سوالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی علوم انسانی خرداد ۱۳۹۹
سؤالات امتحان نهایی درس: علوم و فنون ادبی (۳)
رشته: ادبیات و علوم انسانی _ علوم و معارف اسلامی
تعداد صفحه: ۵
ساعت شروع: ۸ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه تاریخ امتحان: ۱۳۹۹/۰۴/۱۵
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت خرداد ماه سال ۱۳۹۹
مرکز سنجش آموزش و پرورش
بخش الزامی
(دانش آموزان عزیز به سؤالات ۱ تا ۲۰ (جهت کسب ۱۶ نمره پاسخ دهید.)
الف – تاریخ ادبیات (1/5 نمره)
۱- چرا ادبیات دوره بیداری – به ویژه شعر- زبان محاوره را برگزیده؟
برای ارتباط با توده مردم 0/25 ص ۱۵
۲) کدام مورد از آثار محمدتقی بهار (ملکالشعرا) نیست؟
الف) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران
ب) تاریخ تطّور نظم فارسی
ج) سبک شناسی
د) سرگذشت حاجی بابای اصفهانی
۲- «د» (سرگذشت حاجیبابای اصفهانی) 0/25 ص ۱۶
۳- شهریار از کدام شاعر غزلسرای نامی ایران، تأثیر فراوان پذیرفته است؟
الف) سعدی
ب) حافظ
ج) خواجوی کرمانی
د) مولوی
۳-«ب» (حافظ) 0/25 ص ۷۱
۴- نام آثار در ستون «الف» را به پدید آورندگان آثار در استان «ب» وصل کنید. (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.)
«الف» | «ب» |
الف) مدار صفر درجه | 1- مهدی اخوان ثالث |
ب) ضیافت | 2- احمد محمود |
ج) آخر شاهنامه | 3- سید علی موسوی گرمارودی |
4- سید مهدی شجاعی |
الف) با «۲» (احمد محمود) 0/25 ص ۷۸
ب) با «۴» (سید مهدی شجاعی) 0/25 ص ۸۰
ج) با «۱» (مهدی اخوان ثالث) 0/25 ص ۷۵
ب – سبک شناسی (1/5 نمره)
۵- درست یا نادرست بودن عبارتهای زیر را مشخص کنید.
الف) بسیاری از نثرهای دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع خرافات میپردازد.
ب) در سطح ادبی نثر دوره بیداری، صنایع ادبی از نثر جدا میشود و نثر در خدمت بیان و خواست و آمال مردم به شکلی پویا ظاهر میگردد.
ج) از بارزترین ویژگیهای ادبیات دوره بیداری توجه به تعلیم و تربیتی جدید بوده است.
الف) نادرست 0/25 ص ۴۶
ب) درست 0/25 ص ۴۶
ج) نادرست 0/25 ص ۴۴
۶- جاهای خالی را با واژه مناسب کامل کنید.
الف) گرایش شاعران دوره بیداری به قالبهای کم کاربرد مانند: مستزاد و چهارپاره، زمینه را برای ظهور …… فراهم کرد.
ب) در نثر دوره بیداری عبارتهای وصفی دور و دراز و لفظ پردازی های بیجا در نامه و نوشتهها ….. مییابد.
ج) نثر دوران مشروطه با ویژگیهایی چون نوگرایی، تجدید خواهی و آزادی طلبی و با هدف ……. گسترش یافت.
