انواع رده‌بندی در گیاهان؛ بازدانگان و نهاندانگان؛ تک‌لپه‌ای‌ها و دو لپه‌ای‌ها

اصول رده‌بندی گیاهان

با توجه به‌این که تعداد گیاهان در سطح زمین بسیار زیاد می‌باشد پیدا کردن نوع خاصی از گیاهان در بین آنها کار مشکلی است. علمای علم گیاه‌شناسی از قدیم درصدد برآمدند با توجه به صفات گیاهان نمونه‌های شبیه به هم آنها را در یک دسته قرار دهند و دستجات و گروه‌های وابسته به یکدیگر را فراهم آورند. این عمل که طبقه‌بندی یا رده‌بندی نامی‌ده می‌شود تنها در صورتی عملی است که گیاهان گوناگون قبلا شناخته شده و نامگذاری گردند.

روش‌های طبقه‌بندی و نامگذاری گیاهان

تعداد و تنوع گیاهان روی کره زمین بسیار زیاد است. تاکنون بیش از ۳۵۰،۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است. بدیهی است نامگذاری این تعداد گیاه بدون متابعت از یک قاعده یا روش مشخص در سطح جهانی، معتبر و قابل قبول در سطح جهانی غیرممکن است.

بر این اساس از گذشته تاکنون دانشمندان مختلفی سعی در ابداع روش برای نامگذاری گیاهان کرده‌اند: برخی از مهم‌ترین روش‌های نامگذاری گیاهان عبارتند از:

١- روش معمولی یا محلی: در این روش هر کشور یا منطقه و حتی در هر روستا برحسب شکل ظاهری گیاه یا خاصیت یا ویژگی آن نامی ‌به آن می‌دهند. مثل گل زردک، خارخسک، اویارسلام و… بدیهی است که در کشور دیگر و حتی در روستای دیگر نام این گیاه فرق می‌کند. لذا تبادل اطلاعات در مورد این گیاهان در سطح جهانی با این روش نامگذاری غیرممکن است.

۲- روش علمی (دو اسمی‌یا لینه‌ای): بر این اساس نام هر گیاه از دو کلمه لاتین تشکیل می‌شود. نام اول نام جنس و نام دوم نام گونه بوده و در ادامه نام اولین کسی که‌این گیاه را شناسایی و تشریح کرده است به صورت مخفف می‌آید. قواعد نامگذاری در این روش به شرح ذیل است:

١- نام علمی‌باید به زبان لاتین نوشته شده و به شکل ایتالیک باشد یا زیر آنها خط کشیده شود.

۲- حروف اول نام جنس با حروف بزرگ لاتین نوشته شود.

٣- ابتدا نام جنس، سپس نام گونه و سپس از آن نام معرف به صورت کامل یا مخفف نوشته شود.

۳- روش نامگذاری شماره‌ای: در این روش هریک از شباهت‌ها و ویژگی‌های مشخص و تعریف شده دارای یک شماره می‌باشد و مجموعه شماره‌ها مشخص کننده یک گیاه می‌باشد ؛ این روش با امکانات جدید (رایانه) کاربرد وسیعی دارد.

گیاهان پرسلولی

سلسله گیاهان پرسلولی را به چهار شاخه بزرگ تقسیم می‌نمایند.

الف – شاخه پیدازادان: که دارای ریشه، ساقه، برگ و گل بوده عالی‌ترین گیاهان می‌باشند. هرگاه دانه آنها پس از تشکیل، در محوطه بسته تخمدان پنهان شود به رده نهاندانگان و چنانچه برچه آنها باز و دانه آشکار باشد به رده بازدانگان موسوم می‌شوند، عده‌ای از نهاندانگان یک لپه بیشتر نداشته به زیر رده تک لپه‌ای معروف‌اند، برخی دارای دو لپه می‌باشند و به زیر رده دو لپه‌ای موسوم‌اند.

هر رده از گیاهان، نیز به دسته‌های کوچک تری به نام راسته تقسیم می‌شوند، مثلا رده گیاهان نهاندانگان دولپه‌ای، اگر گلبرگ‌هایشان، مجزا از هم باشد به نام راسته جدا گلبرگ نامی‌ده می‌شوند و چنانچه جامشان پیوسته باشد به اسم راسته پیوسته گلبرگ موسوم می‌گردند. بالاخره چنانچه فاقد گلبرگ باشند آنها را راسته بدون گلبرگ می‌نامند، هر راسته به نوبه خود خانواده یا تیره‌های متعددی دارند مثلا راسته جدا گلبرگان تیره هایی مانند تیره‌های آلالگان، کوکناریان و غیره دارند هر تیره از اجتماع چند جنس پدید می‌آید بالاخره جنس از تعدادی گونه تشکیل می‌گردد.

