پیش فرض ذهنی ما از اصطلاح «صندلی داغ» این است که باید منتظر یک گفت و گو و مصاحبه جنجالی و پرهیجان باشیم اما در واقع صندلی داغ یک استراتژی برای رسیدن به شناخت است که در آن یک فرد در موقعیتی چالش برانگیز قرار می گیرد. این موقعیت با پرسش هایی حساس تر می شود که پاسخ دادن به آن ها به سادگی ممکن نیست؛ پرسش هایی که معمولا فرد را وادار به ارائه تحلیل هایی خاص در مورد رفتار و انگیزه خود می کند. شاید اگر با تاریخچه و مفاهیم صندلی داغ آشنا شویم بهتر بتوانیم از پس سوالاتش بربیاییم!
صندلی می تواند نماد قدرت باشد، مثل صندلی ریاست جمهوری! می تواند نشان از تنهایی داشته یا مجاز از یک فرد باشد. صندلی خالی هم ممکن است بر جای خالی و نبودنِ کسی دلالت کند. یک صندلی می تواند شخصیت داشته باشد؛ شخصیتی مستقل بر اساس طراحی، موقعیت مکانی، شرایط و قرارگیری آن نسبت به سایر اشیای اطراف خود. صندلی گاهی به معنای تعهدی عمیق به یک مکان است. صندلی می تواند معانی و مفاهیم متنوع دیگری را نیز القا کند.
فرضیه دوم شکل گیری این اصطلاح را به دوران بازجویی شدید پلیس ارجاع می دهد
صندلی داغ چیست و چه تاریخچه ای دارد؟
دانستیم که صندلی می تواند بسیار فراتر از جایی برای نشستن باشد. اتفاقی که در مورد صندلی داغ هم افتاده است و برداشتی که ما امروز از این اصطلاح داریم با اینکه یک صندلی واقعا داغ باشد، متفاوت است. اما این برداشت از کجا آمده؟ معنی استعاری که از صندلی داغ مستفاد می شود، این است که کسی که روی آن نشسته، احساس ناراحتی می کند و معمولا دوست دارد هر چه زودتر از روی آن بلند شود! چون او را در موقعیتی چالش برانگیز قرار می دهد.
در مورد ریشه صندلی داغ فرضیه های متفاوتی وجود دارد اما چیزی که مسلم است این است که این عبارت برای اولین بار در سال ۱۹۲۵ به کار رفت و از سال ۱۹۳۰ به بعد بیشتر رایج شد. برخی ریشه اصطلاح صندلی داغ را متعلق به زمانی می دانند که استفاده از صندلی های الکتریکی هنوز یکی از روش های مجازات اعدام بود و گفته می شود این صندلی ها خیلی زود به «صندلی داغ» معروف شدند. البته ایرادی که به این فرضیه وارد است، این است که برخلاف «صندلی داغ» استعاری که پس از پایان سوالات فرد بالاخره از روی آن بلند می شود، زندانیانی که روی صندلی الکتریکی اعدام می نشستند، راه بازگشتی نداشتند!
فرضیه دوم شکل گیری این اصطلاح را به دوران بازجویی شدید پلیس ارجاع می دهد. در دوره ای که هنگام بازجویی از چراغ های گرم و روشن استفاده می شد. کارآگاهان که برای شکستن اراده فرد مظنون تلاش می کردند، هنگام بازجویی چراغ هایی بسیار روشن را رو به صورت فرد مظنون می تاباندند. این روش نه تنها مظنون را از مشاهده بازجویان خود باز می داشت بلکه فضایی بسیار گرم و ناراحت کننده ایجاد می کرد.
البته بعضی از شواهد هم نشان می دهد که بازجویان نظامی گاهی از یک صندلی مخصوص برای بازجویی زندانیان سرسختتر استفاده می کردند. این صندلی با عناصر گرم کننده الکتریکی سیم کشی می شد که حداکثر ناراحتی و به معنای واقعی کلمه یک «صندلی داغ» را به وجود می آوردند، البته جریان برق مثل صندلی اعدام به بدن زندانی راه پیدا نمی کرد؛ با این حال عجیب نیست اگر بگوییم صندلی داغ نوعی شکنجه جسمی و یا روحی برای رسیدن به پاسخ است!