۶- الف) شعر نو 0/25 ص ۴۳
ب) کاهشی آشکار 0/25 ص ۴۵
ج) تأثیر بر عامه مردم 0/25 ص ۴۵
ج موسیقی شعر (۵ نمره)
۷ – مشخص کنید وزن کدام مصراع «همسان» و کدام «ناهمسان» است؟
الف) هرگز کسی به خوبی، چون یار ما نباشد
ب) عاقبت گرگ زاده گرگ شود
الف) وزن: «مفعولُ فاعلاتن / مفعولُ فاعلاتن» 0/25 همسان دو لختی است. 0/25 ص ۲۶
ب) وزن: «فاعلاتن مفاعلن فَعِلن» 0/25 ناهمسان است. 0/25 ص ۲۳
۸- برای بیت زیر، کدام وزن ترجیح دارد؟ چرا؟
«تا رفت مرا از نظر آن چشم جهانبین کس واقف از ما نیست که از دیده چهها رفت»
الف) مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن
ب) مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مُستف
«ب» 0/25 چون نظم همسان «مستفعلُ مستفعلُ مستفعلُ مستف» بر نظم ناهمسان برتری دارد 0/25 و وزن بیت را بهتر نشان میدهد. 0/25 ص ۲۶
۹- وزن بیت زیر در کدام گزینه درست آمده است؟
«ما نصیحت به جای خود کردیم روزگاری در این به سر بردیم»
الف) فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
ب) فاعلاتن مفاعلن و لعن
ج) مستفعلُ فاعلاتُ فع لن
د) مستفعلن مفاعلُ مستفعلن
«ب» فاعلاتن مفاعلن فعلن 0/25 ص ۲۲
۱۰- با توجه به بیت «اگر آن تُرک شیرازی بدست آرد دل مارا / به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را»
الف) اختیار «حذف همزه» در کدام هرجای بیت صورتگرفته است؟
ب) «تغییر کمیت مصوتها» را در هجاهای بیت مشخّص کنید.
اَگَر آن تُر / کِ شی را زی / بِ دَس تا رَد / دِل ما را // بِ خا ل هِن / دو یَش بَخ شَم / سَ مَر قَن دُ / بُ خا را را
الف) مصراع اول، هجای یازدهم «تا» 0/25 ص ۴۹
ب)- مصرع اول، هجایی (۱۴) 0/25
۲- مصرع دوم، هجایی (3) و هجایی (۱۲) 0/25 «بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه» (یک مورد)
۳- مصراع دوم، هجایی (۵) ؛ 0/25 کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند ص ۵۰ تا ۵۳
«به تقطیع هجایی نمره تعلق نمیگیرد.»
۱۱- پس از تقطیع هجایی بیت زیر «دو اختیار وزنی» به کار رفته در آن را پیدا کنید و بنویسید «بِه که ز بهر سُخن بر نَگشاید زبان گر نتوانَد که مرد سخن به پایان بَرَد»
1- بلند بودن هجای پایان نیم مصرع دوم مانند پایان مصراع 0/5؛
۲- «اختیار قلب» 0/25 آوردن مفاعلن به جای مُفتعلن در رکن سوم مصرع دوم 0/25 ص ۸۱ / ۸۵ و ۸۶
د- زیباییشناسی (۵ نمره)
۱۲- در هر یک۱ از بیتهای گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» به کار رفته است؟ (قسمت «ب» یک مورد اضافه است.)
«الف» | «ب» |
الف) هر کو نظری دارد با یار کمان ابرو باید که سپر باشد پیش همه پیکانها ب) به شهر عشق منم شهریار چون حافظ منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن ج) شاه ترکان سخن مدعیان میشنود شرمی از مظلمه خون سیاووشش باد د) مستانه کاش در حرم و دیر بگذری تا قبله گاه مومن و ترسا کنم تو را | ۱- تلمیح 2- لف و نشر 3- تناقض 4- مراعات نظیر 5- تضمین |
الف) با «۴، مراعات نظیر» 0/25 ص ۳۰
ب) با «۵، تضمین» 0/25 ص ۳۳
ج) با «۱ تلمیح» 0/25 ص ۳۱
د) با «۲، لف و نشر» 0/25 ص ۵۷
۱۳- آرایههای شاخص هر بیت را از کمانک مقابل آن بیابید و بنویسید
الف) دیوارها خشت و از بام سنگ به کوی اندرون تیغ و تیر و خدنگ (اغراق – مراعات نظیر)
ب) باز آی که در غم تو مارا چشمی و هزار چشمه آب است (مراعات نظیر – اغراق)
۱۳- الف) مراعات نظیر 0/25 ص ۲۹
ب) اغراق 0/25 ص ۸۸ – ۸۹
۱۴- انواع «لَف و نشر» را در ابیات زیر مشخّص کنید.
