سوالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی علوم انسانی شهریور ۱۳۹۹

سؤالات امتحان نهایی درس: علوم و فنون ادبی (۳)
رشته: ادبیات و علوم انسانی _ علوم و معارف اسلامی
تعداد صفحه: ۴
ساعت شروع: ۸ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تاریخ امتحان: ۱۳۹۹/۰۶/۱۱
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت شهریور ماه سال ۱۳۹۹
مرکز سنجش آموزش و پرورش
بخش الزامی
(دانشآموزان عزیز به سوالات ۱ تا ۲۴ (برای کسب ۱۶ نمره پاسخ دهید.)
الف- تاریخ ادبیات (۱/۵ نمره)
۱- یک اثر از «ملکالشعرای بهار» نام ببرید.
الف) تاریخ ادبیات (۱/۵ نمره)
تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، سبک شناسی، تاریخ تطور نظم فارسی، دیوان اشعار (ذکر یک مورد) ۰/۲۵ ص ۱۶
۲- کدامیک از جملههای زیر درست است؟
الف) «فتحعلی خان صبای کاشانی»، پرچمدار بازگشت ادبی است.
ب) «میرزاده عشقی» پرچمدار بازگشت ادبی است.
«الف» یا «فتحعلی خان صبای کاشانی» پرچمدار بازگشت ادبی است ۰/۲۵ ص ۱۳
۳- کدامیک از عوامل زیر بر ادبیات عصر بیداری مؤثر نبود؟
الف) رواج صنعت چاپ و روزنامهنویسی
ب) تأسیس مدرسه دارالفنون
ج) کوشش عباس میرزا در روی آوردن به دانش و فنون نوین
د) عدم توجه روشنفکران به شعر و شاعری
«د» یا «عدم توجه روشنفکران به شعر و شاعری ۰/۲۵ ص ۱۴
۴- متن زیر چه کسی را معرفی میکند؟
«نام پدرش یوسف اعتصامالملک آشتیانی است. اوج سخن او در عتبات اوست که در آنها به شیوه «انوری» و «سنایی» توجه دارد. برخی از اشعارش به صورت «مناظره» میان دو انسان، جاندار یا شیء است و به مضامین اخلاقی، پند و اندرز هم توجه دارد. »
پروین (رخشنده) اعتصامی ۰/۲۵ ص ۷۰
۵- هر یک از آثار در ستون «الف» به کدامیک از پدیدآورندگان آن در ستون «ب» مربوط است. (یک مهره در ستون «بیت» اضافی است.)
الف | ب |
۱) مدار صفر درجه | جلال آل احمد |
۲) خسی در میقات | اسماعیل فصیح |
احمد محمود |
۱- احمد محمود ۰/۲۵ ص ۷۸
۲- جلال آل احمد ۰/۲۵ ص ۷۴
ب) سبکشناسی (۱/۵) نمره
ب- سبکشناسی (۵/۱ نمره)
۶- کدامیک از واژههای داخل کمانک درست است؟
الف) از بارزترین شاخصههای زبان شعر عصر بیداری (سادگی، پیچیدگی) است.
ب) از شاخههای ارزندهای که در نثر عصر بیداری چشمنواز است، (طنز سیاسی – اجتماعی، طنز اخلاقی) است.
ج) شاعری که با استفاده از واژهها و اصطلاحات موسیقی عامیانه شعر میسرود (ادیب الممالک فراهانی، عارف قزوینی) بود.
الف) سادگی ۰/۲۵ ص ۴۲
ب) طنز سیاسی- اجتماعی ۰/۲۵ ص ۴۶
ج) عارف قزوینی ۰/۲۵ ص ۴۲-۴۳
۷- در جاهای خالی واژگان مناسب بنویسید.
الف) نگرش شاعران و نویسندگان در شعر مشروطه، از کلینگری و ذهنیتگرایی به جزئینگری و… تغییر پیدا کرد.
ب) «نثر فارسی» حتی پیشتازتر از «شعر فارسی» در دوره بیداری، قید و بندهایی نثر …… را کنار میگذارد.
