انفارکتوس در شریان مغزی قدامی
الگوی خون‌رسانی و مناطق درگیر
انفارکتوس در شریان مغزی قدامی (ACA)، به دلیل نقش این شریان در خون‌رسانی به سطوح مدیال لوب پیشانی (Frontal lobe) و بخش پاراساژیتال لوب آهیانه (Paracentral lobule of Parietal lobe)، علائم بالینی متمایزی ایجاد می‌کند. این نواحی دربردارنده مراکز حیاتی برای کنترل حرکات اندام تحتانی، کنترل عملکرد اسفنکتری‌ها و تنظیم رفتار و انگیزه هستند.
ضعف حرکتی با الگوی اختصاصی
یکی از بارزترین ویژگی‌های انفارکتوس ACA، بروز پارزی (Paresis) در اندام تحتانی طرف مقابل است. این پدیده به علت درگیری ناحیه مدیال قشر حرکتی (Medial motor cortex) است که حرکت اندام‌های تحتانی را کنترل می‌کند. برخلاف سکته در شریان مغزی میانی (MCA) که بیشتر صورت و اندام فوقانی را درگیر می‌کند، در اینجا اندام فوقانی به‌طور نسبی کمتر درگیر می‌شود و صورت معمولاً سالم می‌ماند.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
درگیری نواحی قشری که کنترل ارادی اسفنکترهای ادراری و مدفوعی را بر عهده دارند، می‌تواند منجر به بی‌اختیاری (Incontinence) موقت ادرار و مدفوع شود. این علامت از نشانه‌های اختصاصی انفارکتوس ACA محسوب می‌شود و در صورت بهبود عملکرد قشر مغز، اغلب به تدریج فروکش می‌کند.
علائم نورولوژیک و رفتاری دیگر
-
آپراکسی (Apraxia) در اندام تحتانی: ناتوانی در اجرای حرکات ارادی با وجود عملکرد عضلانی سالم، که نتیجه درگیری نواحی پیش‌حرکتی است.
-
اختلالات انگیزشی و رفتاری نظیر آکندزیا (Akinesia) و ابولی (Abulia)، به علت آسیب به نواحی پیش‌فرونتال مغز، که مرکز تنظیم اراده، برنامه‌ریزی و رفتار هدف‌مند است.
-
رفلکس چنگ‌زدن (Grasp Reflex): در بالغین، وجود این رفلکس نشان‌دهنده درگیری قشر پیشانی است و نشانه‌ای پاتولوژیک به شمار می‌رود.
اهمیت بالینی و تشخیص افتراقی
مجموعه این علائم، به‌ویژه اگر با الگوی خاص ضعف اندام تحتانی، بی‌اختیاری، و اختلالات رفتاری همراه باشد، تشخیص انفارکتوس ACA را از سایر سکته‌های مغزی آسان‌تر می‌کند. این نکته از منظر نوروآناتومی بالینی (Clinical Neuroanatomy) و نورولوژی تشخیصی (Diagnostic Neurology) حائز اهمیت است.
کلام پایانی
شناخت دقیق علائم انفارکتوس در شریان مغزی قدامی برای افتراق آن از سایر انواع سکته مغزی، مانند درگیری شریان مغزی میانی یا شریان بازیلر، حیاتی است. وجود ضعف اندام تحتانی، بی‌اختیاری، اختلالات انگیزشی و رفلکس‌های بدوی باید پزشک را به سمت درگیری شریان ACA سوق دهد.
با رعایت این الگوی تشخیص و تفسیر بالینی، می‌توان در اسرع وقت اقدامات درمانی مؤثر و پیشگیرانه را آغاز کرد. این موضوع به‌ویژه در سطوح پیشگیری از ناتوانی و بازتوانی نورولوژیک اهمیت می‌یابد.
پرسش‌هایی درباره انفارکتوس در شریان مغزی قدامی
بیماری به دلیل ضعف ناگهانی اندام‌های سمت راست با شدت بیشتر در اندام تحتانی و اختلال اسفنکتر ادراری مراجعه نموده است؛ درگیری در کدامیک از شریان‌های زیر مطرح می‌باشد؟
(پرانترنی شهریور ۹۸ – قطب ۱ کشوری [دانشگاه گیلان و مازندران])
الف) مغزی قدامی
ب) مغزی میانی
ج) مغزی خلفی
د) ورتبروبازیلار
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
بررسی بر اساس کلیدواژه‌ها
ضعف ناگهانی اندام‌ها به‌خصوص سمت راست بدن، نشان‌دهنده‌ی درگیری یک نیمکره مغز در سمت مقابل (چپ) است.
در این سؤال تأکید شده است که شدت ضعف در اندام تحتانی بیشتر است، و این موضوع کلید بسیار مهمی برای افتراق ناحیه‌ی آسیب‌دیده است.