الف) گر دهدت روزگار، دست و زبان زینهار هرچه بدانی مگوی، هرچه توانی مکن
ب) ذکر رخ و زلف تو دلم را وردی است که صبح و شام دارد
۱۴ الف) مشوّش (نامرتب) 0/25 ص ۵۸
ب) مرتب 0/25 ص ۵۸
۱۵- در ابیات زیر، بخشهایی را که نشان دهنده آرایههای «تضاد» و «تناقض» است مشخّص کنید و برای تشخیص هر مورد دلیل بیاورید.
الف) تأمّل کنان در خطا و صواب بِه از ژاژ خایان حاضر جواب
ب) چشم دل باز کن که جان بینی آنچه نادیدنی است آن بینی
الف) خطا و صواب «تضاد» 0/25 چون دو امر متضادند 0/25 ص ۶۳
ب) مصرع دوم بیت دوم، دیدن نادیدنیها «تناقض» 0/25 این تضاد در یک عمر است؛ نه دو امر؛ 0/25 ص ۶۱
۱۶- کدام آرایه ادبی، مناسبترین ابزار برای تصویر آفرینی در حماسه است؟ این آرایه را در بیت زیر بیابید.
چو بوسید پیکان سرانگشت اوی گذر کرد بر مهره پشت اوی
اغراق 0/25 همینکه نوک تیر به سرانگشت رستم رسید از مهره پشت اشکبوس گذر کرد. (سرعت تیراندازی) 0/25 ص ۸۸
۱۷- در شعر زیر، کدام واژه دارای ایهام است؟ معانی آن را بنویسید.
«ناگهان انگار / بر لب آن چاه / سایهای را دید / او شغاد، آن نابرادر بود. »
«نابرادر» 0/25 «۱ – برادر ناتنی 0/25 ۲- ناجوانمرد؛ نامرد» 0/25 ص ۸۹
۱۸- با توجه به «ایهام تناسب» به کار رفته در بیت زیر:
«شور عشق، دل خویش چون سبک سازیم نمک جدا به چه تدبیر از این کباب کنیم»
الف) واژه «شور» در این بیت به معنی ……. است؛ و معنی دیگر آن «…………..» است.
ب) در معنایی که مورد نظر نیست، واژه شور با «…………» تناسب دارد.
الف) «غوغا و هیجان» ؛ 0/25 «نمکین / پرنمک» 0/25
ب) «نمک» 0/25 ص ۹۰
ه – نقد و تحلیل نظم و نثر (۳ نمره)
۱۹- سروده زیر از «پروین اعتصامی» را بخوانید و به پرسشها پاسخ دهید.
1-محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت مست گفت: «ای دوست، این پیراهن است افسار نیست»
۲- گفت: «مستی، زان سبب افتان خیزان میروی» گفت: «جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست»
۳- گفت: «میباید تورا تا خانه قاضی بَرَم» گفت: «رو، صبح آی، قاضی نیمه شب بیدار نیست»
۴- گفت: «نزدیک است والی را سرای، آن جا شویم» گفت: «والی از کجا در خانه خمار نیست؟»
۵- گفت: «دیناری بده پنهان و خود را وارهان» گفت: «کار شرع، کارِ دِرهم و دینار نیست»
الف) شاعر در گفتگوی بین «محتسب» و «مست» از کدام شیوه شعری استفاده کرده است؟
ب) دو مورد «ویژگی زبان» را در بیت چهارم بیابید و بنویسید.