الف) عینیتگرایی (عینی بودن) ۰/۲۵ ص ۴۴
ب) مصنوع و فنی ۰/۲۵ (اگر دانشآموز یک مورد را هم بنویسید نمره تعلق میگیرد. ص ۴۵
۸- یکی از درون مایههای شاخص «شعر عصر بیداری» را بنویسید.
آزادی، وطن، قانون، تعلیم و تربیت جدید، توجه به مردم، دانشها و فنون نوین ۰/۲۵ ص ۴۴ (ذکر یک مورد کافی است.) (همکاران محترم و مفاهیم مشابه نمره تعلق میگیرد.)
ج- موسیقی شعر (۵ نمره)
۹- برای هر یک از ابیات زیر، یکی از وزنهای داخل کمانک را انتخاب کنید.
(همسان یک پایهای – ناهمسان – همسان دو لختی)
الف) پیش کمان ابرویش لابه همی کنم ولی گوش کشیده است از آن گوش به من نمیکند
ب) نسیم صبح را گفتم که با او جانبی داری کز آن جانب که او باشد، صبا عنبر فشان آید
ج) در دام فتاده آهویی چند محکم شده دست و پای دربند
الف) همسان دو لختی ۰/۲۵ ص ۵۳
ب) همسان یک پایهای ۰/۲۵ ص ۵۰
ج) ناهمسان ۰/۲۵ ص ۵۲
(همکاران محترم توجه فرمایند در این قسمت ذکر (یک پایهای) و «دو لختی» در پاسخ نامه مهم است و صرفاً با ذکر «همسان» نمره تعلق نمیگیرد.)
۱۰- بیت: «به حسن خُلق و وفا کس به ما یار ما نرسد تو را در این سخن انکار کار ما نرسد»
الف) تقطیع هجایی کنید.
ب) نشانههای هجایی آن را بگذارید.
ج) وزن این بیت را بنویسید.
۱۱- کدام یک از کلمات «تک هجایی» زیر، ممکن است در صورت اضافه شدن به کلمه دیگری «کوتاه» شود؟
الف) دو
ب) سو
ج) جو
د) مو
«بیت» یا «سو» ۰/۲۵ ص ۵۳
۱۲- اختیار «وزن» بیت: «سرو را مانی ولیکن سرو را رفتار نه ماه را مانی ولیکن ماه را گفتار نیست» را بنویسید.
بلند بودن هجای پایان مصراعها (هجای پایانی مصراعها چه کوتاه باشد، چه کشیده، همواره بلند به حساب میآید و با علامت (-) نشان داده میشود.) ۰/۵ ساعت ۸۴-۸۳
(همکاران محترم اگر دانشآموز هر یک از این مفاهیم را برساند درست است.)
۱۳- با توجه به بیت زیر به پرسشها پاسخ دهید.
«یاد باد آنکه ز ما وقت سفر یاد نکرد به وداعی دل غمدیده ما شاد نکرد»
الف) اختیار «زبانی» مصراع اول را مشخص کنید.
