یادگیری مجازی: بستری برای ایجاد جوامع یادگیری

این مقاله یکی از مقالات مجموعه ” آموزه های شناختی برای آموزش در دنیای مجازی” است.

ستاد علوم شناختی: در شرایط فعلی حاکم بر تعلیم و تربیت و تغییر ناگهانی زیست بوم یادگیری از مدرسه به فضای مجازی، دغدغه بسیاری از معلمان چگونگی سازمان دهی این زیست بوم جدید در جهت برآوردن نیازهای آموزشی یادگیرندگان و معلمان است.

امروزه، محیط ‌های مجـازی و فناوری های جدید امکان های یادگیری را تغییر داده اند. این تغییرات بر شکل گیری دیدگاه های جدید درباره چیستی یادگیری نیز تأثیرگذار بوده است. یکی از این دیدگاه ها با الهام از مفهوم شبکه، یادگیری را پدیده ای توصیف می کند که درون جوامع یادگیری روی می دهد، جوامعی که فناوری ها، شکل گیری آن ها را تسهیل کرده اند. به بیان ساده، شبکه مجموعه ای از عامل ها و ارتباط میان آن هاست. یک عامل می تواند هر چیزی مانند یک فرد، یک اندیشه، یک سلول عصبی، یک جامعه، یک رایانه، وب سایت و … باشد و ارتباط میان آن ها یک شبکه را می سازد، شبکه ای از روابط بین افراد، روابط بین اندیشه ها و… . بنابراین یادگیری فرایند مرتبط کردن، رشد دادن و هدایت کردن ایـن شـبکه هاسـت.

در مطلب پیش‌ِ رو، برای کمک به معلمان در سازمان دهی فضای مجازی و ایجاد جوامع یادگیری راهکارهایی را ارائه می دهیم.

دیدگاه های محوری برای خلق جوامع یادگیری

• یادگیری در مجموعه ای رخ می دهد که متشکل از دیدگاه های بسیار متفاوت و متنوع است.

• یادگیری فرایند شکل گیری شبکه ای است که در آن افراد با یک دیگر و با منابع اطلاعاتی ارتباط برقرار می کنند. همین تعامل بین اعضای مختلف شبکه است که به شکل گیری دانش می انجامد. بنابراین، در این نگاه، یادگیری حالت پایانی یا یک محصول نهایی نیست، بلکه فرایندی دائمی و مداوم است که به کمک ارتباطات موجود در شبکه صورت می پذیرد.

• ایجاد ظرفیت و فرصت های یادگیری مهم تر از موضوعی است که قرار است یاد داده شود؛ برای مثال، اینکه چقدر توانسته اید ابزارهای جدید آموزش مجازی را شناسایی کنید و به نحو بهینه از آن ها بهره ببرید، یکی از ویژگی هایی است که بیانگر این ظرفیت و فراهم کردن فرصت یادگیری است.

• هدف اصلی جوامع یادگیری به روز کردن دانش و افزایش اعتبار آن است. در حالی که امروز یک جواب درست وجود دارد، فردا ممکن است به علت دگرگونی اطلاعات، همان جواب غلط تلقی شود. بنابراین، انتخاب و تصمیم گیری درباره آنچه باید یاد گرفته شود و معنابخشی به آن ها، خود فرایند یادگیری است. برای این کار، لازم است افراد مهارت دیدن ارتباط ها، تشخیص الگوها، مفهوم سازی در زمینه های مختلف، تشخیص و ارزیابی عقاید و مفاهیم را در خود توسعه دهند.