اختلال اسفنکتر ادراری نیز یک علامت مهم درگیری لوب فرونتال میانی و مراکز کنترلی ادرار در قشر مغز است.
در مجموع، دو علامت اصلی زیر را داریم:
-
پارزی شدیدتر در اندام تحتانی سمت راست
-
اختلال عملکرد مثانه (ادراری)
این ترکیب مشخصاً در درگیری شریان مغزی قدامی (ACA: Anterior Cerebral Artery) دیده می‌شود.
تحلیل گزینه‌ها
گزینه الف) شریان مغزی قدامی (ACA)
صحیح است. شریان ACA قشر داخلی لوب فرونتال و پاریتال را خون‌رسانی می‌کند که شامل نواحی مرتبط با کنترل اندام تحتانی و مرکز کنترل اسفنکتر مثانه است. بنابراین، ضعف اندام تحتانی همراه با بی‌اختیاری ادرار، تابلوی بالینی کلاسیک در انفارکتوس ACA است.
گزینه ب) شریان مغزی میانی (MCA)
نادرست است. انفارکتوس در MCA بیشتر باعث ضعف در اندام فوقانی و صورت می‌شود، و درگیری اندام تحتانی خفیف‌تر است. همچنین اختلال ادراری جزء علائم تیپیک MCA نیست.
گزینه ج) شریان مغزی خلفی (PCA)
نادرست است. درگیری PCA باعث اختلال میدان بینایی (مثل همی‌آنوپی) و در مواردی اختلال حافظه و بینایی می‌شود، نه ضعف اندام تحتانی یا اختلال اسفنکتر.
گزینه د) سیستم ورتبروبازیلار
نادرست است. این سیستم مسئول خون‌رسانی به ساقه مغز، مخچه و لوب اکسیپیتال است. علائم آن معمولاً شامل آتاکسی، سرگیجه، دیس‌آرتری، دوبینی و دیسفاژی است، نه الگوی خاص ضعف یک طرفه با درگیری بیشتر اندام تحتانی.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
با توجه به پارزی بیشتر در اندام تحتانی و اختلال عملکرد ادراری، که هر دو شاخص مهم درگیری شریان مغزی قدامی (ACA) هستند، پاسخ صحیح:
گزینه الف) مغزی قدامی
آقای ۷۰ ساله با سابقه دیابت، به طور ناگهانی دچار ضعف در اندام تحتانی راست به همراه بی‌اختیاری ادراری گردیده است. در معاینه، اعصاب کرانیال نرمال هستند. ضعف خفیف (چهار پنجم) در دست راست و ضعف شدید (دو پنجم) در پای راست دارند؛ کدام منطقه شریانی درگیر است؟
(پرانترنی – شهریور ۹۹)
الف) Anterior Cerebral Artery
ب) Middle Cerebral Artery
ج) Posterior Inferior Cerebellar Artery
د) Anterior Inferior Cerebellar Artery
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
تحلیل براساس کلیدواژه‌ها
در این سؤال، چند کلیدواژه بسیار مهم داریم که برای تعیین محل ضایعه حیاتی هستند:
-
سن بالا و سابقه دیابت: ریسک‌فاکتورهای شناخته‌شده برای سکته‌های ایسکمیک.
-
شروع ناگهانی ضعف یک‌طرفه: الگوی تیپیک سکته مغزی.
-
ضعف بیشتر در اندام تحتانی راست (پای راست ۲/۵ در مقابل دست راست ۴/۵): نشان‌دهنده‌ی درگیری در نواحی مغزی مربوط به کنترل اندام تحتانی سمت مقابل یعنی نیمکره چپ.
-
بی‌اختیاری ادرار: نشانه‌ای کلیدی از درگیری لوب فرونتال داخلی و اختلال در کنترل قشر فرونتال بر عملکرد مثانه.
-
اعصاب کرانیال نرمال هستند: احتمال درگیری ساقه مغز و مخچه را کم می‌کند.
با توجه به این علائم، الگوی کلاسیک انفارکتوس شریان مغزی قدامی (ACA) دیده می‌شود.
بررسی گزینه‌ها
گزینه الف) شریان مغزی قدامی (Anterior Cerebral Artery – ACA)
درست است. شریان ACA نواحی مدیال لوب فرونتال و پاریتال را خون‌رسانی می‌کند که مرتبط با عملکرد حرکتی اندام تحتانی و کنترل مثانه است. ضعف غالب در اندام تحتانی و بی‌اختیاری ادراری از یافته‌های کلاسیک در درگیری این شریان هستند. وجود ضعف خفیف در دست نیز ممکن است ناشی از گسترش نسبی ضایعه باشد، اما درگیری بارز در پا مهم‌تر است.
گزینه ب) شریان مغزی میانی (Middle Cerebral Artery – MCA)
نادرست است. MCA بیشتر نواحی لترال مغز را خون‌رسانی می‌کند که مربوط به اندام فوقانی و صورت هستند. ضعف اندام فوقانی در MCA بیشتر از اندام تحتانی است، بر خلاف یافته‌های این سؤال.