ب – شاخه نهانزادان آوندی: که ریشه، ساقه و برگ داشته ولی فاقد گل می‌باشند و چون عمل آمیزش آنها بدون وجود گل انجام می‌گیرد و دارای آوند می‌باشند، آنها را نهانزادان آوندی می‌نامند نهانزادان آوندی دارای سه رده هستند.

سرخس ها، دم اسب‌ها و پنجه گرگها

ج- شاخه خزه ها: که ساقه و برگ بدون آوند داشته ولی عاری از ریشه و گل می‌باشند خزه‌ها دارای دو رده هستند خزه‌ها و هپاتیکها.

د- شاخه ریسه داران: که فاقد ریشه و ساقه بوده و بی گل و برگ اند، بدین معنی که اغلب آنها از ریشه هایی نازک به نام ریسه تشکیل شده و هر ریسه از تعدادی یاخته همانند درست شده است. شاخه ریسه داران دارای سه رده می‌باشند:

١- رده جلبکها، که یاخته‌های آنها محتوی ذرات سبزینه می‌باشند.

۲- رده قارچها که فاقد سبزینه‌اند که در کشاورزی حائز اهمیت است.

٣- رده گلسنگها که همبسته‌ای از قارچ و جلبک می‌باشند.

گیاهان تک سلولی

این گیاهان از یک سلول تشکیل یافته، باکتری‌ها، جزو این دسته‌اند.

مهم‌ترین گیاهان تک سلولی تیره باکتری‌ها می‌باشد که پاره‌ای از باکتری‌ها بیماری زا و مضراند و پاره‌ای دیگر از آنها مفید می‌باشد از جمله باکتری‌های موجود در خاک مانند باکتری نیترو، نیروزموناس، میکروکوکوس اوره آو و غیره.

جدول ۱- خلاصه رده‌بندی گیاهان

---

فعالیت عملی

هنرجویان عزیز نمونه‌های مختلف گیاهان موجود در منطقه خود را جمع‌آوری کرده و پس از شناسایی و طبقه‌بندی آنها با کمک هنرآموز به طور صحیح خشک و در هرباریوم هنرستان نگهداری نمایید.

---

رده بازدانگان

این گیاهان بیشتر مخصوص نواحی معتدل و سرد است، گیاهانی هستند که تخمک‌های آنها برهنه بوده و در روی برچه‌های باز قرار دارند و فاقد کلاله و خامه می‌باشند. بنابراین هنگام گردافشانی دانه گرده مستقیما بر روی تخمک‌ آنها قرار می‌گیرد.

در اندام‌های رویشی آنها مجاری ترشحی واجدرزین وجود دارد. از این رو به آنها، گیاهان رزین دار نیز می‌گویند.

برگ‌ها سوزنی شکل، باریک یا فلسی شکل و نوک تیز هستند. نظر بر این که برگ‌های قدیمی می‌ریزند و به جای آنها برگ‌های جدید تشکیل می‌شود لذا همیشه منظره سبز دارند.

مهم‌ترین تیره‌های این رده تیره کاج‌ها و تیره سروها (شامل انواع سروها مانند سرو شیراز، سرو خمره‌ای، سرو نقره‌ای و…) می‌باشد.

نظر به‌این که ساختمان دستگاه تولید مثل در گیاهان باز دانه تقریبا یکسان می‌باشد ذی به تشریح تیره کاج به اختصار اکتفا می‌نماییم.

تیره کاج‌ها

گیاهانی به صورت درخت یا درختچه بوده که معمولا دو نوع ریشه دارند یکی ریشه راست که به اعماق زمین فرورفته و دیگری ریشه‌های جانبی که در قسمت‌های سطحی خاک پراکنده هستند معمولا دارای دو نوع برگ هستند. یکی برگ‌های فلسی که معمولا فاقد کلروفیل بوده و سطح شاخه‌های بلند و متوسط را می پوشاند.

دیگری برگ‌های سوزنی که دو به دو یا سه به سه در غلاف مشترک قرار گرفته و در انتهای شاخه‌های کوتاه دیده می‌شوند.

دستگاه زایای کاج: شامل مخروط‌های نر و مخروط‌های ماده است که معمولا بر روی شاخه‌های مختلف ولی روی یک پایه قرار دارند. مخروط نر در اوایل بهار بر روی درخت ظاهر می‌شود. این مخروط نر محور کوتاهی است که در درون آن پرچم‌ها به صورت مارپیچ قرار دارند. مخروط ماده نیز محور کوتاهی است که در امتداد محور ساقه واقع شده و در روی آن برگ‌های نازکی به طور مارپیچ قرار دارند.

پس از گردافشانی و عمل لقاح مخروط ماده به میوه و تخمک‌ به دانه تبدیل می‌شود. چون در سال اول فلسهای میوه به هم فشرده هستند دانه در مخروط باقی می ماند ولی به تدریج فلسها چوبی و سبز شده از هم فاصله می‌گیرند و در نتیجه دانه‌های کاج به خارج راه می‌یابند.

