رسالت و مقام معلم و معلمی شغل انبیاست؛ معلمی درس نیست

در آستانه ماه مهر و  یا در هفته معلم معمولاً شعرسرایی‌ها در بزرگداشت مقام معلم افزایش می‌یابد و حتی مسئولین نیز بجای عمل، به این مقوله می‌پردازند. در قرآن کریم به آنان که قول حسنه‌ای را می‌شنوند و از آن قول پیروی عملی می‌کنند، بشارت داده و در ادامه این افراد را هدایت شوندگان و خردمندان تلقی نموده است. آنچه در اسناد بالادستی چه در قرآن کریم و یا نهج‌البلاغه و آیات و روایات در گرامیداشت مقام معلمی وجود دارد فراوان است. اما آنچه که در شرایط حاضر مقام معلمی را در عین ارج نهادن به آن به مفهومی عملی تعبیر نموده است این جمله زیبا از حضرت امام راحل است که شغل معلمی را به شغل انبیاء قیاس کرده‌اند.

سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا امام شغل معلمی را به شغل انبیاء تشبیه کرده است؟ چه ویژگیهای مشترکی میان شغل معلمی و ماموریت انبیاء وجود دارد که در سایر مشاغل دیده نمی‌شود؟ در اینجا قرار نیست که قیاس کلیشه‌ای از شغل معلم ارائه داده شود چون براساس آیه‌ای که در بالا اشاره شد (الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه) باید گفته زیبایی که شنیده می‌شود را در مقام عمل تبعیت کرد. اگرچه در صحیفه کلام امام و در تشریح مقام معلم و جایگاه آن در اسلام و قرآن نیز راهکار عملی از شغل معلمی ارائه داده است. ایشان می‌فرمایند:

“هر چه شغل عظیم باشد، مسئولیت به همان مقدار بزرگ و عظیم است. معلم است که با ساختن خود، افراد را، کشور را پیش می‏برد”. بعبارتی چون شغل معلمی عظیم است ساختار ترسیم شده برای مسئولیت‌پذیری شغل معلمی نیز به‌همان مقدار باید بنحوی باشد که حرفه‌ معلمی را بزرگ جلوه‌گر نماید؛ و این مهم با غنی‌سازی شغلی معلم و توسعه شغلی معلمان امکانپذیر است.

امام در جایی دیگر، معلمی را به ظل انبیاء تشبیه کرده‌اند و معلمی را سایه حرکت انبیاء می‌دانند. حال مقام انبیاء چه ویژگی دارد که امام با استفاده از آن ویژگی،  اینگونه به مقام معلم عظمت داده است. انبیاء افرادی هستند برگزیده که تمام فکر و ذکر آنها هدایت بشر است و در تمام اوقات زندگی خود دغدغه هدایت بشر را برعهده داشته‌اند. بنابراین شغل معلمی نیز بر این قاعده استوار است که ذهن معلم و دغدغه معلم در تمامی ساعات زندگی خود متوجه شغل خود باید باشد.