ج) محتوای شعر پروین را از نظر فضای کلّی (سطح فکری) بررسی کنید. (سه مورد)
الف) مناظره (۰/۲۵)
ب) ۱- «رای فکّ اضافه» سرای والی، والی مضاف الیه (۰/۲۵) ۲- شویم در معنی فعل خاص«برویم»خصوصیت سبک خراسانی (۰/۲۵)
ج) انعکاس اوضاع نامطلوب سیاسی – اجتماعی عصر خود، ترسیم فساد و تزویر اجتماع، انتقاد اجتماعی و اعتراض به شیوه برخورد عاملان حکومت با مردم، بیان گستردگی و رواج نابسامانیها و انحراف عمومی جامعه، بیعدالتی، بیبندوباری و فساد دستگاه حاکم، غفلت کارگزاران از امور دینی و اشاره به پدیده اجتماعی رشوهخواری عصر شاعر. محتسب نماد انسانهای حاکم بر جان و مال و ناموس مردم که تنها ظواهر شریعت را حفظ میکنند و در عمل به آن پایبند نیستند. مست، نماد انسانی کاملاً آگاه مثل خود شاعر که در این پوشش و با بیانی طنزآمیز نابسامانی جامعه را به تمسخر میگیرد و خود را تبرئه میکند. (سه مورد) (۰/۷۵، ص ۷۰)
۲۰- با توجه به متن زیر از «جلال آلاحمد» به پرسشها پاسخ دهید.
«آخر چرا تصادف کردی؟…» مثل اینکه سوال را از او کردم، امّا وقتی دیدم نمیتواند حرف بزند، خودم را به عنوان او دَم چَک گرفتم: «آخر چرا؟» به چنان عتابی و خطابی اینها را میگفتم که چشمم به دکتر کشیک افتاد. «مرده شورتون ببره، ساعت چهار تا حالا از تن این مرد خون میره، حیفتون نیومد؟…» . دستی روی شانهام نشست و فریادم را خواباند. برگشتم. پدرش بود. با همان هیکل و همان قیافه. نیمه همان سیب امّا سوختهتر و پلاسیده تر …… و تازه داشت گُل از گَلم میشکفت که شنیدم: – آقا کی باشند؟ این را همان دکتر کشیک گفت که من باز سوار شدم: – «مرا میگید آقا؟ من هیشکی. یک آقا مدیر کوفتی. این هم معلّمم. نواله تاریخِ تشریحِ شما…» که یک مرتبه عقل هی زد که «پسر خفه شو!» و خفه شدم. دلم میخواست یک کلمه دیگر بگوید. یک کنایه بزند، یک لبخند، کوچکترین نیش…»
الف) توصیف جزئی رفتار و خصوصیّات افراد از ویژگیهای داستان جلال آلاحمد است، نمونهای از آن را در متن بیابید و بنویسید.
ب) معانی کنایههای زیر را بنویسید.
۱- گُل از گلم میشکفت ۲- خودم را دَم چَک گرفتم
ج) یکی از ویژگیهای سبکی نویسنده بهکارگیری «حذف فعل است» . یک مورد در متن بالا پیدا کنید و بنویسید.
د) دو مورد از ویژگیهای شاخص نثر دوره معاصر تا انقلاب اسلامی را در متن بالا بنویسید.
و-ﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲﷲریالﷲ
الف) دستی روی شانهام نشست و فریادم را خواباند. برگشتم. پدرش بود. با همان هیکل و همان قیافه، نیمه همان سیب امّا سوختهتر و پلاسیدهتر. (یک مورد) 0/25
ب) ۱- شاد شدن و لبخند زدن 0/25
۲- خود را مقصر دانستم 0/25
ج) سوختهتر و پلاسیدهتر «بود» ، هیشکی «نیستم» ، مدیر کوفتی «هستم» ، این معلّمم «است» ، نواله… «است» . یک لبخند «بزند» ، نیش «بزند» (یک مورد) 0/25
د) ۱- کاربرد زبان محاوره و اصطلاحات عامیانه مانند: مرده شورتون ببره. هیشکی، میگید، حیفتون نیومد. از تن این مرد خون میره 2- کوتاهی و سادگی جملات 3- به کاربردن کنایه و ضرب المثل (موجود در متن) ۴- طنز موجود در متن مانند: مدیر کوفتی (دو مورد) (0/5 ص ۷۴)
بخش انتخابی
دانشآموزان عزیز جهت کسب ۴ نمره کامل از سوالات ۲۱ تا ۳۶ و ۸ سال را بهدلخواه انتخاب کرده و پاسخ دهید.