ب) در رکن اول بیت، کدام اختیار «وزن» بکار رفته است؟
الف) امکان حذف همزه ۰/۵ (در هجای چهارم مصراع اول، یا / د / با /دان
اگر دانشآموز فقط هجا را بیان کرد ۰/۲۵ نمره تعلق گیرد. ص ۸۴
ب) آوردن «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» ۰/۵ ص ۸۴
۱۴- برای بیت زیر کدام وزن، «ترجیح» دارد؟
«دل نیست کبوتر که چو برخاست نشیند از گوشه بامی که پریدیم، پریدیم»
الف) مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن
ب) مُستفعلُ مُستفعلُ مُستفعلُ مُستف
«ب» یا «مستفعل مستفعل مستفعل مستف» ۰/۲۵ ص ۲۷
د- زیباییشناسی (۵ نمره)
۱۵- در هر یک از بیتهای گروه «الف» کدام آرایه ادبی گروه «ب» بکار رفته است؟ (قسمت «ب» یک مورد اضافه است)
«الف» | «ب» |
۱) هرگز وجود حاضر غایب شنیدهای من در میان جمع و دلم جای دیگر است ۲) اگر سنت اوست نوآوری، نگاهی هم از نو به سنت کنیم ۳) دل و کشورت جمع و معمور باد ز مملکت پراکندگی دور باد ۴) آن فرومایه هزار من سمگ بردارد و طاقت یک حرف نمیآرد | ایهام اغراق متضامن نما تضمین لف و نشر |
۱- متناقضنما ۰/۲۵ ص ۶۰
۲- ایهام ۰/۲۵ ص ۹۰
۳- لف و نشر ۰/۲۵ ص ۶۲
۴- اغراق ۰/۲۵ ص ۹۲
۱۶- بیت زیر به چه کسانی «تلمیح» دارد؟
«گفت آن یار کزو گشت سرِ دار بلند جرمش این بود که اسرار هویدا میکرد»
یادآوری داستان «بر دار کردن حسین بن منصور حلاج » عارف بزرگ قرن چهارم ۰/۵ ص ۳۲
۱۷- کدام یک از عبارتهای زیر درست و کدام نادرست است؟
الف) در بیت: حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی / «من از آن روز که در بند توأم آزادم» آرایه «تضمین» وجود دارد.
ب) آرایه بیت: «سر من مست جمالت دل من خام خیالت گهر دیده نثار کف دریای تو دارد» «متناقضنما» است.
ج) در شعر: «میشناست / چشمهای تو میزبانِ آفتابِ صبحِ سبزِ باغ هاست / میشناسمت» آرایه «اغراق» وجود دارد.
د) بیت: «نه خدا توانمش خواند، نه بشر توانمش گفت متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را» آرایه «تلمیح» ندارد.
الف) درست ۰/۲۵ ص ۳۳
ب) نادرست ۰/۲۵ ص ۳۰
ج) درست ۰/۲۵ ص ۸۹
د) نادرست ۰/۲۵ ص ۳۲
۱۸- با توجه به ابیات زیر، به پرسشها پاسخ دهید.
۱- منعم مکن از دیدن قد و رخ و چشمش من انس به سرو و گل و بادام گرفتم
۲- روی و چشمی دارم اندر مِهر او کاین گهر میریزد آن زَر میزند
الف) در کدام بیت «لف و نشر نامرتب» (مشوش) بکار رفته است؟
ب) درچه صورتی «لف و نشر» نامرتب (مشوش) ایجاد میشود؟
ج) به غیر از «لف و نشر» چه آرایه مشترکی در این دو بیت بکار رفته است؟
الف) بیت (دو) یا «روی و چشمی دارم اندر مهر او کاین گهر میریزد آن زَر میزند» ۰/۲۵ ص ۵۹
ب) اگر ارتباط لفها با نشرها نامنظم باشد، لف و نشر نامرتب (مشوش) خواهد بود. ۰/۵ (و یا هر پاسخ مشابه دیگر) ص ۵۸
ج) مراعات نظیر (تناسب) ۰/۲۵ ص ۵۹-۵۸
۱۹- در بیت: «روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما»
الف) کدام واژه، آرایه «ایهام تناسب» به وجود میآورد؟
ب) دو معنی این واژه را بنویسید.
ج) این واژه با کدام یک از کلمات بیت «تناسب» دارد؟
الف) آیت ۰/۲۵
ب) نشانه ۰/۲۵ آیه ۰/۲۵
ج) تفسیر ۰/۲۵ ص ۹۱
۲۰- در کدام یک از ابیات زیر آرایه «تضاد» وجود دارد؟
الف) فلک در خاک میغلتید از شرم سرافرازی اگر میدید معراج ز پا افتادن ما را
ب) اینکه گاهی میزدم بر آب و آتش خویش را روشنی در کار مردم بود مقصودم چو شمع
ج) ما با توایم و با تو نه ایم؛ اینت بوالعجب در حلقه ایم با تو و چون حلقه بر دریم
د) چیست این سقفِ بلندِ ساده بسیار نقش هیچ دانا زین معّما در جهان آگاه نیست
«ب» یا «اینکه گاهی میزدم بر آب و آتش خویش را روشنی در کار مردم بود مقصودم چو شمع ۰/۵ ص ۵۹
ه) نقد و تحلیل نظم و نثر (۴نمره) (به پاسخها و مفاهیم مشابه و درست دیگر نمره تعلق میگیرد)
ه- نقد و تحلیل نظم و نثر (۳ نمره)
۲۱- یک ویژگی «فکری» شعر «عارف قزوینی» را در ابیات زیر بنویسید.