دانه کاج بالدار بوده و گیاهک داخل آن علاوه بر ریشچه، ساقچه و ژمول دارای چندین لپه می‌باشد. گیاهان مهم این تیره عبارت از کاج چتری، کاج جنگلی، کاج زرد و کاج کاشفی می‌باشد.

علاوه بر تیره‌های سرو و کاج می توان تیره سرخدار و تیره سیکاس را نیز جزو رده بازدانگان محسوب داشت و گیاهان این تیره‌ها به صورت درخت یا درختچه‌اند و به عنوان گیاهان زینتی مورد استفاده است.

شکل ۱- کاج

رده نهاندانگان

زیر رده تک لپه‌ای‌ها یا نهاندانگان تک لپه‌ای. تک لپه‌ای‌ها گروه بزرگی از گیاهان گلدار را تشکیل می‌دهند که در آنها جنین دانه دارای بیش از یک لپه نیست.

سایر مشخصات تک لپه‌ای‌ها به شرح زیر می‌باشد:

١- دارای ریشه افشان هستند.

۲- پهنک آنها دارای رگ برگ‌های موازیند.

۳- عموما دارای گل‌هایی مرکب از اجزای سه تایی می‌باشند یعنی:

۳ کاسبرگ + ۳ گلبرگ + (۳۰۳) پرچم + ۳ برچه – البته فرمول فوق برای تمام گیاهان تک لپه‌ای عمومیت ندارد.

۴- دارای دستجات چوب و آبکش متعددند.

از گیاهان تک لپه‌ای تیره‌های مشروحه مهم زیر را مورد بحث قرار می‌دهیم:

١- تیره نخلها

این تیره شامل ۴۰۰ گونه است و در نواحی گرم می‌رویند. ساقه نخل‌ها استوانه و بدون انشعاب و برگ‌های آن در جوانی ساده هستند ولی بتدریج در آنها بریدگیهایی ظاهر شده و شکل برگ مرکب را به خود می‌گیرند. برگ‌ها در انتهای ساقه قرار دارند. ارتفاع ساقه مختلف است. در نخل‌های کوتاه تا ۵/۱ متر و در نخل‌های روغنی و خرما تا ۲۰ متر هم می‌رسد.

گیاهان این تیره بیشتر دو پایه‌اند. گل‌ها کوچک، منظم و به صورت خوشه مخصوصی است که رژیم نام دارد. گل‌ها معمولا در برگ تغییر شکل یافته‌ای به نام اسپات قرار دارند.

فرمول گل در این تیره عبارت از:

(گل نر) ۳ کاسبرگ + ۳ گلبرگ +۶ پرچم

(گل ماده) ۳ کاسبرگ + ۴ گلبرگ + ۳ برچه

میوه در گیاهان این تیره شفت یا سته است.

مهم‌ترین گیاهان این تیره عبارتند از:

الف – درخت خرما: درختی است دو پایه و برای گرده افشانی ۳۰ تا ۴۰ پایه یک درخت نر کفایت می‌کند و عمل گرده افشانی غالبا به طریق غیر مستقیم و بیشتر به کمک انسان صورت می‌گیرد. در هر پایه ماده‌این درخت ۲ تا ۶ رژیم ظاهر می‌شود.

میوه‌های آن نرم و شیرین و علاوه بر داشتن مواد قندی فراوان دارای ویتامینهای A و B و به مقدار جزئی ویتامین E و C نیز می‌باشد.

ب- نخل مومی: نخل زیبایی است و برگ هایی بزرگ و به شکل بادبزن دارد که از سطح زیرین آنها موم ترشح می‌شود.

ج- درخت نارگیل: درخت نارگیل علاوه بر مصرف میوه آن از چوب و برگ آن نیز استفاده می‌شود.

شکل ۲- درخت خرما

۲- تیره غلات

این تیره دارای حدود ۶۰۰۰ گونه است که اکثر آنها گیاهان علفی را تشکیل می‌دهند. در بین گیاهان تک لپه‌ای تیره غلات از نظر مصرف غذایی در درجه اول اهمیت قرار دارد این گیاهان یک ساله یا پایا و به ندرت دارای اعضای چوبی بوده و ظاهری شبیه هم دیگر دارند.

عده‌ای از آنها دارای ساقه ماشورهایی مانند گندم و پاره‌ای نیز دارای ساقه تو پر می‌باشند مانند ذرت و برخی نیز ریزوم دارند مانند نیشکر، پهنک تیره غلات معمولا باریک، دراز و به ندرت به اشکال دیگر است.

