پیشگیری از حوادث خانگی؛ آتش‌سوزی؛ سقوط؛ سلامت و بهداشت

بسیاری از مردم، خانه را ایمن‌ترین محل زندگی می‌دانند، در حالی که بسیاری از حوادث در خانه رخ می‌دهد. با این حال، اغلب این حوادث را می‌توان با اقدامات بسیار ساده و کم هزینه دفع کرد و احتمال بروز آن‌ها را کاهش داد. براساس شواهد، حوادث در مورد دختران بیشتر در خانه رخ می‌دهد ولی پسران بیشتر در خارج از خانه دچار حادثه می‌شوند. حوادث خانگی به معنای سوانحی است که در خانه یا محیط اطراف آن رخ می‌دهد و موجب وارد آمدن آسیب قابل تشخیص به افراد می‌شود.

حتماً بخوانید:

» پیشگیری از اختلالات اسکلتی _ عضلانی (کمردرد)

فرصت‌های زیادی برای پیشگیری از هر آسیب وجود دارد که می‌توان با کاهش شدت عوامل خطر از وقوع آن‌ها جلوگیری نمود و با اتخاذ تدابیر مناسب در زمان وقوع، شدت آسیب‌های احتمالی را کاهش داد. پیشگیری از حوادث را می‌توان در سه سطح تعریف کرد:

• سطح ۱ (قبل از بروز حادثه): تمرکز بر روی کاهش عوامل خطر حوادث؛

• سطح ۲ (زمان وقوع حادثه): آمادگی برای اتخاذ تدابیر مناسب در زمان وقوع حادثه به منظور کاهش شدت آن و تماس با نهادهای امدادرسان همچون اورژانس و آتش نشانی؛

• سطح ۳ (پس از وقوع حادثه): توان بخشی فرد آسیب دیده و جلوگیری از ناکارآمد شدن او.

شکل ۱. نهادهای امدادی در حوادث خانگی

خطر به معنی شرایطی است که در آن امکان آسیب رسیدن به افراد، یا وارد آمدن خسارت به تجهیزات و ساختمان‌ها و مانند آن وجود دارد. برخی از عمده‌ترین عوامل خطرساز در حوادث خانگی به شرح زیر است:

۱. وجود افراد ناتوان در منزل مانند کودکان، سالمندان، بیماران و معلولین؛

۲. استرس و هیجان؛ زیرا در این شرایط فرد به آنچه انجام می‌دهد توجه کمتری دارد و این خود باعث افزایش احتمال وقوع حادثه می‌شود؛

۳. ماجراجویی و هیجان خواهی افراد منزل؛

۴. اعتیاد افراد به سیگار و مواد مخدر؛

۵. عدم رعایت اصول ایمنی در منزل

۶. عدم رعایت استانداردهای ایمنی در ساخت خانه؛

۷. ناآگاهی افراد و آشنا نبودن به اصول ایمنی پیشگیری از حوادث در خانه.

حتماً بخوانید:

» مصرف دخانیات و الکل

علی‌رغم تصور عامه مردم، خانه محل کاملاً امنی نیست، زیرا عواملی از جمله:

• عدم رعایت نکات ایمنی در ساخت و تجهیز خانه؛

• عدم رعایت نکات ایمنی در استفاده از وسایل خانه؛

• زندگی افراد مختلف از نظر سن، میزان آگاهی، تحصیلات و توانایی جسمانی و … خانه را مستعد بروز حوادث مختلفی می‌کند که از شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به مسمومیت ناشی از مواد شیمیایی، آتش‌سوزی، خفگی و سقوط اشاره کرد.

مسمومیت با مواد شیمیایی

امروزه تقریباً همه افراد به نوعی با انواع موادشیمیایی سر و کار دارند و با آن‌ها زندگی می‌کنند. در صورت استفاده نابجا، این مواد می‌توانند اثرات زیان باری را روی سلامت انسان، حیوانات و محیط باقی بگذارند.

مسمومیت واکنشی شیمیایی و خطرناک است که متعاقب ورود ماده‌ای از جمله داروها، شوینده‌های خانگی، واکس، لاک پاک کن، ضد یخ، حشره کش، مرگ موش، قرص برنج و … در بدن رخ می‌دهد.

