باسمه تعالی
سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی ۳
رشته ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تعداد صفحه: ۴
تاریخ امتحان: ۱۳۹۸/۱۰/۱۴
ساعت شروع: ۱۰ صبح
مدت امتحان: ۹۰ دقیقه
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت دی ماه سال ۱۳۹۸
مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی
الف- تاریخ ادبیات (۲ نمره)
۱- چرا شاعران دوره بازگشت به پیروی از اسلوب‌های کهن پرداختند؟ (۰/۵ نمره)
۱- به سبب فقر فرهنگی جامعه (۰/۲۵ نمره) ۲- سستی و رخوت حاکم بر ادبیات (ص، ۱۳، ۰/۲۵ نمره)
۲- توضیح زیر کدامیک از شخصیت‌های ادبی دوره بیداری را معرفی می‌کند؟ (۰/۲۵ نمره)
«از معروف‌ترین نویسندگان و سیاستمداران این دوره است، قبل از او سبک نویسندگان فارسی با تکلف و تصنّع همراه بود. او با تغییر سبک نگارش، تکلّف را در نثر از بین برد و مسائل عصر را با زبان و اصطلاحات رایج و آمیخته به شعر و ضرب المثل های لطیف، به سبک گلستان سعدی نوشت.»
الف – دهخدا
ب- ادیب الممالک فراهانی
ج- قائم مقام فراهانی
د- میرزا آقا تبریزی
گزینه (ج) قائم مقام فراهانی (ص ۱۹، ۰/۲۵ نمره)
۳- درست یا نادرست بودن سؤال‌های زیر را مشخص کنید. (۰/۵ نمره)
الف) شعر انتقادی «ای قلم» سروده عارف قزوینی است؟ درست / نادرست
نادرست (ص ۱۵و ۱۶، ۲۵/۰ نمره)
ب) پروین اعتصامی، قصیده را به سبک منوچهری به روانی و لطافت شعر سعدی می‌سرود. درست / نادرست
نادرست (ص ۷۰، ۲۵/۰ نمره)
۴- نام پدید آورندگان آثار را درستون «الف» به آثار در ستون «ب» وصل کنید. (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.) (۰/۷۵ نمره)
| «الف» | «ب» |
| الف) سید علی موسوی گرمارودی | ۱- آگه بابا بمیره |
| ب) جلال آل احمد | ٢- تلخ وشیرین |
| ج) محمد رضا سرشار | ۳- گوشواره عرش |
| ۴- خسی در میقات |
الف: با «۳» (گوشواره عرش) (ص ۷۱، ۰/۲۵ نمره)
ب: با «۴» (خسی در میقات) (ص ۷۷، ۰/۲۵ نمره)
ج: با «۱» (آگه بابا بمیره) (ص ۷۷، ۰/۲۵ نمره)
ب- سبک شناسی (۲ نمره)
۵- در شعر«ملک الشعرای بهار» و «ادیب الممالک فراهانی» توجه به چه قالب‌هایی بیشتر بوده است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) قصیده و مثنوی
ب) مستزاد و چهار پاره
ج) قصیده و غزل
د) مثنوی و غزل
گزینه (الف) / قصیده و مثنوی (ص ۴۳، ۰/۲۵ نمره)
۶- همه گزینه‌ها «سطح زبانی» نثردوره بیداری را نشان می‌دهد ، به جز گزینه …….. (۰/۲۵ نمره)
الف) نثر دوره ساده و قابل فهم است.
ب) بسیاری از لغات انگلیسی، ترکی، فرانسوی و ……….. به نثر فارسی وارد شد.
ج) واژه‌ها و ترکیب‌های عربی نا آشنا کمتر می‌شود. (۰/۵ نمره)
د) لغات و اصطلاحات دینی و عرفانی در نثر وارد می‌شود.
گزینه «د» / لغات و اصطلاحات دینی و عرفانی در نثر وارد می‌شود. (ص ۴۵، ۰/۲۵ نمره)
۷- جاهای خالی را با واژه‌های مناسب پرکنید. (۰/۵ نمره)
الف) شاعرانی که به زبان مردم عادی شعر می‌گفتند به آرایه‌های بیانی و بدیعی و سنت‌های ادبی ………………… پایبند بودند.
کمتر (ص ۴۳، ۰/۲۵ نمره)
ب) شاخص‌ترین شاعران عصر بیداری که به دفاع از کارگران و ضعیفان توجه داشتند، فرخی یزدی و…………………………… بودند.