گل آذین معمولا سنبله مرکب (حدواسط خوشه‌ای و سنبله‌ای) است. گل‌ها معمولا نر و ماده و ندرت یک جنسی می‌باشند. هر گل آذین از قسمت هایی به نام سنبلک تشکیل شده است و هر سنبلک دارای قسمت‌های زیر است:

الف – پوشه یا گلوم: دو برگ کوچک می‌باشد که اطراف هر سنبلک را می پوشاند و در داخل آنها یک یا چند گل قرار می‌گیرد.

ب – پوشینه یا گلومل: دو برگکی را گویند که اطراف هر گل را می پوشانند.

ج – پوشینک یا گلوملول: به تعداد دو یا سه عدد می‌باشند که در حکم پوشش گل هستند و هنگام شکفتن گل متورم شده سبب جدا شدن پوشینه‌ها از هم می‌گردند. گل آنها دارای ۳ تا ۶ پرچم بوده و بساک آنها به شکل می‌باشد مادگی از یک برچه تشکیل شده که دارای تخمدان یک خانه با یک تخمک‌ می‌باشد. انتهای خانه غالبا به کلاله پرمانندی منتهی می‌گردد. شماره‌اندام‌های گل در این تیره چنین است:

۲ کاسبرگ + ۲ پرچم + یک برچه

میوه در گیاهان این تیره گندمه است مهم‌ترین گیاهان این تیره عبارتند از: گندم، جو، ذرت، برنج، نیشکر، ارزن

شکل ۳- گیاهان تیره گندم

۳- تیره لاله ها

این تیره شامل ۲۶۰۰ گونه است. گیاهان علفی یکساله، چند ساله و دارای پیاز یا ریزوم می‌باشند. برگ‌ها ساده، دراز و کشیده بوده و معمولا متناوب و فاقد دمبرگ هستند.

گل آذین آنها انتهایی و به صورت منفرد یا خوشه‌ای است.

گلهای منظم و دارای ۳ کاسبرگ به رنگ گلبرگ ها، ۳ گلبرگ و ۶ پرچم که ۳ تای آن رو به روی کاسبرگ‌ها و سه تای دیگر روبه روی گلبرگ‌ها قرار گرفته است. مادگی گل‌ها ۳ برچه‌ای و میوه آنها کپسول یا سته است. فرمول کلی گل چنین است:

۳ کاسبرگ + ۳ گلبرگ + (۳۰۳) پرچم + ۳ برچه

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: سنبل زینتی، لاله، گل سوسن، پیاز معمولی، سیر و تره

شکل ۴- لاله سرنگون

۴- تیره زنبق

زنبق‌ها گیاهانی علفی، دائمی و دارای ریزوم یا غده زیرزمینی می‌باشد. ساقه هوایی آنها دارای برگ‌های باریک غلافی شکل است.

گل‌ها منظم، نر، ماده، به رنگهای مختلف منفرد و یا مجتمع به صورت گل آذین‌های گرزن یکسویه، سنبله و خوشه‌ای است و در برخی از آنها نیز برگ‌های نازک و غشایی در قاعده گل آذین دیده می‌شود. پوشش گل آنها شامل: دو ردیف سه تایی از قطعات گلبرگ مانند است.

از مشخصات آنها این است که به علت از بین رفتن پرچم‌های ردیف داخلی، منحصرا شامل سه پرچم می‌باشند.

مادگی آنها سه بر چه‌ای است و از مجموع آنها تخمدان تحتانی یا نیمه تحتانی سه خانه‌ای به وجود می‌آید. کلاله آنها سه شاخه‌ای و غالبا گلبرگ مانند است. میوه گیاهان این تیره پوشینه است.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: زنبق، زعفران، گلایول

شکل ۵- زعفران وحشی

شکل ۶- زنبق

گیاهان نهاندانگان دو لپه‌ای

کلیه گیاهان گلدار نهاندانگان دولپه‌ای دارای صفات مشترک زیرند:

۱- دانه از دو لپه متمایز تشکیل شده است.

۲- برگ گیاهان دولپه‌ای ندرتا منتهی به غلاف می‌شود. این حالت را فقط در معدودی از آنها (گیاهان تیره جعفری) می توان مشاهده کرد.

۳- در پهنک آنها رگبرگ‌ها غیر موازی گسترش یافته است.

۴- قطعات گل ۴ تا ۵ تایی و یا مضربی از آنهاست. برخی از گیاهان دولپه‌ای فاقد جام گل هستند.

۵- ریشه و ساقه گیاهان دولپه‌ای دارای ساختمان پسین هستند و هر ساله در نتیجه عمل لایه زاینده بر ضخامت آنها افزوده می‌شود.

۶- ریشه گیاهان دولپه‌ای دارای دستجات چوب و آبکش به تعداد کمتر از ریشه تک لپه‌ای است.