«ناله مرغ اسیر این همه بهر وطن است مَسلک مرغ گرفتار قفس، همچو من است»
«جامهای کاو نشود غرق به خون بهر وطن بدَر آن جامه که ننگ تن و کم از کفن است»
در شعر «عارف قزوینی» مضامین وطندوستی، مبارزه با دشمنان وطن، سوز و شور و عشق و دردمندی نسبت به میهن، برانگیختن مردم، آزادیخواهی ۰/۵ ص ۱۷
۲۲ – با توجه به متن زیر از «سید محمدعلی جمالزاده» به پرسشها پاسخ دهید.
«شب عید نوروز بود و موقع ترفیع رتبه، در اداره با هم قطارها قرار و مدار گذاشته بودیم که هرکس اول ترفیع رتبه یافت، به عنوان ولیمه کباب غاز صحیحی بدهد؛ زد و ترفیع رتبه به اسم من درآمد. عیالم گفت: «تنها همان رتبههای بالا را وعده بگیر و مابقی را خط بکش و بگذار سماق بمکند.»
الف) یک ویژگی مهم «سبک نویسندگی جمالزاده» را در این عبارت بنویسید.
ب) یک «کنایه» از متن بالا بیابید و مفهوم آن را بنویسید.
الف) کاربرد کلمات عامیانه و متداول در نثر، نزدیکی کلام به طبع خوانندگان، کاربرد کنایات، جملات کوتاه و… (ذکر یک مورد کافی است.) ۵/۰
ب) خط بکش : کنایه از حذف کن سماق بمکند : کنایه از انتظار بکشند (ذکر یک مورد کافی است) ۰/۵ ص ۷۴
۲۳- دو ویژگی شعر «ققنوس»، سروده «نیما یوشیج» را از نظر «قالب» بنویسید.
«ققنوس، مرغ خوشخوان آوازه جهان / آواره مانده از وزش بادهای سرد / بر شاخ خیزران / بنشسته است فرد بر گرد او به هر سر شاخی پرندگان / او نالههای گمشده ترکیب میکند.»
این شعر در قالب شعر نو (نیمایی) سروده شده است که در آن یکسانی مصراعها از نظر تعداد هجاها شرط نیست و شعر وزن و قافیه دارد.۵/۰ ص ۸۲
۲۴- و با توجه به سروده زیر از «سلمان هراتی» ، شاعر انقلاب اسلامی، به پرسشهای مربوط به آن پاسخ دهید.
۱- «دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ امروز خورشید در دشت، آیینهدار من و تو»
۲- «این فصل، فصل من و توست، فصل شکوفایی ما برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو»
الف) دو ویژگی «ادبی» بیت «یک» را بنویسید.
ب) دو ویژگی «زبانی» بیت «دو» چیست؟
الف) دیروز و امروز: تضاد و مجاز – خورشید آینهدار من و توست: تشبیه – کلمات: «باغ، داغ» و «من، چمن»: جناس
– باغ: استعاره از ایران، غربتی که در محیط ایران وجود داشت – دشت: استعاره از کشور و وطن – غربت باغ: اضافه استعاری (ذکر دو مورد کافی است.) ۰/۵
ب) بیت پنج جمله است. ای فصل: نهاد – فصل من و تو: مسند: فعل جمله پنجم به قرینه حذف شده است.
ذکر دو مورد کافی است. ۰/۵ ص ۷۸ (یا هر مورد دیگر)
بخش انتخابی
دانشآموزان عزیز برای کسب ۴ نمره، از سوالات ۲۵ تا ۴۰ فقط ۸ سال را به دلخواه انتخاب کرده و پاسخ دهید.