21- به چه علت تحقیقات ادبی و تاریخی در دوره مشروطه جاذبهای نداشت؟
به علت اشتغال اهل قلم به روزنامه نویسی (۰/۲۵) و موضوعات دیگر (۰/۲۵، ص۲۰)
۲۲- علت کم توجهی به کاربرد جملهها و ترکیبهای زبانی در شعر دوره بیداری چیست؟ (دو مورد)
۱- اغلب شاعران صرفاً به محتوا گرایش داشتند. 2- برخی شاعران تسلط کافی برای ادبیات کهن نداشتند. ۳- شاعران برای آگاه سازی مردم و انتشار آثار در روزنامهها ناگزیر بودند به شتاب شعر بسرایند. (دو مورد) (۰/۵، ص ۴۳)
۲۳- بیت زیر دارای دو وزن است، هر دو وزن آن را بنویسید.
«لاف از سخن چو دُر توان زد آن خشت بود که پُرتوان زد»
«لا فَز سُ خَ ن چُ دُر تَ وان زَد / آن خِش تِ بُ وَدکِ پُر تَ وان زَد»
۱) – – U/- U – U / U- – // – – U /- U -U /U – – وزن: «مفعولُ مفاعِلن فعولن» (۰/۲۵، ص ۲۷)
۲) – – / U – U – /UU – – // – – / U – U – / وزن: «مستفعلُ فاعلاتُ فع لن» (۰/۲۵، ص ۲۷)
۲۴- آرایه قسمتهای مشخص شده بیتهای زیر را بنویسید.
الف) چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی
ب) خال مشکین که بدان عارض گندمگون است سرّ آن دانه که شد رهزن آدم با اوست
الف) تضمین (۰/۲۵، ص ۳۳)
ب) تلمیح (۰/۲۵، ص ۳۱)
25- دو مورد از ویژگیهای فکری شعر را بنویسید.
«با این نسیم سحرخیز، برخیز اگر جان سپردیم در باغ میمانَد ای دوست، گُل یادگار من و تو
دیروز در غربت باغ، من بودم و یک چمن داغ امروز خورشید در دشت، آیینه دار من و تو» (سلمان هراتی»
۱ – نوید پیروزی انقلاب اسلامی ۲-مفهوم ایثار، فداکاری و شهادت در راه انقلاب اسلامی ۳- اشاره به دستاوردهای ارزشمند انقلاب ۴- مقایسه اوضاع جامعه سیاسی – اجتماعی قبل و بعد از انقلاب و ترسیم فضای مطلوب جامعه در سایه انقلاب اسلامی. «دو مورد» (۰/۲۵، ص ۷۸)
۲۶- موضوع کلی هر کدام از آثار زیر را بنویسید.
الف) تلخ و شیرین
ب) سووشون
الف) داستان (۰/۲۵، ص ۷۴)
ب) دربرگیرنده داستان زندگی زری و یوسف. (اوضاع اجتماعی مردم فارسی در خلال جنگ جهانی دوم)(۰/۲۵، ص۷۴)
۲۷- نام پدیدآورندگان آثار زیر را بنویسید.
الف) طوفان در پرانتز
ب) جعفر خان از فرنگ برگشته
الف) قیصر امینپور (۰/۲۵، ص ۷۷)
ب) حسن مقدم (۰/۲۵، ص ۷۳)
۲۸- متن زیر از داستان «سانتاماریا» سید مهدی شجاعی را از نظر ویژگیهای داستانهای بعد از انقلاب اسلامی در قلمرو فکری بررسی کنید.
«درست در همان لحظه، شما «یا مهدی» غریبانهای گفتید و تفنگ از دستتان افتاد و من نفهمیدم چرا. ولی بیاختیار پیش دویدم تا تفنگ را بردارم و به دستتان بدهم؛ مثل گاهی که در کلاس، قلمی، کاغذی از دستتان میافتاد و بیاختیار خم میشدیم تا آن را به شما بدهیم.
ایستاده بودید ولی تفنگ را نگرفتید. به دستتان نگاه کردم، دیدم که از مچتان خون میریزد، تفنگ را با دست چپ از من گرفتید و همه را گفتید که بروند و بازگشتید به حال اوّلتان، انگار نه انگار که یک دست از دست دادهاید.»