۷- در ساقه‌های جوان گیاهان دو لپه‌ای دستجات چوب و آبکش به طور وضوح مجزا از هم بر روی یک دایره دیده می‌شود. عناصر آبکش هر دسته آوندی ساقه نیز بر روی چوب قرار می‌گیرد (به استثنای برخی از گیاهان پیوسته گلبرگ و بی گلبرگ که دارای عناصر آبکش در دو قسمت فوقانی و تحتانی چوب می‌باشند).

گیاهان دولپه‌ای را بر حسب تکامل نسبی دستگاه زایا به سه دسته زیر تقسیم می‌نمایند:

الف – گیاهان جداگلبرگ

ب – گیاهان پیوسته گلبرگ

ج – گیاهان بی گلبرگ

 الف – گیاهان جداگلبرگ

راسته جدا گلبرگان گیاهانی هستند که گلبرگ‌های آنها آزاد و جدا از هم می‌باشند. راسته جدا گلبرگان مهم‌ترین گیاهان دولپه‌ای را تشکیل می‌دهند و بیش از ۷۰۰۰ گونه می‌باشند. تیره‌های مهم این راسته عبارتند از:

۱- تیره آلاله: گیاهان این تیره مخصوص نواحی معتدل و سرد می‌باشد. گیاهانی علفی، یکساله یا پایا و به ندرت دارای اعضای چوبی و بالارونده می‌باشد.

– برگ‌های آن‌ها بریده بوده و به طور یک در میان بر روی ساقه قرار گرفته است.

گل‌های آن منظم، منفرد یا مجتمع هستند و به زایده‌ای به نام مهمیز ختم می‌گردد. گلها به رنگهای مختلف می‌باشد و فرمول کلی چنین است:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + تعداد زیادی پرچم + برچه‌های متعدد

شکل ۷- آلاله

– میوه در آنها فندقه یا برگه می‌باشد. گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

آلاله آبی، تاج الملوک، زبان پس قفا، شقایق نعمانی، گل صد تومانی، آلاله تکمه‌ای می‌باشد.

۲- تیره پنیرک: گیاهان این تیره علفی، در ختچه یا درخت می‌باشند و در بیشتر نقاط بخصوص نواحی گرمسیر می‌رویند، برگ‌های منفرد و معمولا ساده است بعضی دندانه دار و برخی مرکب اند. گل‌های منظم و اغلب دوجنسی و منفرد و به شکل خوشه هستند.

از مشخصات کلی آنها این است که در قاعده کاسه گل آنها، کاسه کوچکی به نام کاسه فرعی یا کاسچه قرار دارد و چون تعداد قطعات کاسه فرعی مذکور در جنس‌های مختلف این تیره قرار دارد برابر یکدیگر نیست از این نظر در تشخیص آنها کمک مؤثر می‌نماید. فرمول کلی گل در آنها چنین است:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + پرچم‌های متعدد +۵ برچه

میله پرچم‌ها به هم متصل است و مادگی را احاطه می‌نماید. در پاره‌ای از گیاهان این تیره مانند پنیرک تعداد بر چهها فراوان می‌باشد.

میوه آنها کپسول (مانند پنبه) و یا چند فندقه (مانند پنیرک) است گیاهان مهم این تیره عبارتند از: پنبه، پنیرک، بامیه

شکل ۸- پنیرک

شکل ۹- گل ختمی

٣- تیره چای: گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه و گاهی بالاروندهاند، برگ‌های ساده و متناوب داشته (غالبا پایا) و گل‌های آن به ندرت بر دو نوع نر و ماده است. هر گل از ۲ تا ۷ کاسبرگ ۵ گلبرگ (گاهی زیادتر و یا کمتر) آزاد یا پیوسته به هم در قاعده و ۵ یا تعداد زیادی پرچم آزاد یا متصل به هم در قاعده تشکیل می‌یابد.

مادگی آنها معمولا شامل ۳ تا ۵ برچه متصل به هم و میوه آن کپسول و در برخی گونه‌ها شفت می‌باشد، بعضی از گیاهان این تیره زینتی و برخی طبی می‌باشد.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: چای، کاملیا

شکل ۱۰- چای

۴- تیره میخک: گیاهان این تیره علفی و یک ساله یا دائمی هستند برگ‌های آن ساده و متقابل و بدون دمبرگ و در محل اتصال ساقه گره دارد.

گلها منفرد و انتهایی، منظم و دوجنسی است.

در پاره‌ای از گیاهان این تیره کاسبرگ‌ها به هم چسبیده در پاره‌ای دیگر آزادند.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: میخک، قرنفل، سیلن، صابونی و چوبک

شکل ۱۱- شاخه گلدار میخک

۵- تیره انار: گیاهانی به صورت درخت یا درختچه‌اند. برگ‌های ساده معمولا متقابل و گل‌های دوجنسی دارند. هرگل از ۴ تا ۸ کاسبرگ گوشتدار، به همان تعداد گلبرگ‌های قرمز رنگ و پرچم‌های فراوان تشکیل می‌یابد. برچه‌های متعدد آنها به جدار پیاله نهنج پیوستگی دارند. میوه آنها نوعی سته مخصوص و محتوی دانه‌های محصور در یک بخش آبدار است. مهم‌ترین گیاه‌این تیره در ایران درخت انار می‌باشد.

