد، ولی به دلیل اهمیت فراوان موضوع، نوع تصمیم‌گیری دشوار است.
در جدول ۶ با توجه به تعداد اولویت‌ها و میزان اهمیت، چهار نوع تصمیم‌گیری مشاهده می‌کنید: تصمیم مهم ساده، مهم پیچیده، معمولی ساده و معمولی پیچیده. به نظر شما تصمیم‌گیری در کدام حالت سخت‌تر است؟ چرا؟
جدول ۶ تقسیم‌بندی انواع تصمیم‌گیری با توجه به تعداد اولویت‌ها و اهمیت تصمیم
| میزان اهمیت | تعداد اولویت‌ها | ساده | پیچیده |
| اهمیت بالا یا مهم | مهم ساده | مهم پیچیده |
| معمولی | معمولی ساده | معمولی پیچیده |
تقسیم تصمیم‌گیری به انواع ساده – پیچیده و مهم – معمولی بر اساس نوع تصمیم بوده است. اما بر اساس تعداد افراد تصمیم‌گیرنده، تصمیم‌گیری به دو نوع فردی و گروهی نیز تقسیم می‌شود. انتخاب یک رشته تحصیلی، یک تصمیم فردی است، اما انتخاب رئیس جمهور از بین نامزدهای مختلف، یک تصمیم گروهی است.
سؤال
به نظر شما آیا تصمیم‌گیری فردی انسان مانند تصمیم‌گیری گروهی اوست یا با آن متفاوت است؟ چرا؟
فعالیت
| با توجه به چهار مثال زیر، نوع تصمیم‌گیری‌ها را مشخص کنید. | نوع تصمیم‌گیری |
| موقعیت ۱: انتخاب بهترین دروازه بان از بین دانش آموزان مدرسه موقعیت ۲: انتخاب رشته تحصیلی از بین دو رشته نظری و فنی موقعیت ۳: انتخاب همسر آینده موقعیت ۴: انتخاب غذای مورد نظر در یک غذاخوری | معمولی ساده مهم ساده مهم پیچیده معمولی ساده |
ملاک‌های تصمیم‌گیری
انسان‌ها بر اساس چه ملاک‌هایی تصمیم می‌گیرند؟ عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری چیست؟
چرا در بین رایانه‌های مختلف، رایانه خاصی را برای خرید انتخاب می‌کنید؟
قطعاً پاسخ شما به مقدار هزینه و مزایای خاص آن مربوط است به عبارت دیگر شما بر اساس خرد و دانش خودتان تصمیم می‌گیرید کدام رایانه را بخرید. در این مثال، ملاک تصمیم‌گیری شما سودمندی است که انتظار دارید به آن برسید.
در بعضی مواقع تصمیم‌گیری با «خطر» همراه است. در چنین حالتی اطمینان کافی به نتایج تصمیم‌گیری وجود ندارد. به مثال زیر توجه کنید:
رضا به سعید می‌گوید در یک بازی گل یا پوچ، پاک کن را در مشتم قرار می‌دهم؛ بگو در کدام مشتم قرار داده‌ام؟ اگر درست جواب دادی (گل) امروز ناهار مهمان من هستی و اگر اشتباه پاسخ دادی (پوچ) یک هفته من ناهار، مهمان تو هستم. این در حالی است که سعید فقط می‌تواند هزینه یک وعده غذایی را پرداخت کند.
آیا سعید این کار را انجام می‌دهد؟ به احتمال زیاد پاسخ او منفی است؛ چرا؟ احتمال گل یا پوچ آمدن ۱/۲ است. پس همه افراد باید پاسخ مثبت بدهند؛ چون میزان احتمال یکسان است، در حالی که ضرر ۷ برابر منفعت است.
علت اینکه افراد مختلف همانند سعید در این تصمیم‌گیری شرکت نمی‌کنند چیست؟ علت اصلی این است که این تصمیم‌گیری «پرخطر» است؛ چون اندک موجودی سعید از دست می‌رود. دلیل دیگر این است که سعید به از دست دادن، بیشتر از به دست آوردن حساس است. این نکته را اصطلاحاً «فرار از ضرر» می‌گویند. به همین دلیل بیشتر مردم تمایلی به پذیرفتن شرط ۵۰ – ۵۰ ندارند.
سعید در ذهن خود چه می‌گوید و نگران چه چیزی است؟
به انتخاب دبیر کلاس، دو دانش‌آموز یک بسته هدیه حاوی ۵ بادکنک و چند قلم از نوشت‌افزار درسی را تهیه کنند. یکی از دانش آموزان از دیگری بخواهد بادکنک‌ها را باد کند، هر چه بیشتر باد کند، یک هدیه بیشتر می‌گیرد. اگر بادکنکی ترکید، باید همه هدایای قبلی را پس دهد. نتایج آزمایش را به کلاس ارائه دهید.
همچنان که در نتایج فعالیت بالا دیدید، هر یک از دو دانش‌آموز نگران ترکیدن بادکنک‌هاست؛ چون ترکیدن مساوی با از دست دادن پاداش‌های قبلی است. به همین دلیل خطر نمی‌کنند.
اگر ملاک تصمیم‌گیری، خطر «از دست دادن» است، پس چرا عده‌ای علی رغم از دست دادن سلامتی و از دست دادن حیثیت اجتماعی خود حاضرند دخانیات و مواد مخدر را مصرف کنند؟ آیا می‌توانید به نمونه‌های دیگری از تصمیم‌گیری، همانند اعتیاد، اشاره‌کنید که با وجود ضرر زیاد برخی از افراد به آن روی می‌آورند؟
محمد و احمد تصمیم گرفتند برای تماشای بازی تیم فوتبال محبوب خودشان به محل مسابقه بروند. آنها با تحمل مشکلات زیاد، مسیر منزل تا ورزشگاه را طی کرده، مبلغ بلیت را به سختی پرداخت می‌کنند. قبل از شروع مسابقه متوجه می‌شوند که هوا بارانی خواهد شد. این در حالی است که هیچ لباس گرمی ندارند؛ در نتیجه احتمال سرماخوردگی آنها زیاد است. برای حفظ سلامتی می‌توانند به منزل برگردند و در یک فضای مناسب مسابقه فوتبال را تماشا کنند، ولی این کار را نمی‌کنند و در ورزشگاه باقی می‌مانند. وقتی از آنها سؤال شد چرا با وجود اطلاع از بارندگی و احتمال ابتلا به بیماری، تصمیم گرفتید در ورزشگاه بمانید گفتند: حالا که این همه سختی کشیدیم و پول بلیت را دادیم، پس بهتر است بمانیم.
در این مثال محمد و احمد، فقط به دلیل پرداخت هزینه قبلی، مسیر آینده را با خطا طی می‌کنند.
ناصر بعد از تهیه لوازم شنا در دریا به محض رسیدن به ساحل درمی‌یابد هوا طوفانی است. او با وجود خطرناک بودن شنا، فقط به این دلیل که لوازم شنا را به همراه آورده و زمان گذاشته، شنا می‌کند. چرا؟
نمونه‌های بالا نشان می‌دهد که ملاک‌های تصمیم‌گیری، تابع منفعت، میزان خطرناک بودن و عوامل دیگر است؟ به نظر شما آن عوامل کدام‌اند؟
» فایل word «تفکر (۲) تصمیم‌گیری»
» فایل pdf «تفکر (۲) تصمیم‌گیری»