1- وقوع جنگ تحمیلی ۲- دفاع مقدس از وطن ۳- فرهنگ ایثار ۴- استقبال از شهادت ۵- اعتقادات دینی شیعی ۶- مقاومت هشت ساله مردم در جنگ تحمیلی (دو مورد) (۰/۵، ص ۸۰)
۲۹- در سطح فکری شعر دوره انقلاب، وضعیت حماسه و عرفان چگونه است؟
روح حماسه و عرفان در شعر این دوره آشکار است. در حماسه، بعد زمینی غلبه دارد و در عرفان بعد آسمانی. (۰/۵ ص 100)
۳۰- هر یک از ویژگیهای زیر، مربوط به کدام یک از قلمروهای سهگانه «شعر انقلاب اسلامی» است؟
الف) آشناییزدایی و رویآوردن به ترکیبهای بدیع و بیسابقه.
ب) بعد از پیروزی انقلاب، قالبهای سنتی مورد توجه قرار گرفت.
الف) زبانی (۰/۲۵، ص ۹۹)
ب) ادبی (۰/۲۵، ص ۹۹)
۳۱- پس از تعیین پایههای آوایی، «وزن» مصراع اول را بنویسید.
«در چه هنگامی بگویم من؟
یک نفر در آب دارد میکُند بیهوده جان قربان؟»
دَ ر چِ هِن گا / می بِ گو یَم / مَن (۰/۲۵) ؛ فاعلاتن فاعلاتن فع (۰/۲۵ ص ۱۱۰)
۳۲- در بیت «رنگین سخنان در سخن خویش نهانند / از نُکهت خود نیست به هر حال جدا گّل» چه آرایهای به کار رفته است؟ بخشی را که آرایه در آن قرار دارد، مشخص کنید.
۳۲- حس آمیزی (۰/۲۵) رنگین سخنان (۰/۲۵ ص ۱۱۳)
33- شاعر در بیت «غنچه و گل، اشک بلبل گر نمیکردند پاک/ آستین آن چرا خونین شد و دامان آن» چه آرایهای را در شعر خلق کرده است؟ در مورد تشخیص خود بنویسید.
۳۳-«حسن تعلیل» (۰/۲۵) «دلیل خونین بودن برگ و گلبرگهای غنچه و گل، پاک کردن اشک خونین بلبل است. ای» دلیلی هنری، اما غیرواقعی و خیالی است که مخاطب را قانع میسازد.(۰/۲۵، ص ۱۱۲)
۳۴- در کدام یک از بیتهای زی «آرایه اسلوب معادله» آمده است؟ برای تشخیص خود دلیل بیاورید.
الف) ابر از آن پیدا شود کز رشک خورشید رُخش آستین بر رُخ نهد با دامن تر آفتاب
ب) فکر شنبه تلخ دارد جمعه اطفال را عشرت امروز بیاندیشه فردا خوش است
۳۴ «ب» 25/0 بیان مطلب در هر دو مصراع مستقل است. به نحویکه مصرع دوم معادل و مصداق مصرع اول است. ای بر پایه «تشبیه» است؛ همانطوری که فکر شنبه جمعه اطفال را خراب میکند. اندیشه فردا نیز خوشی امروز را خراب میکند. (یک دلیل کافی است) ( ۰/۲۵، ص ۱۱۴)
۳۵- شعر زیر در چه قالبی سرودهشده است؟ یکی از ویژگیهای این نوع شعر را بنویسید.
پروانه و شمع و گل شبی آشفتند در طرف چمن
وز جور و جفای دهر با هم گفتند بسیار سخن
مستزاده (0/25) از مصراعهای کوتاه و بلند ساخته شده است (۰/۲۵، ص ۱۰۶)
۳۶- «نام بحر» بیت زیر را بنویسید.
«در خود نمیبینم که من بی او توانم ساختن یا دل توانم یک زمان از کار او پرداختن»
بحر رجز (۰/۲۵) مثمن سالم (۰/۲۵) ص ۱۰۷
در بخش نقد تحلیل، نظر همکاران محترم صائب است
خیلی اطلاعات مفیدی بود خیلی ممنون از زحماتتون 💙🤍💙🤍