شکل ۱۲- انار

۶- تیره شب بو: تیره بزرگی از گیاهان جدا گلبرگ بوده که دارای ۴۰۰۰ گونه گیاه می‌باشد. گیاهان علفی و ندرتا خشبی، یکساله یا دائمی هستند.

ریشه بعضی از آنها غده‌ای شکل است اغلب آنها دارای اسانس سولفوره می‌باشند به همین لحاظ در داروسازی و هم چنین به عنوان چاشنی غذا مصرف می‌گردد.

برگ گیاهان این تیره منفرد و یا ساده یا منقطع بدون بن برگ است. گلها معمولا منظم و دوجنسی و به شکل خوشه قرار می‌گیرند. فرمول عمومی‌گل در گیاهان این تیره عبارتند از:

۴ کاسبرگ + ۴ گلبرگ + ۶ پرچم + ۲ برچه

گلبرگ‌ها به شکل صلیب و ۴ عدد پرچم جانبی بزرگتر از پرچم دیگر است. تخمدان آزاد و دارای ۲ برچه است. به وسیله جداری به دو خانه تقسیم می‌شود و دانه‌ها روی آن قرار می‌گیرند.

میوه آنها خرجین یا خرجینک است. گیاهان این تیره بعضی خوراکی و بعضی طبی و پارهای نیز در صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: شب بو، بولاغ اوتی، شاهی، خاکشی، قدومه، انواع کلم ها، شلغم، منداب، خردل، ترب

شکل ۱۳- گیاهان تیره شب بو

۷- تیره مو: گیاهان این تیره درختچه و دارای ساقه‌های گره داری هستند و به کمک پیچ هایی که دارند بالارونده می‌باشند. این پیچ‌ها در مقابل برگ‌های پنجه‌ای شکل قرار گرفته‌اند.

گیاهان این تیره دارای گل‌های کوچک دوجنسی سبزرنگ می‌باشند که به شکل خوشه قرار گرفته‌اند. گیاهان مهم این تیره عبارتند از: مو، موچسب

شکل ۱۴- شاخه و گل و میوه‌ی مو

۸- تیره مرکبات: مرکبات به صورت علفی و یا درختی است و به واسطه وجود کیسه‌های ترشحی که دارند اغلب آنها دارای بوی قوی بوده و گیاهان این تیره مخصوص نقاط معتدل گرمسیر است.

برگ‌های این گیاهان ساده و یا مرکب و فاقد بن برگ است. گل‌هایشان معمولا منظم تیپ ۵ تایی (ندرتا ۴ تایی) است، پرچم‌ها در دو ردیف ۵ تایی قرار دارند. مادگی دارای ۴ تا ۵ برچه آزاد است. فرمول عمومی‌گل آنها معمولا به قرار زیر است:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + (۵+۵) پرچم + ۴ تا ۵ برچه

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: سداب، نارنج، پرتقال، بادرنج، نارنگی، لیموشیرین، لیموترش، بکرایی، دارابی

شکل ۱۵- شاخه ی گلدار نارنج – برگ‌های سه نوع از مرکبات

۹- پسته: گیاهانی به صورت درخت یا درختچه و دارای برگ‌های متناوب ساده یا مرکب می‌باشند. گل‌های آن دو جنسی یا دو نوع نر و ماده است.

مشخصات کلی این گیاهان را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:

١- عموما کاسه و جام مرکب از ۵ قطعه است ولی در بین آنها گیاهانی فاقد کاسه یا جام نیز دیده می‌شود.

۲- پرچم‌ها معمولا در آنها به تعداد دو برابر گلبرگ هاست ولی در بین آنها گیاهان ۵ پرچمی و یک پرچمی‌نیز دیده می‌شود.

۳- در غالب گیاهان این تیره مادگی ۲ تا ۳ بر چه‌ای است و در بعضی ۵ بر چه‌ای یا یک برچه‌ای نیز دیده می‌شود.

شکل ۱۶- پسته وحشی

۴- میوه آنها معمولا شفت مانند ولی گاهی خشک و بالدار است.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از: درخت پسته، بنه یا چاتلا نقوش، سماق ، درخت پر، انبه

۱۰- گل سرخ: یکی از تیره‌های مهم دولپه‌ای است. گیاهان این تیره شامل ۲۰۰۰ گونه است. این گیاهان به اشکال مختلف علفی، درختچه‌ای و درخت دیده می‌شود. برگ‌های گیاهان این تیره ساده یا مرکب، برگ‌ها همیشه متناوب و گوشوارک دار هستند، گل‌های آن منظم دوجنسی و فرمول کلی گل به شرح زیر است:

۵ کاسبرگ +۵ گلبرگ + تعداد زیادی پرچم + تعداد متغیری برچه

میوه آنها فندقه، در برخی کپسول و در عده‌ای سته یا شفت می‌باشد.