راهبردهایی برای ایجاد جوامع یادگیری

•  ارتباط بین یادگیرنده ها را تقویت کنید.
  از ابزارهایی استفاده کنید که امکاناتی برای ارتباط هر چه بیشتر یادگیرندگان با هم فراهم کند؛ برای مثال، یک سیستم مدیریت یادگیری (LMS) می تواند بستری را فراهم کند که در آن خود یادگیرندگان، به منزله اعضای شبکه، در تعامل و همکاری با هم، زمینه جریان اطلاعات را فراهم کنند. قوی بودن ارتباط بین یادگیرندگان باعث می‌شود اطلاعات با سرعت بیشتری جریان یابد.
•  نقش خود را به‌عنوان یکی از اعضای جامعه یادگیری بازتعریف کنید.
  در فرایند یاددهی- یادگیری جدید، معلم نه به عنوان مرکز دانش بلکه به عنوان یکی از اعضای مهم شبکه ارتباطی، برای تسهیل و کنترل فرایند یادگیری، با سایر اعضای شبکه یادگیری در تعامل است؛ فعالیت های همه یادگیرنده ها را مشاهده می کند و با طرح فعالیت های مختلف و ارائه پیشنهادهای مناسب، فرایند یادگیری را تسهیل می کند. در این نگاه، معلم، خود یک یادگیرنده متخصص است و با حفظ استقلال سایر یادگیرنده ها، فضایی ایجاد می کند تا آن ها به خلق دانش و ارتباط برقرار کردن بین دانش جدید و پیشین خود بپردازند. برای یادگیریِ مفهومی خاص، به جای تولید مستقیم محتوا و انتقال آن به یادگیرندگان، به آن ها کمک می کند تا به منابع اطلاعات مربوط به آن مبحث دسترسی پیدا کنند و از آن ها می خواهد هر کدام در این مورد مطلبی تهیه کنند. هنگام مواجهه یادگیرندگان با اطلاعات جدید، آن ها را تشویق می کند تا با نگاهی انتقادی به ارزیابی اطلاعات بپردازند. سپس از یادگیرندگان می خواهد تا در مورد مطالب بقیه اظهار نظر کنند و با پیشنهادات خود فعالیت آن ها را به سمت رویکرد مورد نظر خود هدایت می‌کند.
• به یادگیرندگان کمک کنید که به عنوان اعضای جامعه یادگیری به خلق دانش بپردازند.
  از آن ها بخواهید محتواهای یادگیری متنوع ایجاد کنند و با دیگران به اشتراک بگذارند؛ مثلاً ویدئوی کوتاهی مرتبط با محتوای آموزشی، پادکست یا محتوایی در قالب شنیداری و … ؛ منابع آموزشی متنوع یادگیرندگان را در معرض ایده ها، مفاهیم و انتقادات سازنده درون یک رشته اطلاعات قرار می دهد. در این فرایند، یادگیرنده به عنوان عضوی فعال از شبکه یادگیری ایفای نقش می کند و در مرکز تجربه یادگیری قرار می گیرد، محتوای یادگیری و سطوح ارتباطات را تعیین می کند و همچنین تعیین می کند که با چه کسانی مشارکت کند. به عبارتی، برقراری پیوند با سایر اعضا و کسب مهارت خلق و نگهداری ارتباط با آن ها وظیفه یادگیرنده می شود. بنابراین، دانش را یک فرایند خلق تلقی می کند و فقط مصرف کننده آن نیست، چراکه خود در خلق و بازآفرینی آن مشارکت دارد. یادگیرنده در طول یادگیری توانایی های خود را برای مشاهده یا شکل دادن ارتباط بین زمینه های مختلف، ایده ها و مفاهیم پرورش می دهد.
• عملکرد و مشارکت یادگیرندگان در ساختن دانش را مبنای ارزیابی قرار دهید.
  چنانچه در طراحی آموزشی از راهبردهای جوامع یادگیری بهره می برید، در ارزیابی نیز، اصول و مواردی را که در این نگاه حائز اهمیت است مد نظر قرار دهید. برای مثال، در این روش بیش از اینکه مهارت دانش آموزان در بازگو کردن گزاره های دانشی دروس مختلف ملاک باشد، ارتقای مهارت دانش آموزان در تعامل کردن با منابع اطلاعاتی متنوع، تحلیل و ارزیابی آن ها و ارتباط برقرار کردن با دیگران مد نظر است. همچنین، دانش آموزان را از ابتدا با اهداف یادگیری و شیوه ارزیابی تان آشنا کنید و درباره انتظارات آموزشی با آن ها گفتگو کنید.

منابع

Bates, A.W. (Tony) (2014). Teaching in a Digital Age. open textbook project.   http://opentextbc.ca/teachinginadigitalage/

Siemens, George (2006). Knowing Knowledge. A Creative Commons licensed version is available online at www.knowingknowledge.com