گزینه ج) شریان مخچه‌ای خلفی تحتانی (Posterior Inferior Cerebellar Artery – PICA)
نادرست است. درگیری این شریان بیشتر باعث سندرم والنبورگ (Wallenberg) با علائمی چون سرگیجه، آتاکسی، نیستاگموس، دیسفاژی و اختلالات حسی در صورت و بدن می‌شود. ضعف یک‌طرفه اندام با الگوی کورتیکال در آن دیده نمی‌شود.
گزینه د) شریان مخچه‌ای قدامی تحتانی (Anterior Inferior Cerebellar Artery – AICA)
نادرست است. درگیری این شریان باعث علائمی مانند آتاکسی، سرگیجه، وزوز گوش، و افت شنوایی می‌شود، نه ضعف انتخابی اندام تحتانی یا بی‌اختیاری.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
ترکیب ضعف شدید در اندام تحتانی راست، ضعف خفیف در اندام فوقانی راست، و بی‌اختیاری ادراری به‌شدت مؤید درگیری شریان مغزی قدامی (ACA) است.
پاسخ صحیح: گزینه الف) Anterior Cerebral Artery
بیماری با سابقه فشارخون و دیابت، با اختلال حسی حرکتی یک‌طرفه که در اندام تحتانی شدیدتر بوده و همراه با بی‌اختیاری ادرار می‌باشد، مراجعه کرده است. احتمال انسداد کدامیک از شریان‌های زیر مطرح می‌باشد؟
(پرانترنی اسفند ۹۳ – قطب ۷ کشوری [دانشگاه اصفهان])
الف) مغزی قدامی
ب) مغزی میانی
ج) مغزی خلفی
د) ورتبرال
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
تحلیل علمی براساس کلیدواژه‌ها
برای پاسخ به این سؤال، ابتدا کلیدواژه‌های بالینی مهم را بررسی می‌کنیم:
-
سابقه فشار خون و دیابت: از عوامل خطر اصلی سکته مغزی ایسکمیک هستند.
-
اختلال حسی حرکتی یک‌طرفه: نشانگر درگیری نیمکره مقابل مغز است و احتمالاً کورتیکال یا ساب‌کورتیکال می‌باشد.
-
شدت بیشتر علائم در اندام تحتانی: الگویی کلاسیک از درگیری ناحیه مدیال لوب فرونتال که کنترل اندام تحتانی را به عهده دارد.
-
بی‌اختیاری ادرار: نشانه‌ای از درگیری لوب فرونتال داخلی، به‌ویژه ناحیه کنترل اسفنکترها که توسط شریان مغزی قدامی (ACA) خون‌رسانی می‌شود.
این الگوی علائمی به وضوح درگیری شریان مغزی قدامی (Anterior Cerebral Artery – ACA) را مطرح می‌کند.
بررسی گزینه‌ها
گزینه الف) شریان مغزی قدامی (Anterior Cerebral Artery – ACA)
درست است. انسداد در ACA منجر به ضعف و اختلال حسی عمدتاً در اندام تحتانی مقابل، همراه با احتمال بی‌اختیاری ادراری به دلیل درگیری بخش مدیال لوب فرونتال می‌شود. این الگوی بالینی با توصیف سؤال مطابقت کامل دارد.
گزینه ب) شریان مغزی میانی (Middle Cerebral Artery – MCA)
نادرست است. درگیری MCA معمولاً منجر به ضعف و اختلال حسی در اندام فوقانی و صورت (نه اندام تحتانی) می‌شود. همچنین، آفازی و neglect نیز می‌توانند در درگیری MCA دیده شوند که در این سؤال مطرح نشده‌اند.
گزینه ج) شریان مغزی خلفی (Posterior Cerebral Artery – PCA)
نادرست است. PCA معمولاً با اختلالات بینایی (همی‌آنوپی همونیموس) و در برخی موارد با اختلال حافظه و توهم همراه است، نه با ضعف یک‌طرفه و بی‌اختیاری.
گزینه د) شریان ورتبرال (Vertebral Artery)
نادرست است. انسداد در این شریان معمولاً ساقه مغز یا مخچه را درگیر می‌کند و علائمی چون آتاکسی، سرگیجه، نیستاگموس و دیسفاژی به‌همراه دارد، نه ضعف عمدتاً در اندام تحتانی و بی‌اختیاری.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ گزینه‌ای
با توجه به الگوی مشخص ضعف یک‌طرفه اندام با شدت بیشتر در اندام تحتانی به همراه بی‌اختیاری ادرار و عوامل خطر عروقی، تشخیص محتمل‌ترین ضایعه انسداد در شریان مغزی قدامی (ACA) است.
پاسخ صحیح: گزینه الف) مغزی قدامی
»» تمامی کتاب