ابوالقاسم لاهوتی (ص ۴۴، ۰/۲۵ نمره)
۸- سؤال‌های تشریحی
الف) دو مورد از ویژگی‌های «فکری» شعر انقلاب اسلامی را بنویسید. (۰/۵ نمره)
این دوره آشکار است. تلفیق این دو را در غزل حماسی انقلاب می‌توان دید.۳- روی آوردن به مفاهیم انتزاعی در شعر این دوره آشکار است.۴- یکی از اصلی‌ترین درون مایه‌های شعر این دوره فرهنگ دفاع مقدس است. « دو مورد» (ص ۱۰۰، ۰/۵ نمره)
ب) در شعر سنتی دوره انقلاب اسلامی، تقلید و تمایل به کدام سبک‌های شعری زیاد است؟ (۰/۵ نمره)
سبک عراقی و خراسانی (ص ۹۹، ۰/۵ نمره)
ج- موسیقی شعر (۶ نمره)
۹- واژه «دلآرام» را یک بار بدون حذف همزه و یک بار با حذف همزه، تقطیع هجایی کنید. (۰/۵ نمره)
بدون حذف همزه = دل / آ / رام (۰/۲۵ نمره) با حذف همزه = دِ / لا / رام (ص ۴۹، ۰/۲۵ نمره)
۱۰- در تقطیع نمونه‌های زیر، برای هر مورد کدام اختیارشاعری استفاده شده است؟ نوع اختیار را بنویسید. (۱ نمره)
الف) جادویی «-U-»
در هجای دوم شاعر از اختیار زبانی (۰/۲۵ نمره) کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند استفاده کرده است(ص ۵۴، ۰/۲۵ نمره)
ب) بهانه «U- -»
در هجای آخر شاعر به جای هجای کوتاه از اختیار زبانی (۰/۲۵ نمره) بلند تلفظ کردن مصوّت کوتاه بهره برده است. (ص ۵۴، ۰/۲۵ نمره)
۱۱- کدام گزینه با مصرع «از در درآمدی و من از خود به در شدم» هم وزن است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) آن یار کزو خانه ما جای پری بود
ب) ای بی خبر بکوش که صاحب خبر شوی
ج) مگر تو روی بپوشی و فتنه باز نشانی
د) در کار گلاب و گل حکم ازلی این بود
با گزینه «ب» ای بی خبر بکوش که صاحب خبر شوی (ص ۲۴، ۰/۲۵ نمره)
۱۲- با توجه به بیت «آب آتش فروز، عشق آمد/ آتش آب سوز عشق آمد» پایه‌های آوایی، نشانه‌های هجایی و وزن شعر را در جدول زیر قرار دهید. (۲/۲۵ نمره)
| پایه‌های آوایی | |
| نشانه‌های هجایی | |
| وزن شعر |
پاسخ
۱۳- نام بحر حاصل از تکرار وزن زیر را به طور کامل بنویسید. (۰/۷۵ نمره)
فاعلاتن فاعلاتن، فاعلن
بحر رمل (۰/۲۵ نمره) مسدس (۰/۲۵) محذوف (۰/۲۵) ص ۱۰۷
۱۴- با توجه به پیت «کیسه هنوز فربه است، با تو از آن قوی دلم / چاره چه خاقانی اگر، کیسه رسد به لاغری»
الف) در کدام رکن پیت اختیار وزنی صورت گرفته است؟ نوع آن چیست؟ (۰/۵ نمره)
رکن دوم مصرع دوم (۰/۲۵ نمره) قلب (۰/۲۵ نمره) ص ۸۵
ب) کاربرد این قابلیت، تنها در چه وزن‌هایی رخ می‌دهد؟ (۵/۰ نمره)
مُفتَعِلن وَ مَفاعِلن (۰/۵ نمره) ص ۸۶
۱۵-کدام مصراع زبر« ناهمسان» است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) کی شعر تَرانگیزد خاطر که حزین باشد
ب) آبی‌تر از آنیم که بی رنگ بمیریم
گزینه «ب» / آبی‌تر از آنیم که بی رنگ بمیریم (ص ۲۱، ۰/۲۵ نمره)
د- زیبایی شناسی (۶ نمره)
۱۶- آرایه‌های مراعات نظیر، تلمیح، و تضمین» را در بیت‌های زیر مشخص کنید.
الف) به تمنای تو در آتش محنت چو خلیل گوییا در چمن لاله و ریحان بودم (۰/۲۵ نمره)
تلمیح (ص ۳۰، ۰/۲۵ نمره)
ب) درویش بی معرفت نیارامد تا ففرش به کفر انجامد؛ کادَ الفَقرُ أن یَکونَ کُفرا
تضمین (ص ۳۲، ۰/۲۵ نمره)
ج) شعاع درد مرا ضرب در عذاب کنید مگر مساحت رنج مرا حساب کنید (۰/۲۵ نمره)
مراعات نظیر (ص ۲۸، ۰/۲۵ نمره)
۱۷- در بیت «اگر زخلق ملامت و گر زکرده ندامت / کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم» (۰/۷۵ نمره)
الف) «لف دوم» و «نشر اول» را نشان دهید.
