داروین شخصاً در عقاید خود مادى نبود، فقط از جنبه «بیولوژى» (علم الحیات) فرضیه خویش را بیان کرد، ولى مادیین عصر وى از آن نظریه به نفع فلسفه مادى استفاده نمودند.
دکتر شبلى شمیل مادى معروف که ابتدا شرح بخنر را بر نظریه داروین به عربى ترجمه کرد و بعد خود قسمت هاى مختلفى به آن افزود و مجموعه اى به نام فلسفه النشوء و الارتقاء منتشر ساخت، در دیباچه این کتاب اعتراف مى کند که داروین فقط از جنبه علمى (نه فلسفى) نظریه تطور را که اختصاص به موجودات زنده دارد بیان کرد و بعد عده اى از طرفداران فلسفه مادى از قبیل هکسلى و بخنر آن را سند مادیت و فلسفه مادى قرار دادند. در صفحه شانزده همان کتاب مى گوید:
«عجب تر این است با آنکه داروین واضع اساسى این مذهب است جمیع نتایجى که مى بایست بگیرد نگرفته است.»
در مقاله اول شرح بخنر (ترجمه عربى) این جمله را از خود داروین نقل مى کند:
«مطابق آنچه تا کنون بر من کشف شده تمام موجودات زنده اى که در روى زمین پیدا شده همه از یک اصل منشعب شده اند و اولین موجود زنده اى که در روى زمین پدید آمده است خالق، روح حیات را در او دمیده است.» – اصول فلسفه و روش رئالیسم، صفحه چهل و پنج
فرضیه داروین که انسان اوّلی بر اثر تطورات حیوانی باشد، باطل است، زیرا ظهور قوی آیه ۵۹ سوره «آل عمران»(إِنَّ مَثَلَ عِیسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ) نشان می دهد که انسان اوّلی یعنی آدم(علیه‌السلام) از خاک آفریده شده و تئوری تکامل مطرح در دانش زیست شناسی که تا حدّی پذیرفته شده است، بیانگر «تطوّر افراد نوع واحد» است نه «تحوّل انواع»؛ یعنی افراد یک نوعِ حیوان شاید بر اثر تغییر شرایط محیطی و پیشآمد نیازهای طبیعی متحوّل شوند و آرام آرام در جهت اوضاع جدید، اندام های آنها تکامل یابند؛ امّا اینکه نخستین حیوان آفریده شده را آبزی بدانیم که پس از مدتی به نوع «دوزیستی» و سپس به گونه ای از حیوانات خشکی درآمده است که معنایش تبدّل نوعی حیوان به نوع دیگر باشد و این سلسله سرانجام به انسان منتهی گردد، این نظریه تنها فرضیه ای ثابت نشده است.
اکنون قرن هاست بشر حیوانات را می شناسد و به صورت عادی و تخصّصی در باغ وحش ها یا مناطق طبیعی با آنها ارتباط دارد و دانشمندان علوم طبیعی و جانورشناسان با دقت، حیات وحش را زیر پوشش تحقیقی خود گرفته اند؛ حتی در تعلیم و تربیت حیوانات می کوشند؛ لیکن تاکنون تغییر چشمگیری دیده نشده است که بتواند شاهد فرضیه داروین باشد، بنابراین فرضیه وی، نه دلیل تجریدی دارد و نه شاهد تجربی.[تسنیم، جلد ۱۷ – صفحه ۱۵۷]
هیچ یک از فرضیه های موجود در نحوه پیدایش انسان، با براهین توحید مخالف نیست. نسل فعلی بشر به یک یا چهار یا چندین پدر و مادر منتهی شود و نیز انسان اوّلی از خاک آفریده شده یا از حیوانی تحول یافته باشد یا از پدر و مادری انسانی و نیز کیفیت آفرینش از خاک به صورت دمیده شدن روح در مجسمهای گِلی، یا گذراندن مراحل تکاملی باشد، در همه این وجوه، براهین توحید همچنان جاری و صادق است، چون انسان، «مخلوق»، «ممکن» و «حادث» است و برپایه برهان عقلی، هیچ مخلوقی بی خالق و هیچ ممکنی بدون واجب و هیچ حادثی بی مُحْدِثِ قدیم تحقق ندارد، پس اگر فرضیه داروین به صورت علمی نیز ثابت شود، اصول دین آسیب نمی بیند. خود او نیز موحّد بوده و برای هر موجودی، ضرورت مبدأ فاعلی را پذیرفته است. [تسنیم، جلد ۱۷ – صفحه ۱۴۳]