علایم ناشی از مسمومیت با مواد شیمیایی عبارت‌اند از:

• به سختی نفس کشیدن

• تحریک چشم‌ها و پوست، گلو و مجرای تنفسی،

• تغییر رنگ پوست

• سردرد و تاری دید

• سرگیجه و عدم تعادل و فقدان هماهنگی

• دردهای شکمی و اسهال

حتماً بخوانید: » اعتیاد به مواد مخدر و عوارض آن

مخاطرات ناشی از کار با مواد شیمیایی

کار با مواد شیمیایی می‌تواند خطرات مهمی همچون مسمومیت، تاول‌های پوستی و مشکلات تنفسی و … و خطرات فیزیکی، (همچون انفجار و آتش‌سوزی)، به دنبال داشته باشد. با استفاده مناسب و به کارگیری روش‌های ایمن، استفاده از وسایل حفاظت فردی، استفاده از حداقل مواد شیمیایی مورد نیاز و جایگزین نمودن مواد شیمیایی کم خطرتر می‌توان از بروز خطرات کار با مواد شیمیایی کاست.

برای کاهش عوارض تنفسی و مسمومیت کار با مواد شیمیایی توصیه‌های زیر را به کار بگیرید:

کار با مواد شوینده در منزل

• از پاک کننده استاندارد استفاده کنید. بهتر است از مواد کم خطرتر نظیر جوش شیرین به جای مواد سفید کننده قوی برای تمیز کردن سینک ظرفشویی استفاده شود.

• بخار متصاعد شده از ترکیب جوهر نمک و وایتکس برای چشم، پوست و ریه‌ها بسیار خطرناک است. از ترکیب کردن این مواد جدا بپرهیزید.

• توجه کنید که بسیاری از مواد ضدعفونی کننده به راحتی از ماسک‌های کاغذی عبور می‌کنند و می‌توانند موجب آسیب رساندن به ریه شوند. بنابراین از مصرف مواد شوینده و پاک¬کننده‌ها در فضای بسته خودداری کنید. تهویه مناسب محل با استفاده از هواکش، باز کردن پنجره‌ها، استفاده نکردن از محلول‌های غلیظ مواد پاک کننده و بستن دستمال ضخیم مرطوب بر روی دهان و بینی می‌تواند تا حد زیادی از بروز آلرژی‌ها پیشگیری کند.

• هنگام کار با مواد شیمیایی در منزل مطمئن شوید که استفاده، نگهداری و دفع این مواد مطابق با دستورالعمل سازنده و بر چسب مواد باشد. هرگز برچسب روی ظروف مواد شیمیایی را برندارید. اگر برچسب روی ظروف دچار پوسیدگی شد مجدداً روی آن برچسب بزنید.

• در صورت جابه جا کردن مواد بعد از استفاده از این محصولات بقیه این ماده را به ظرف اصلی بازگردانید، در محصولات شیمیایی و پاک کننده را محکم ببندید و آن‌ها را در مکانی دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.

شکل ۲. بی‌دقتی و سهل‌انگاری در نگهداری یا جابه جا کردن مواد شوینده در منزل یکی از خطراتی است که سلامت کودکان را به خطر می‌اندازد.

استفاده صحیح از اسپری حشره کش در منزل

• قبل از مصرف اسپری، حتماً دستور العمل آن را مطالعه کنید.

• همه افراد از اتاق خارج شوند و در و پنجره‌ها بسته شود. روی ظرف غذاخوری، مواد غذایی و وسایل کودک با نایلون پوشانده شود یا در صورت امکان ظروف از محیط خارج شوند.

• برای استفاده از اسپری حشره‌کش، قوطی اسپری را طوری در دست بگیرید که از شما فاصله داشته باشد. بعد از اسپری کردن حشره‌کش، فوراً از اتاق خارج شوید و در را ببندید و دست‌هایتان را بشویید.

• بعد از گذشتن حدود نیم تا یک ساعت، درها را باز و هوای اتاق را تهویه کنید، سپس وارد اتاق شوید (شکل ۳).