ندامت (۰/۲۵ نمره)
ب) نوع «لف و نشر» را بنویسید.
نامرتب یا مشوّش (ص ۶۲، ۰/۲۵ نمره)
۱۸- در کدام یک از ابیات آرایه «تناقض» و در کدام، آرایه «تضاد» دیده می‌شود؟ دلیل تشخیص خود را بنویسید. (۱ نمره)
الف) کی شود این روان من ساکن / این چنین ساکن روان که منم
تناقض (ص ۶۰، ۰/۲۵ نمره)
ب) شادی ندارد آن که ندارد به دل نمی ا آن را که نیست عالم غم، نیست عالمی
تضاد (۰/۲۵ نمره) دلیل این است که تضاد آوردن دو امر متضاد است؛ بدون آنکه متناقض هم باشند، اما در متناقض نما ، تضاد در یک امر است؛ نه دو امر در حقیقت تناقض برانگیختن اعجاب است از راه خلاف عرف و عادت و منطق. (ص ۶۱، ۰/۵ نمره)
۱۹- در هر یک از بیت‌های گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟ «قسمت «ب» یک مورد اضافه است.» (۰/۷۵ نمره)
| «الف» | «ب» |
| الف) شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل / کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها | ۱- اغراق |
| ب) بر لب کوه جنون خنده شیرین بهار / نقش زخمی است که از تیشه فرهاد شکفت | ۲- حسن تعلیل |
| ج) اگرچه نقش دیوارم به ظاهر از گران خوابی / اگر رنگ از رخ گُل می‌پرد، بیدار می‌گردم | ۳- تلمیح |
| ۴- مراعات نظیر |
الف با «۴» مراعات نظیر ۰/۲۵ ص ۲۸
ب با «۳» تلمیح ۰/۲۵ ص ۳۰
ج با «۱» اغراق ۰/۲۵ ص ۸۸
۲۰- در بیت «نگران با من استاده سحر / صبح می‌خواهد از من / کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته را/ بلکه خبر» (۰/۵ نمره)
کلمه «نگران» ایهام دارد، معانی مختلف آن را بنویسید.
۱- نگریستن؛ ۲- نگران و مضطرب (ص ۹۲، ۰/۵ نمره)
۲۱- در بیت «چون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتاب / مهرم به جان رسید و به عیّوق بر شدم»
الف) در کدام واژه آرایه «ایهام تناسب» به کار رفته است؟ (۰/۵ نمره)
مهر (۰/۲۵ نمره)
ب) واژه مورد نظر با کدام کلمه «تناسب» دارد؟ (۰/۲۵ نمره)
آفتاب یا عیّوق (ص ۹۲، ۰/۲۵ نمره)
۲۲- آرایه‌های «اسلوب معادله» و «حس آمیزی» را در ابیات زیر بیابید و دلیل تشخیص خود را برای هر مورد بنویسید.
الف) آسمان فریبی آبی رنگ شد. (۰/۵ نمره)
حس آمیزی (۰/۲۵ نمره) دلیل: آمیزش یک امر ذهنی با حس بینایی(ص ۱۱۴؛ ۰/۲۵ نمره)
ب) سرکشان را فکند تیغ مکافات ز پای / شعله را زود نشانند به خاکستر خویش (۰/۵ نمره)
اسلوب معادله (۰/۲۵ نمره) دلیل: بیان مطلبی در دو عبارت مستقل به نحوی که یکی از طرفین که به صورت ضرب المثل است، معادلی است برای تأیید عبارت دیگر. (ص ۱۱۶، ۰/۲۵ نمره)
۲۳- با توجه به بیت «خمیده پشت از آن گشتند پیران جهان دیده که اندر خاک می‌جویند ایام جوانی را»
الف) شاعر چه دلیلی برای «خمیدگی پشت پیران» بیان کرده است؟ (۰/۵ نمره)
که درخاک به دنبال جوانی می‌گردند، (۰/۲۵ نمره) که یک دلیل ادبی و غیر واقعی است (۰/۲۵ نمره)
ب) این هنر شاعرانه سبب پیدایش کدام آرایه معنوی ، در بیت شده است؟ (۲۵/۰ نمره)
حسن تعلیل (ص ۱۱۷، ۰/۲۵ نمره)
هـ- نقد و تحلیل نثر و نظم (۴ نمره)
۲۴- با توجه به شعر زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید.