برخلاف سایرحرفه‌ها مانند پزشکان، مهندسان، بازاریان و سایرین که می‌توانند در ساعات غیر کار حرفه‌ای خود بفکر کار خود نباشند اما معلم برای هدفی که دارد مجبور است که خود را همواره وفق کاری نماید که برای آن تعریف شده است. بنابراین سیاستگذاریها برای شغل معلمی باید به نحوی باشد که معلم را در تمام اوقات مشغول به حرفه خود نماید. مقام معظم رهبری نیز در دیدار با معلمان اشاره داشتند که “ما [معلم ها] در سر کلاس، نه فقط درسی که می دهید، بلکه نگاهی که می کنید، اشاره‌ای که می‌کنید، لبخندی که می‌زنید، اخمی که می کنید، حرکتی که انجام می دهید و لباسی که می پوشید، بر روی دانش آموز اثر می گذارد. ما به خودمان که مراجعه می کنیم، عمیق ترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگر ریشه یابی کنیم، در انتهای خط، یک معلم را مشاهده می کنیم.” حال با این بیان مقام معظم رهبری دانش‌آموزی را تصور کنید که معلم وی دارای شغل دومی غیر از شغل معلمی است. همه ما کلاس اول خود را به یاد داریم که معلم دارای چه مقامی در ذهن ما بود حال تصور کنید این دانش‌آموز معلم خود را در بعدازظهر و در محل خود در شغلی دیگر ببیند. یکی از دوستان از کودک خود می‌گفت که روز اول مدرسه به کلاس اول ابتدایی می‌رود و هنگامیکه به خانه برمی‌گردد کیف و کتاب خود را با عصبانیت به بیرون می‌اندازد و می‌گوید به مدرسه نمی‌روم، چون معلم وی مرغ‌فروش محله آنان بوده. بنابراین معلمی که بدلیل مسائل زندگی ناچار به شغل دوم است نه آمادگی ذهنی برای هدایت دانش‌آموز خود را دارا می‌باشد نه دانش‌آموز وی احساسات و عواطف عمیقی از معلم خود دریافت می‌کنند.

آیا امام در قیاس واژه انبیاء و بیان عظمت مقام معلمی و دغدغه هدایت بشر داشتن، تنها می‌خواسته انگیزه معلمان را بالا ببرد یا فراتر از آن این جمله را برای سیاستگذارانی که به نحوی در حکم ستاد برای معلمان ایفای نقش می‌کنند نیز ارائه داده است. ایشان می‌فرمایند: “مقدرات هر مملکتی به دست معلمهاست؛ و پیشرفت هر کشوری و عقب‏ماندگی هر کشوری باز به دست معلمین است. معلم است که با ساختن خود، افراد را، کشور را پیش می‏برد؛ و معلم  است که اگر خدای نخواسته در پیش او انحراف حاصل‌بشود، کشور را خراب می‏کند.” حال سیاستگذارانی که در حوزه ستاد آموزش و پرورش ایفای نقش می‌نمایند چگونه می‌توانند معلمان را توانمند سازند که فکر آنان در بعد از ساعات شغلی و حرفه‌ای خود چیزی جزء آموزش و هدایت دانش‌آموزان و ارتقاء فرهنگ جامعه خود نباشد؟

البته برای پاسخ به این سوال تاکنون به مفاهیم خوبی دست یافته‌ایم که می‌تواند منجر به توسعه شغلی و غنی‌سازی شغلی معلمان گردد؛ مباحثی چون تمرکززدایی، مدرسه محوری می‌توانند عاملی باشند برای توسعه شغلی و غنی‌سازی شغلی معلمان؛ اما چون استراتژی بکار گرفته شده هماهنگ با هدف مورد نظر نیست تاکنون در حد تئوری‌پردازی و قلم‌فرسایی در این زمینه باقی مانده است.

شاید مهمترین استراتژی برای مساله همان موضوعی است که مقام معظم رهبری بعنوان شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح نموده‌اند. اگر سیاستگذاریها در آموزش و پرورش بطوری ترسیم گردد که مدارس بعنوان شرکتهای دانش‌بنیان به تولید دانش و علم بپردازند و مدارس در قالب این شرکتها بصورت تعاونی بین معلمان مدیریت گردد بطوریکه مدارس بدنبال خودکفایی اقتصادی باشند و علاوه بر آموزش، در ساعات غیرآموزشی خود و با مشارکت دانش‌آموزان خود به تولیداتی مانند نرم‌افزار و یا طرحها و برنامه‌های تولیدی دیگر بپردازند؛ فرد شاغل در حرفه‌ معلمی بدنبال توانمندسازی خود قرار خواهد گرفت و این منجر به غنی‌سازی و توسعه شغلی وی خواهد شد که وی را پاسخگو برای انتقال توانایی خود به دانش‌آموزان می‌نماید؛ بدین نحو معلمان بر سرنوشت خود نظارت می‌کنند و بی‌تفاوتی شغلی آنان کاهش می‌یابد.