شکل ۳- نحوه اسپری کردن

حتماً بخوانید: » سلامت و بهداشت | بهداشت فردی 

پاکسازی خرده‌های لامپ‌های کم مصرف

اگر لامپ کم‌مصرف یا مهتابی حاوی گاز جیوه شکست، قبل از پاک کردن خرده‌های لامپ‌هایی که دارای گاز سمی جیوه هستند، برای چند دقیقه اتاق را ترک کنید و سپس باز گردید و خرده‌ها را جمع کنید.

• هرگز از جاروبرقی یا دستمال آشپزخانه برای جمع‌کردن خرده‌های لامپ استفاده نکنید بلکه با دستکش یکبار مصرف و کاغذ آن‌ها را جمع کنید، زیرا خطر جذب جیوه توسط پوست نیز وجود دارد.

• لامپ سوخته شکسته باید به روش بهداشتی و جدا از سایر زباله‌ها، درون کیسه پلاستیکی، دفع شود (شکل ۴). 

شکل ۴- نحوه جمع آوری خرده‌های لامپ کم‌مصرف

آتش‌سوزی

بیشتر مرگ و میرها و آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی، در خانه‌ها اتفاق می‌افتد. خسارات مالی ناشی از آتش‌سوزی نیز گاهی سر به میلیاردها تومان، حتى در یک مورد، می‌زند. آتش‌سوزی سریع گسترش پیدا کرده و می‌تواند در عرض دو دقیقه جان عده زیادی را به خطر بیندازد. گاهی آتش در عرض ۵ دقیقه محل سکونت را در میان شعله‌های خود محصور می‌کند. از این بدتر، گرما و دود حاصل از آتش‌سوزی می‌تواند به مراتب از شعله‌های آن خطرناک‌تر باشد. استنشاق هوای بسیار گرم می‌تواند به ریه‌های انسان آسیب برساند. آتش‌سوزی موجب تولید گازهای سمی می‌شود که می‌تواند موجب اختلال شعور یا خواب آلودگی در انسان گردد و او را به جای فرار از موقعیت به خواب فرو برد. خفگی مهم‌ترین علت مرگ ناشی از آتش‌سوزی قلمداد شده و در مقایسه با سوختگی ۲ تا ۳ برابر تلفات بیشتری به همراه دارد.

با بررسی انواع آتش‌سوزی‌ها، می‌توان آن‌ها را بر اساس منشأ آتش‌سوزی به شرح زیر دسته‌بندی کرد.

– آتش‌سوزی خشک؛

– آتش‌سوزی ناشی از مایعات قابل اشتعال؛

– آتش‌سوزی ناشی از برق؛

– آتش‌سوزی ناشی از گازهای قابل اشتعال؛

و اقدامات اساسی برای مقابله با آن‌ها به شرح زیر است:

آتش‌سوزی خشک

این نوع حریق معمولاً از خود، خاکستر بر جای می‌گذارد مانند آتش‌سوزی ناشی از فراورده‌های چوبی، پنبه‌ای، پشمی، لاستیکی و انواع علوفه و حبوبات. بهترین راه مبارزه با آتش‌سوزی‌های خشک، سردکردن آتش است و بهترین سردکننده آتش، آب است. توجه داشته باشید که باید مانع رسیدن هوا به مواد سوختنی شد و به این منظور باید آن‌ها را سریع با پتو یا فرش مرطوب و یا وسیله مرطوب دیگر پوشاند.

آتش‌سوزی مایعات قابل اشتعال

بنزین، نفت، گازوئیل، نفت سیاه، روغن‌ها، الکل و … از جمله مایعات قابل اشتعال هستند.

برای مقابله با آن‌ها مهم‌ترین روش قطع اکسیژن است و این امر با توجه به نوع آتش‌سوزی به وسیله پودر، کف، شن و ماسه، پتوی خیس و … امکان پذیر است.

برای خاموش کردن آتش‌سوزی ناشی از مایعات، هرگز نباید از آب استفاده شود و ظروف مشتعل را نباید حرکت داد بلکه باید شعله را با نمک و یا کپسول اطفای حریق خفه کرد. (شکل ۵).

شکل ۵- خاموش کردن آتش‌سوزی مایعات قابل اشتعال

آتش‌سوزی ناشی از برق

مانند احتراق ژنراتورها، کابل‌های برق، رادیو، تلویزیون، کامپیوترها و …. برای خاموش وسایل برقی بهترین وسیله می‌تواند استفاده از گاز دی اکسید کربن باشد.