۱- چون گشت زمین ز جورگردون سرد و سیه و خموش و آوند،
۲- بنواخت زخشم بر فلک مشت آن مشت تویی توای دماوند
۳- تا درد و ورم فرو نشیند کافور بر آن ضماد کردند
۴- شو منفجر ای دل زمانه وان آتش خود نهفته مپسند
الف) دو مورد از ویژگی زبانی سروده بالا را بیابید و بنویسید. (۰/۵ نمره)
در بیت‌ها، جمله‌ها به شکل مرکب است، بین واژه‌ها روابط معنایی تناسب: سرد و سیاه و خاموش ؛ منفجر و آتش؛ درد و ورم و ضماد؛ تکرار: مشت و تو. آوردن واژه‌های کهنه ضماد و آوند. ساده بودن زبان شعر، ساختمان بیشتر واژه¬ها ساده است. بیشتر واژه‌ها فارسی‌اند به جز یکی دو مورد عربی. به کار بردن فعل پیشوندی فرو نشیند. به کاربردن بنواخت به جای زد. (دو مورد، هر مورد ۰/۲۵ نمره) (ص ۱۷و ۱۶)
ب) شعر بالا از «محمّد تقی بهار» است، «سطح فکری» آن را بررسی کنید. «دو مورد» (۱ نمره)
نوع ادبی شعر ادبیات پایداری و مقاومت است. دماوند نماد آزادیخواهان و آگاهان خاموش جامعه؛ درون مایه: دعوت به قیام و مبارزه در برابر بیداد و ستم پادشاه وقت محمد علی شاه قاجار؛ شعر جنبه ملی و میهنی دارد و در مورد مسائل روز جامعه طرح مسائل سیاسی- اجتماعی با زبان حماسی در سبک خراسانی سروده شده است؛ شعر در خدمت آزادی و وطن خواهی و مخالفت با دولت وقت و برای برانگیختن احساسات ملی و وطنی مردم برای دعوت به قیام (۲مورد) (هر مورد ۰/۵ نمره) (ص ۱۷و ۱۶)
ج) آرایه شاخص پیت سوم چیست؟ در مورد آن بنویسید. (۰/۵ نمره)
حسن تعلیل (۰/۲۵ نمره) علت نشستن برف بر قله دماوند را تسکین درد می‌داند. (ص ۱۶، ۰/۲۵ نمره)
۲۵- با توجّه به متن «فردای آن روز به خاطرم آمد که دیروز یک دست از بهترین لباس‌های نودوز خود را به انضمام مایحتوی، یعنی آقای استادی مصطفی خان، به دست چلاق شده خودم از خانه بیرون انداخته‌ام، ولی چون تیری که از شست رفته باز نمی‌گردد، یک بار دیگر به کلام بلند پایه «از ماست که بر ماست» ایمان آوردم و پشت دستم را داغ کردم که تا من باشم دیگر پیرامون ترفیع رتبه نگردم. «داستان کباب غاز، محمد علی جمال زاده»
الف) یک «کنایه» در متن بیابید و معنی آن را بنویسید. (۰/۵ نمره)
از ماست که بر ماست کنایه از مقصر دانستن خود ؛ پشت دست داغ کردن: عبرت گرفتن و توبه کردن یک مورد) (ص ۷۴، ۰/۵ نمره)
ب) آرایه «تضمین» را در متن پیدا کنید و بنویسید. (۰/۲۵ نمره)
«از ماست که بر ماست» (۰/۲۵ نمره)
ج) بین واژه‌های «دست» و «شست» چه آرایه‌ای وجود دارد؟ (۰/۲۵ نمره)
جناس ناقص (ص ۷۴، ۰/۲۵ نمره)
د) دو مورد از ویژگی‌های زبانی نثر جمال زاده را بنویسید. (۱ نمره)
قالب متن داستان است. به محتوا توجه دارد و در نقد تظاهر و دورویی است. سبک نویسندگی و کاربرد واژگان عامیانه و متداول در نثرهمان دوره است مانند: دست چلاق شده، پشت دست داغ کردن، و کلام را به طبع خوانندگان نزدیک کرده است. درون مایه طنز مانند: لباس نودوز خودم را با مایحتوی بیرون انداخته بودم. به راه کسانی چون زین العابدین مراغه‌ای و دهخدا رفته است. (۲ مورد) (هر مورد ۰/۵ نمره) (ص ۷۴)
“در پایان، نظر همکاران گرامی در بخش نقد و تحلیل نظم و نثر صائب است”
موفق و سربلند باشید.