اکثر درختان میوه جزو این تیره بوده و بسیاری از گیاهان آن نیز زینتی می‌باشد.

با توجه به شکل و ساختمان میوه، گیاهان این تیره را به چند تیره فرعی تقسیم می‌نمایند.

الف – تیره فرعی آمیگداله

کاسبرگ‌های گل‌های این تیره فرعی فاقد کاسبرگ فرعی است و مادگی گل آنها دارای یک برچه با دو تخمک‌ آزاد است و میوه در آنها شفت می‌باشد.

گیاهان مهم این تیره فرعی عبارتند از: آلو زرد، آلو سیاه، آلوچه، زردآلو قیسی، زردآلوی کتانی، زرد آلو، گیلاس خوشه‌ای، آلبالو، گیلاس معمولی، آلبالو تلخه، بادام ها، هلو و شلیل

شکل ۱۷- الف – بادام وحشی

شکل ۱۸- ب – گوجه وحشی

ب- تیره فرعی سیب‌ها

این زیر تیره دارای کاسبرگ‌های کیسه‌ای شکل و تخمدانی پنج خانه‌ای بوده که در پایین قرار گرفته‌اند. هر خانه محتوی دو تخمک‌ می‌باشد. میوه آنها شفت و اغلب به واسطه دارا بودن اسانس معطر می‌باشند.

گیاهان این زیر تیره عبارتند از:

١- انواع مختلف سیب ها، ۲- انواع گلابیها، ۳- به، ۴- ازگیل،

۱- برش عرضی تخمدان، ۲- برش طولی گل، ۳- شاخه گلدار ازگیل زینتی

١- برش طولی گل سیب که در آن گلبرگ‌ها بریده شده‌اند، ۲- برش طولی میوه، ۳- برش عرضی میوه

شکل ۱۹- گیاهان تیره فرعی سیب‌ها

ج – تیره فرعی توت فرنگی

در این گیاهان کاسه برگ‌ها دارای کاسه فرعی و برچه‌های متعددند و میوه آنها نیز شفت می‌باشد، مهم‌ترین گیاهان این تیره فرعی عبارتند از:

١- توت فرنگی

۲- تمشک

تفاوت توت فرنگی و تمشک در این است که تمشک‌ها فاقد کاسه فرعی می‌باشند و میوه آنها شفت است.

شکل ۲۰- گیاهان تیره فرعی توت فرنگی

د- تیره فرعی رزها

کاسبرگ این گیاهان فاقد کاسه فرعی و گل آنها تیپ ۵ تایی، پرچم‌ها و برچه‌ها متعدد و میوه هایشان اجتماعی از فندقه است.

انواع مهم رزها عبارتند از:

– گل سرخ یا گل رشتی: این گیاه درختچه‌ای است به ارتفاع ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی متر ساقه‌های آن خاردار و دارای برگ‌های مرکب می‌باشد.

– نسترن کوهی

– نسترن صحرایی

انواع گل سرخ برای زینت در باغات کاشته می‌شود و از آنها گیاهان دورگه متنوعی به وجود آورده‌اند که مشهورترین آنها عبارتند از:

١- گل رشتی، ۲- گل پیوندی، ۳- نسترن پیوندی، ۴- نسترن پریر، ۵- گل محمدی، ۶- گل زرد

عموما برای پایه ارقام پرورش یافته از پایه نسترن وحشی استفاده می‌نمایند.

شکل ۲۱- تیره فرعی گل سرخها (رز)

۱۱- تیره ی حبوبات: این تیره نیز یکی از متنوع‌ترین تیره‌های جدا گلبرگ می‌باشد زیرا بالغ بر ۸۰۰۰ گونه می‌باشند گیاهان این تیره علفی یا درختی است. برگ هایشان مرکب و متناوب و پنجه‌ای متناوب بوده و دارای بن برگ و یک یا چند برگچه‌اند. گل‌ها معمولا دوجنسی، نامنظم و به ندرت منظم می‌باشد. تعداد پرچم‌ها ۱۰ عدد است که در اغلب گیاهان این تیره ۹ پرچم در قسمت میله به همدیگر چسبیده‌اند و ناودانی تشکیل می‌دهند و پرچم دهمی‌که در قسمت بالای گل قرار دارد آزاد است. در بعضی از گیاهان تیره حبوبات هر ۱۰ پرچم به همدیگر چسبیده و لوله کاملی را تشکیل می‌دهد و مادگی که دارای یک بر چه است در وسط پرچم‌ها قرار می‌گیرد.