۱. کشیدن ضامن ۲. تمرکز بر روی آتش ۳. فشار آوردن بر روی اهرم ۴. اسپری کردن

شکل ۶. نحوه استفاده از کپسول اطفای حریق

آتش‌سوزی ناشی از گازهای قابل اشتعال

• منبع گاز، مانند لوله یا کپسول گاز را قطع کنید و با بستن در و پنجره‌ها از شعله ور شدن آتش جلوگیری کنید.

• با حفظ خونسردی، خود و اعضای خانواده از محل حادثه خارج شوید و با تماس فوری با آتش‌نشانی درخواست کمک کنید.

در صورت بروز آتش‌سوزی در منزل رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

• هر زمانی که متوجه آتش‌سوزی شدید و یا علامت هشدار آتش در ساختمان به صدا درآمد، از طریق نزدیک‌ترین در خروجی ساختمان را ترک کنید و با ۱۲۵ تماس بگیرید و به همه افراد داخل خانه یا ساختمان اطلاع دهید که از ساختمان خارج شوند.

• یک تکه لباس با پارچه را خیس کرده و روی صورت خود قرار دهید و به هر شکل ممکن، حتی چهار دست و پا، از خانه خارج شوید.

• قبل از باز کردن هر در، ابتدا آن را لمس کنید و درهایی را که به شدت گرم شده‌اند، باز نکنید؛ بلکه به جایش از مسیرهای دیگر خارج شوید.

• اگر نمی‌توانید از اتاق خارج شوید، قالیچه، پتو یا لباس‌ها را در درزهای در فرو کنید تا مانع ورود دود به اتاق شود.

• بلافاصله پس از نجات جان خود، با اورژانس یا آتش نشانی تماس بگیرید.

• اگر ساکن آپارتمان هستید، هرگز برای فرار از آتش از آسانسور استفاده نکنید و در صورتی که پله فرار اضطراری وجود دارد، تنها از طریق آن از ساختمان خود خارج شوید. پس از خروج، به ساختمانی که در حال سوختن است برنگردید.

• اگر کسی در ساختمان مانده است، به مأموران آتش نشانی اطلاع دهید. در صورتی که آتش کوچک است، سعی کنید با کپسول اطفای حریق آن را خاموش کنید و هرگز اجازه ندهید که آتش بین شما و در خروجی قرار گیرد.

حتماً بخوانید: » سلامت و بهداشت | بهداشت ازدواج و باروری

انسداد راه هوایی (خفگی)

خفگی زمانی رخ می‌دهد که به علت انسداد راه تنفس به علت قرار گرفتن جسمی در گلو یا نای، فرد دیگر قادر به نفس کشیدن نیست.

خفگی، نتیجه انسداد راه هوایی توسط یک جسم خارجی مانند کیسه پلاستیکی، بالش یا پتویی است که روی دهان یا بینی را بپوشاند. این امر به قطع ورود هوا به شش‌ها منجر می‌شود. گرفتگی گلو در هنگام خوردن غذا، یا قورت دادن یک تکه کوچک از اسباب بازی نیز می‌تواند به خفگی منجر شود که این بیشتر در خردسالان اتفاق می افتد. فشار بیرونی شدید و طولانی مدت بر گلو توسط طناب یا گیر کردن سر بین میله‌های تختخواب نیز می‌تواند به خفگی بینجامد.

در انسداد راه هوایی (خفگی) ورود هوا به شش‌ها قطع می‌شود که گاهی این انسداد به صورت خفیف و گاهی به صورت کامل اتفاق می افتد.

انسداد خفیف راه هوایی: در انسداد خفیف به علت بسته شدن ناقص راه هوایی همچنان دم و بازدم همراه با خشونت صدا انجام می‌شود و علائم آن عبارت‌اند از:

• تنفس صدادار و سخت

• سرفه و خشونت صدا

• بی‌قراری و اضطراب شدید

در این حالت باید بیمار را به سرفه و خارج کردن جسم خارجی تشویق کرد تا زمان بهبودی کامل کنار بیمار ماند و در صورت عدم بهبود با اورژانس ۱۱۵ تماس گرفت.

هشدار: در این وضعیت از ضربه زدن به پشت اجتناب شود چون ممکن است باعث جابه جایی جسم‌گیر کرده شود و باعث انسداد کامل گردد.