صندلی داغ (Hot Seat) اسم یک برنامه تلویزیونی امریکایی بود که از ۱۲ ژوئیه تا ۲۲ اکتبر ۱۹۷۶ از شبکه ABC پخش شد
صندلی داغ در رسانه ها
اصطلاح صندلی داغ (Hot Seat) به شکلی که امروز می شناسیمش اولین بار ۴۴ سال پیش معروف شد. صندلی داغ اسم یک برنامه تلویزیونی امریکایی بود که از ۱۲ ژوئیه تا ۲۲ اکتبر ۱۹۷۶ از شبکه ABC پخش شد. در این مجموعه سوالاتی از شرکت کنندگان -که زن و شوهر بودند- پرسیده، جواب ها با همدیگر مقایسه و با یک دروغ سنج آزمایش می شد. از این مسابقه پرطرفدار که جایگزین مسابقه «بیا صلح کنیم» شده بود، نمونه های مختلف دیگری در بسیاری از کشورها ساخته شد و مسابقه معروف «چه کسی میلیونر خواهد بود» – که برنامه «برنده باش» یک کپی ضعیف از آن است- صندلی داغ داشت. احتمالا صندلی داغ به عنوان یک بازی پیش از اجرای نمایش تلویزیونی «صندلی داغ» در امریکا (و یا حتی کشورهای دیگر) رایج بوده است و این بازی با این نام پس از پخش این برنامه در همه جای جهان رایج شد.
سری سوم صندلی داغ در ایران با اجرای احمد نجفی روی آنتن رفت که اولین مهمانش داریوش کاردان بود
بد نیست بدانید اولین صندلی داغ در ایران نوروز سال ۱۳۸۳ به نمایش در آمد. این برنامه به کارگردانی حمید آخوندی ابتدا با اجرای داریوش کاردان به روی آنتن رفت و مدتی مرحوم منوچهر نوذری اجرای آن را برعهده داشت. صندلی داغ در زمان خود به شهرت خوبی رسید.
اولین گفت و گوی کاردان با بازیگر محبوب کشورمان علی نصیریان بود و کاردان در آن زمان موفق شد ۱۰ هنرمند را مهمان صندلی داغ خود کند. داریوش کاردان هدف اصلی این برنامه را تشویق مسئولان کشور به پاسخگویی عنوان کرده است. دست آخر هم اجرای این برنامه به احمد نجفی سپرده شد که اولین مهمان او داریوش کاردان بازیگر، مجری و طنزپرداز ارزشمند کشورمان بود.
حمید آخوندی کارگردان مجموعه برنامه های صندلی داغ در گفتگویی که در سال ۹۴ با خبرآنلاین داشته از پشت صحنه های این برنامه گفته است. در یکی از جالب توجه ترین بخش های این گزارش گفتگو آمده است که «روزی که ایشان [محمود احمدی نژاد] را دعوت کردیم، قرار بود ساعت ۸ شب بیایند که ۱۱ آمدند. لباس ژنده ای پوشیده بودند… آن زمان این شایعه مطرح شده بود که احمدی نژاد می خواهد فرهنگسراها را تبدیل به حسینیه کند. توی سوال چهارم یا پنجم این را مطرح کردیم و ایشان به شدت عصبانی شد و نزدیک بود با کاردان دعوا کند…گفتیم این فقط یک سوال بود و اگر درست نیست، می توانید بگویید که شایعه است… برنامه که آماده شد … آقای نبوی (مشاور ایشان) آمد و ما دوباره از نو همه برنامه را مونتاژ کردیم… از شبکه تماس گرفتند و گفتند که برنامه احمدی نژاد پخش نمی شود… متوجه شدیم آقای احمدی نژاد راضی نیست که برنامه پخش شود.»
سال ۹۰ نیز مجموعه برنامه ای با نام صندلی داغ با اجرای امیرحسین مدرس پخش شد که به هیچ عنوان نتوانست مخاطب جذب کند و با برنامه های پیشین بسیار فاصله داشت.