۲۵- در جاهای خالی کلمات مناسب بنویسید.
الف) بیت زیر نمونهای از اشعار …….. سید اشرفالدین گیلانی «نسیم شمال» است.
«غلغلی انداختی در شهر تهران ای قلم خوش حمایت میکنی از شرع قرآن ای قلم
ب) در عصر «مشروطه» بیشترین رویکرد نویسندگان به رمانهای ……….. بود.
همکاران محترم مصحح توجه کنند، اگر دانشآموزان به بیش از ۸ سوال انتخابی پاسخ داده باشد و از ۸ سوال اول را تصحیح نمایند.
۲۵- الف ) انتقادی ۰/۲۵ ص ۱۶
ب ) تاریخی ۰/۲۵ ص ۱۹
۲۶- موضوع منظومه «حیدر بابایه سلام» ، سروده «استاد شهریار» چیست؟
۲۶- شاعر در این منظومه با شیفتگی تمام از اصالت فرهنگی و زیباییهای روستای زادگاهش یاد میکند. ۰/۵ ص ۷۱
۲۷- متن زیر از کتاب «چرند و پرند» نوشته «دهخدا» در دوره «بیداری» است؛ دو ویژگی «زبانی» آن را بنویسید.
«باری، چه دردسر بدهم؟ آن قدر گفت و گفت و گفت تا ما را به این کار وا داشت. حالا که میبیند آن روی کار بالاست، دست و پایش را گمکرده، تمام آن حرفها یادش رفته. تا به یک ژاندارم چشمش میافتد، رنگش میپرد. هی میگوید: امان از هم نشین بد.»
این متن از نظر زبانی ساده و دور از تعابیر پیچیده و به زبان محاورهای و عامیانه نزدیک است.
جملات کوتاه و کنایی استفاده شد. واژه فرانسوی «ژاندارم آن به کار رفته است.» (همکاران محترم به ویژگیهای زبانی دیگر هم نمره تعلق میگیرد.) ۰/۵ ص ۶۵
۲۸- واژه درست را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) زبان و واژگان شعری در قصاید دوره انقلاب به سبک (خراسانی، هندی) نزدیک است.
ب) مخاطب شعر در ادبیات معاصر (روشنفکران، عامه مردم) هستند.
۲۸- الف) خراسانی ۰/۲۵ ص ۹۹
ب) عامه مردم ۰/۲۵ ص ۹۷
۲۹- در بیت: «چو بشنوی سخن اهلدل مگو که خطاست سخنشناس نه ای جان من خطا اینجاست»
اختیار وزنی «ابدال» در کدام قسمت آن بکار رفته است؟
شاعر در هجای سیزدهم از رکن پایانی مصراع دوم، هجای بلند «این» را معادل با دو هجای کوتاه «کِ، خَ» در رکن پایانی مصراع اول قرار داده است، بنابراین (uu -) ابدال دارد ۰/۵ ص۸۵
۳۰- وزن بیت: «درد عشقی کشیدهام که مپرس زهر هجری چشیدهام که مپرس» چیست؟
الف) فاعلاتن مفاعلن فعلن
ب) مفتعلن فاعلاتُ فع
۳«الف» یا «فاعلاتن مفاعلن فعلن» ۰/۵ ص ۲۲
۳۱- نام «بحر» بیت زیر را بنویسید.
«روزگار است این که گه عزت دهد گه خوار دارد. چرخ بازیگر ازین بازیچهها بسیار دارد»
رمل ۰/۵ ص ۱۰۸_۱۰۷ ۰/۵
۳۲- با توجه به قسمت مشخص شده در شعر زیر، به پرسشهای مربوط به آن پاسخ دهید.
«و به آنان گفتم / هر که در حافظهه چوب ببیند باغی، / صورتش در وزش بیشه شور ابدی خواهد ماند. / هرکه با مرغ هوا دوست شود، / خوابش آرامترین خواب جهان خواهد بود.»
الف) چند پایه آوایی وجود دارد؟
ب) یک هجای کشیده بیابید و بنویسید.