انسداد کامل راه هوایی: در این حالت راه هوایی کاملاً مسدود و هیچ هوایی وارد و یا از ریه‌ها خارج نمی‌شود و با علائم زیر همراه است:

• عدم توانایی در سرفه کردن، نفس کشیدن و صحبت کردن

• تلاش تنفسی آشکار همراه با به داخل کشیده شدن فضای بین دنده‌ای و بالای استخوان ترقوه و رنگ صورت مایل به خاکستری همراه با کبودی لب‌ها

• معمولاً بیمار هر دو دست خود را روی گلوی خود فشار می‌دهد.

شکل ۴. مانور باز کردن راه تنفس هوایی

در این حالت ابتدا پنج ضربه با پاشنه دست به پشت و بین دو کتف او بزنید و پس از هر ضربه، برطرف شدن انسداد را بررسی کنید. در غیر این صورت پشت بیمار قرار بگیرید و دو دست خود را به صورت حلقه دور بیمار قرار دهید، یک دستتان را مشت کنید (انگشت شصت به داخل دست خم می‌شود و انگشتان دور شصت قرار می‌گیرد) و از زیر دستان مصدوم روی شکم (بین ناف و قفسه سینه) قرار دهید، دست دیگر را روی دست قبلی گذاشته و با یک حرکت سریع شکم را به داخل و بالا بفشارید. این حرکت را چندین بار تکرار کنید تا جسم به بیرون پرتاب شود . (شکل ۴)

هشدار: این مانور در افراد خیلی چاق و خانم‌های باردار به جای شکم روی قفسه سینه فشرده می‌شود.

برای پیشگیری از خفگی رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

• به هنگام غذا خوردن و با دهان پر از صحبت کردن و خندیدن اجتناب کنید.

• غذا را به تکه‌های کوچک تقسیم کنید تا بلع آن آسان‌تر شود؛

• هرگز هیچ طناب یا ریسمانی را، حتی برای شوخی، دور گردن خود یا دیگری نپیچید.

• اشیای کوچک را دور از دسترس کودکان قرار دهید، به کودکان اجازه بازی با کیسه‌های پلاستیکی یا اسباب بازی‌هایی که برای سن آن‌ها مناسب نیست ندهید.

• از نوزادان و کودکان در هنگام خواب مراقبت کنید، مبادا که بالش یا پتو مسیر تنفس‌شان را مسدود سازد.

سقوط

آیا تا کنون دچار سقوط از بلندی شده‌اید؟ چه عواملی باعث سقوط افراد می‌شود؟

سقوط و زمین خوردن شایع‌ترین حادثه دوران کودکی و سالمندی است. عوامل خطر آفرین سقوط را معمولاً به دو گروه تقسیم می‌کنند.

برخی از عوامل به محیط سقوط مربوط‌اند که عبارت‌اند از:

• سطوح ناصاف و لغزنده

• بند و طناب یا هر نوع وسیله‌ای که عامل گیر کردن باشد و وسایل و ابزار پراکنده در گوشه و کنار محل زندگی مثل مبلمان، میز و صندلی

• نور بد و روشنایی ناکافی در محیط

• قالیچه‌های سرخورنده (به خصوص روی سطوح سرامیک)

• استفاده از دمپایی یا کفش نامناسب

• نورپردازی منزل به صورت سایه روشن

گاهی اوقات سقوط به علت عوامل فردی اتفاق می افتد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکلات بینایی، عصبی، قلبی

• افت فشار خون

• داروها

• مشکلات مفصلی و اسکلتی- عضلانی

• مشکلات روانی متابولیکی و استفاده از داروهایی که این خطر را زیاد می‌کنند، مانند داروهای خواب‌آور، آرام بخش، ضد افسردگی و …

منابع

۱- جوادی آملی، عبداله، مفاتیح الحیات. قم: مرکز نشر اسراء، ج بیست و چهار، ۱۳۹۱.

۲- خنیفر، حسین و دیگران، مهارت‌های زندگی، قم: نشر هاجر، ج سیزدهم، ۱۳۹۱.