در صندلی داغ مصاحبه شونده باید تشویق شود تا جواب سوالات را محکم و قوی بدهد
صندلی داغ در قالب یک بازی یا شیوه گفت و گو
صندلی داغ می تواند یک بازی با قوانینی خاص تلقی شود. یک بازی که هم شما می توانید با خانواده و دوستانتان انجام دهید هم رسانه ها با افرادی در موقعیت هایی خاص مثل سیاستمداران، هنرمندان، ورزشکارن و افرادی دیگر گروه های شاخص جامعه. قبل از برگزاری صندلی داغ باید کسی را که می خواهد روی صندلی شما بنشینند، آماده کنید. یعنی باید بداند که چرا قرار است روی صندلی شما بنشیند و در چه زمینه ای با او گفت و گو می کنید تا بتواند از عهده آن به خوبی بربیاید. در مرحله بعد با توجه به موقعیت و توانایی شخص یا افراد شرکت کننده برای آن ها سوالاتی مناسب طراحی می شود پ. در مرحله آخر زمانی که فرد مورد نظر در جایگاه قرار گرفت به ترتیب و با اصولی مشخص که برای روند کار در نظر گرفته شده پرسش ها مطرح می شوند. در صندلی داغ مصاحبه شونده باید تشویق شود تا جواب سوالات را محکم و قوی بدهد و در صورت واضح نبودن پاسخ ها هم باید به چالش کشیده شود و با سوالات واضح تر و مشخص تر به او در دادن پاسخ های صریح تر کمک شود.
صندلی داغ برای خودش قوانین مشخصی دارد از جمله اینکه
سوالات نباید نقض کننده حریم خصوصی افراد باشند.
سوالات نباید برای همه افراد یکی باشند و به کلیشه و تکرار تبدیل شوند.
جواب های پاسخ دهنده می تواند چاشنی طنز داشته باشد اما نباید با طنازی از جواب دادن طفره رود و یا پاسخی بدهد که با واقعیت همخوانی نداشته باشد.
پاسخ دهنده می تواند از پاسخ دادن به سوالاتی که نحوه ارائه شان در مورد موضوعات سیاسی و مذهبی جهت دار است، خودداری کند.
انواع سوالات:
شما نسبت به شخص و نوع فعالیت آن می توانید سوالات مختلفی را در زمینه های گوناگون عنوان کنید. مثلا سوالاتی در رابطه با زندگی شخصی، ایمان، نوع تفکر و علاقه مندی ها، فرضیات ذهنی، خاطره گویی و …
در صندلی داغ نمایشی بازیگر در جایگاه می نشیند و خودش را در جای شخصیت داستانی که قرار است نقش او را بازی کند، قرار می دهد
صندلی داغ به عنوان یک تکنیک در هنرهای نمایش
در آموزش و یا تمرین هنرهای نمایشی از تکنیک صندلی داغ برای پروراندن شخصیت نمایش و همچنین آشنایی بازیگر با آن نقش داستانی استفاده می شود. به این صورت که بازیگر در جایگاه می نشیند و خودش را در جای شخصیت داستانی -که قرار است نقش او را بازی کند،- قرار می دهد. سپس سوالاتی از او پرسیده می شود. سوالاتی که در داستان به آن ها به صورت مشخص پرداخته نشده است. برای مثال موقعیت متفاوتی غیر از موقعیت های نمایش برای او توصیف می شود و از او خواسته می شد واکنش و رفتار شخصیت داستان را در آن موقعیت بگوید. به این ترتیب تلاش می شود بازیگر با توجه به پیشینه و رفتارهای او در نمایش، به درک عمیق تری از پیچیدگی های ذهنی شخصیت داستانی برسد، نقش را بهتر بشناسد و بهتر بازی کند. همچنین از این تکنیک برای تجزیه و تحلیل یک نمایش پس از اجرا استفاده می شود.
صندلی داغ به عنوان تمرین می تواند با در نظر گرفتن یک شخصیت غیر واقعی و به شکل های مختلف از جمله مناظره به شیوه ای سرگرم کننده، استدلال، اقناع و تضارب آرا را به دانش آموزان یاد دهد
صندلی داغ به عنوان یک استراتژی آموزشی
«صندلی داغ» همچنین به عنوان یک استراتژی آموزشی به کار گرفته می شود. به این شکل که در آن معلم یا دانش آموز نقش یک شخصیت تاریخی را بر عهده می گیرد و بر روی صندلی می نشیند. سپس سایر همکلاسی ها سوال می کنند و شخصی که روی صندلی نشسته باید به سوال ها جواب دهد، همانطور که آن شخصیت تاریخی به آنها پاسخ داده است. این تمرین می تواند با در نظر گرفتن یک شخصیت غیر واقعی و به شکل های مختلف از جمله مناظره به شیوه ای سرگرم کننده، استدلال، اقناع و تضارب آرا را به دانش آموزان یاد دهد.