۳۲- الف) چهارپایه آوایی (چهارده هجا) ۰/۲۵
ب) «رام» ، «بود» در اصل هجای کشیده است و چون در هجای آخر بیت قرار گرفت مطابق با اختیارات شاعری هجای بلند تلفظ میشود. ۰/۲۵ ص ۱۱۱
۳۳- با ذکر یک دلیل ثابت کنید در بیت زیر آرایه «متناقضنما» به کار رفته است.
«ز کوی یار میآید نسیم باد نوروزی از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی»
زیرا تضاد در یک امر است نه دو امر ۰/۵ (باد، چراغ را برمیافروزد: متناقض نما است) ص ۱۶۳
۳۴- آرایه مناسب هر بیت را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) بیمهر رخت روز مرا نور نماندهاست وز عمر مرا جز شب دیجور نمانده است (اسلوب معادله – ایهام)
ب) گواه رهرو آن باشد که سردش یابی از دوزخ نشان عاشق آن باشد که خشکش بینی از دریا (تلمیح – تشبیه)
الف) ایهام ۰/۲۵ ص ۸۹
ب) تلمیح ۰/۲۵ ص ۳۶
۳۵- چگونه به آرایه «حس آمیزی» در بیت زیر پی میبرید؟
«بر لب کوه جنون خنده شیرین بهار نقش زخمی است که از تیشه فرهاد شکفت»
در ترکیب «خنده شیرین» دو حس «شنوایی» و «چشایی» به هم آمیختهاند. ۰/۵ ص ۱۱۴
۳۶- برای هر یک از ابیات زیر یک آرایه ادبی بنویسید.
الف) عشق چون آید برد هوش دل فرزانه را دزد دانا میکشد اول چراغ خانه را
ب) رسم بد عهدی ایام چو دید ابر بهار گریهاش بر سمن و سنبل و نسرین آمد
الف) اسلوب معادله، استعاره، مراعات نظیر (یک مورد) ۰/۲۵ ص ۱۱۵
ب) حسن تعلیل، استعاره مکنیه، تشخیص، مراقبت نظیر (یک مورد) ۰/۲۵ ص ۱۱۳
۳۷- دو ویژگی سطح «فکری» ابیات زیر را بنویسید.
«از مُلک ادب حکم گزاران همه رفتند شو بار سفر بند که یاران همه رفتند
یک مرغ گرفتار در این گلشن ویران تنها به قفس ماند و هَزاران همه رفتند
آزادیخواهی، مبارزه با ظلم و استبداد در شهر آشکارا است. شاعر در رثای یاران مبارزش در راه آزادی وطن به شهادت رسیدهاند، مرثیه سرایی میکند. توجه به مردم هم در شعرا او مشهود است ۰/۵ ص ۴۶
۳۸- شعر زیر از مجموعه «زمستان» سروده «اخوان ثالث» است؛ دو ویژگی شعری این شاعر را بنویسید.
«سلامت را نمیخواهند پاسخ گفت / سرها در گریبان است / وگر دست محبت سوی کس یازی، به اکراه آورد دست از بغل بیرون / که سرما سخت سوزان است.»
شعر «اخوان ثالث» اجتماعی است و حوادث زندگی مردم را در خود منعکس میکند. او زبانی «نمادین» دارد. ۰/۵ ص ۷۲
۳۹- کدام یک از عبارتهای زیر ویژگی «ادبی» و کدام یک ویژگی «زبانی» شهر «ادبیات معاصر» است؟
الف) لغات و ترکیبات امروزی و جدید وارد شعر شده است.
ب) صور خیال جدید و نو هستند و تکرار تصاویر شاعران دوره قبل نیستند.
الف) زبانی ۰/۲۵ ص ۹۶
ب) ادبی ۰/۲۵ ص ۹۷
۴۰ – وزن بیت زیر از تکرار چهار بار ……. پدید آمده است.
«به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقی است ب ه صد دفتر نشاید گفت حسب الحال مشتاقی»
مفاعلین ۰/۵ ص ۱۱۲
“در بخش نقد و تحلیل، نظر همکاران محترم صائب است”
همکاران ارجمند: خداقوت؛ از زحمات شما سپاسگزاریم.