۳- رفیعی¬فر، شهرام و دیگران. راهنمای زندگی عاری از خطر برای نوجوانان (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر آموزش و ارتقای سلامت)، تهران: ناشر مهر راوش، ج اول، ۱۳۸۹.

۴- محمدخانی، شهرام و دیگران، مهارت‌های زندگی (آموزش مهارت‌های رفتاری ویژه دانش‌آموزان)، تهران: نشر طلوع دانش، ج اول، ۱۳۹۵.

۵- احمد زاد اصل، مسعود و دیگران. راهنمای خود مراقبتی جوانان (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر آموزش و ارتقای سلامت)، تهران: نشر پارسای سلامت، ۱۳۹۵.

۶- کیا سالاری، محمد. سبک زندگی سالم (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر آموزش و ارتقای سلامت)، تهران: ناشر پارسای سلامت، ج اول، ۱۳۹۶.

۷- میورت، برایان، خود مراقبتی در ناخوشی‌های جزئی، ترجمه و تنظیم نوید شریفی و دیگران، (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر آموزش و ارتقای سلامت)، تهران: ناشر پارسای سلامت، ج نهم، ۱۳۹۵.

۸- اصفهانی، محمد مهدی و دیگران. آیین تندرستی (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت سلامت، اداره ارتباطات و آموزش سلامت، دانشگاه علوم پزشکی و خدات بهداشتی درمانی قم، معاونت بهداشتی)، تهران: ، ناشر رامین، ج دوم ۱۳۸۴.

۹- رفیعی‌فر، شهرام و دیگران. راهنمای آموزش سلامت در فرهنگسراها (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر آموزش و ارتقای سلامت)، تهران: ، نشر مهر راوش، ج اول ۱۳۸۴.

۱۰- سماوات، طاهره و دیگران. راههای پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی و عروقی (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت بهداشت، واحد بیماری‌های غیرواگیر، اداره پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی و عروقی)، تهران: ناشر مهر راوش، ج دوم ۱۳۹۲.

۱۱- رویکرد نوین آموزش اچ.آی.وی، مرکز مدیریت بیماری¬های غیرواگیر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، زمستان ۱۳۹۵.

۱۲- هپوارد، وی.اچ. آمادگی جسمانی پیشرفته، : ارزیابی و تجویز فعالیت ورزشی، ترجمه احمد آزاد و همکاران، تهران: نشر سمت، ج اول ۱۳۹۲.

۱۳- اسکندری، حسین و دیگران، کوریکولوم جامع آموزش سلامت در مدارس از مقطع پیش دبستان تا پایان پیش دانشگاهی، تهران: سازمان پژوهش و برنامه¬ریزی آموزشی، ۱۳۸۴.

۱۴- رفیعی‌فر، شهرام و دیگران. برنامه جامع درسی آموزش سلامت در مدارس، مجموعه دوازده جلدی، (دفتر آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت وزارت بهداشت و…)، ۱۳۹۳

۱۵- Sharma M, Romas J.A: Theoretical Foundations of Health Education and Health Promotion. London: Jones & Bartlett Learning International: 2017.P.42-44.

۱۶- Cancelliere C, Cassidy J.D, Ammendolia C, Côté P. Are workplace health promotion programs effective at improving presenteeisin in workers? A systematic review and best evidence synthesis of the literature. BMC public health. 2011 Dec;11(1):395.

۱۷-Tang PC, Ash JS, Bates DW, Overhage J.M, Sands DZ. Personal health records: defini tions, benefits, and strategies for overcoming baniers to adoption. Journal of the American Medical Informatics Association. 2006 Mar 1;13(2):121-6.

۱۸- Mahan, L., Raymond, Janice L. (2017). Kraus’s food & the nutrition care process(14th ed). Missouri: Elsevier

گزارش‌ها و نشریات

۱۹- گروه نویسندگان مرکز مدیریت بیماریهای غیرواگیر، بررسی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۸۶.

۲۰- سند مطالعاتی کاسپین، تهران : وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۹۵

۲۱- گروه نویسندگان دانشگاه علوم پزشکی، گزارش وضعیت سلامت دانش آموزان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، ۱۳۸۷

۲۲- حسین‌پور، مهدی میکال. نقش سرمایه‌های روان¬شناختی در پیشگیری از گرایش افراد به اعتیاد، فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد، جلد ۴، شماره ۱۶، صفحات ۲۵-۶۲.

۲۳- نور بالا، احمد علی و دیگران، بررسی روند شیوع اختلالات روانی در ایران، ماهنامه علمی _ پژوهشی دانشگاه شاهد، سال ۲۱، شماره ۱۲، شهریور ۱۳۹۳

۲۴- مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور، خبرگزاری تسنیم، اردیبهشت ۱۳۹۵

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی جهت ایفای نقش خطیر خود در اجرای سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، مشارکت معلمان را به عنوان یک سیاست اجرایی مهم دنبال می‌کند. برای تحقق این امر در اقدامی نوآورانه سامانه تعاملی بر خط اعتبارسنجی کتاب‌های درسی راه‌اندازی شد تا با دریافت نظرات معلمان درباره کتاب‌های درسی نونگاشت، کتاب‌های درسی را در اولین سال چاپ، با کمترین اشکال به دانش‌آموزان و معلمان ارجمند تقدیم نماید. در انجام مطلوب این فرایند، همکاران گروه تحلیل محتوای آموزشی و پرورشی استآن‌ها، گروه‌های آموزشی و دبیرخانه راهبری دروس و مدیریت محترم پروژه آقای محسن باهو نقش سازنده‌ای را بر عهده داشتند. ضمن ارج نهادن به تلاش تمامی این همکاران، اسامی دبیران و هنرآموزانی که تلاش مضاعفی را در این زمینه داشته و با ارائه نظرات خود سازمان را در بهبود محتوای این کتاب یاری کرده‌اند به شرح زیر اعلام می‌شود.

اسامی دبیران و هنرآموزان شرکت‌کننده در اعتبارسنجی کتاب سلامت و بهداشت کد ۱۱۲۲۶۸

ردیف	نام و نام خانوادگی	استان محل خدمت	ردیف	نام و نام خانوادگی	استان محل خدمت
۱	سیده مریم اشکانی شاد	گیلان	۲۲	بیتا زند	همدان
۲	مهری بهاء الدینی	کرمان	۲۳	اسما سلیمان زاده	آذربایجان غربی
۳	زهره روشندل هرمزی	کرمان	۲۴	حسن اخوان	آذربایجان شرقی
۴	گیتی بلالی دهکردی	سیستان و بلوچستان	۲۵	افشین قلی زاده	زنجان
۵	صدیقه فتحی	آذربایجان شرقی	۲۶	ملیحه ناصری مقدم آبیز	خراسان جنوبی
۶	مهران داوری فر	گلستان	۲۷	سید جلیل حسینی شهر	تهران
۷	سعیده اکباتان همدانی	البرز	۲۸	ثریا کریمی	کردستان
۸	روناک غفاری	کردستان	۲۹	علیرضا شمس آبادی	اصفهان
۹	سیده سحر سلیمانیان	گلستان	۳۰	فرشید خسروی	کرمان
۱۰	مهرزاد یزدانپناه	کهکیلویه و بویراحمد	۳۱	علی پیروی	شهرستان‌های تهران
۱۱	سمیه کشت کاران	قم	۳۲	فاطمه گورکانی	سمنان
۱۲	فاطمه ظفرمند	مرکزی	۳۳	حلیمه رضایی	شهرستان‌های تهران
۱۳	بتول طیبی	مرکزی	۳۴	تقی قربانی	قم
۱۴	لیلا اسماعیلی	شهر تهران	۳۵	صدیقه خضری مطلق	فارس
۱۵	ایمان گوهری	ایلام	۳۶	مهدی امیر آبادی زاده	خراسان جنوبی
۱۶	سحر کشتکار	قزوین	۳۷	کبری زارع	بوشهر
۱۷	ماندانا شفیعی سروستانی	فارس	۳۸	الهام فرهادی	همدان
۱۸	فهیمه حاجی محمد سمیعی	البرز	۳۹	عصمت مددی	قزوین
۱۹	شیوا خیرجوئی	آذربایجان غربی	۴۰	علی زاهدی	هرمزگان
۲۰	پروانه حسنوند گندایی	خوزستان	۴۱	علی ستوده	کهکیلویه و بویر احمد
۲۱	زهرا شریف پور	چهارمحال و بختیاری