میوه در آنها کپسول و به واسطه‌این که با دو شکاف طولی باز می‌شود در اصطلاح نیامک یا الگوم نامی‌ده میشود به همین علت این تیره بنام لگومینوز نیز مشهور می‌باشد.

گیاهان تیره حبوبات از جهات مختلف حائز اهمیت است بدین معنی که پاره‌ای از آنها به مصرف انسان و دام می‌رسد و پاره‌ای نیز به خاطر دانه‌های روغنی در صنعت مورد استعمال دارد و بعضی نیز به جهت داشتن غده هایی که در ریشه دارند به کمک باکتری‌های موجود در زمین ازت هوا را جذب و زمین را تقویت می‌نمایند و بالاخره بعضی نیز خاصیت دارویی دارند.

تیره حبوبات را از نظر شکل کاسبرگ و گلبرگ به سه تیره فرعی زیر تقسیم می‌نمایند:

– تیره فرعی پروانه آسا

گیاهان علفی و یا دائمی هستند و غده‌های موجود در ریشه‌های آنها حاوی باکتری‌هایی است که ازت هوا را به خود جذب نموده و باعث تقویت زمین می‌گردد. فرمول عمومی‌گل در آنها به شرح زیر است:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + ۱۰ پرچم + ۱ برچه

کاسه گل در آنها معمولا به صورت پیوسته و در انتها آزاد است ولی جام گل از ۵ قطعه به اشکال مختلف تشکیل می‌یابد.

از مشخصات قطعات جام گل، آن است که مجموع آنها پس از باز شدن، شکل پروانه پیدا می‌کند. از ۵ گلبرگ جام بزرگترین را در فش می‌نامند، ۲ گلبرگ جانبی را بال می‌گویند و ۲ گلبرگ تحتانی را ناو می‌نامند و مقدار پرچم‌ها ۱۰ عدد و در غالب گیاهان این تیره یکی از آنها آزاد و بقیه به هم پیوسته می‌باشند. مادگی در تمام آنها از یک برچه تشکیل شده است.

شکل ۲۲- شبدر سفید

گیاهان مهم این زیر تیره عبارتند از:

١- باقلا، ۲- ماش، ۳- عدس، ۴- نخودفرنگی، ۵- خلر، ۶- گل طاووسی، ۷- لوبیا، ۸- شنبلیله، ۹- نخود، ۱۰- شبدر، ۱۱- یونجه، ۱۲- شیرین بیان، ۱۳- اقاقیای سفید، ۱۴- گون کتیرا، ۱۵- مغیلان، ۱۶- خارشتر، ۱۷- اسپرس، ۱۸- بادام زمینی (پسته زمینی)، ۱۹- سنگینگ

شکل ۲۳- یونجه

– تیره فرعی گل ارغوان

گل این گیاهان نظیر تیره فرعی پروانه آسا می‌باشد با این تفاوت که درفش به جای آن که بال‌ها را بپوشاند توسط آنها پوشیده می‌شود به علاوه دو گلبرگ تحتانی نیز پوشاننده حاشیه تحتانی بال‌ها هستند. تمامی ۱۰ پرچم‌های آنها آزاد و مجزا از یکدیگرند. مهم‌ترین گیاهان این تیره فرعی عبارتند از: درخت ارغوان، تمبر هندی، فلوس و سنا

شکل ۲۴- ارغوان

– تیره فرعی گل ابریشم

گیاهان این تیره فرعی نیز مانند پروانه آسا هستند با این تفاوت که‌این تیره فرعی دارای گلهای منظم بوده و شامل تعداد زیادی پرچم می‌باشد.

گیاهان مهم این تیره فرعی عبارتند از: گیاه حساس، گل ابریشم

۱۲- تیره چتریان یا جعفری: گیاهان این تیره معمولا علفی یکساله یا دوساله و پایا بوده و اغلب دارای لوله‌های مترشحه می‌باشند. نمو آنان سریع بوده و در مدت کوتاهی (چند ماه) قد آنها به ۱/۵ متر تا ۲ متر می‌رسد برگ‌ها متناوب و دارای بریدگی‌های زیاد و اغلب الیافدار می‌باشد.

آرایش گل در گیاهان این تیره چتری ساده و یا مرکب است. گل‌های آنها معمولا منظم دوجنسی می‌باشد. فرمول عمومی‌گل در این تیره عبارتند از:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + ۵ پرچم + ۲ برچه

میوه گیاهان این تیره دو فندقه می‌باشد که پس از رسیدن کامل از همدیگر جدا می‌گردد. در سطح خارجی هر فندقه ۵ زبانه دیده می‌شود به طور کلی مشخصات اصلی گیاهان این تیره دارا بودن گل آذین چتری و شیاردار بودن ساقه می‌باشد. گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

۱- زیره، ۲- گشنیز، ۳- شوید، ۴- گلپر، ۵- هویج یا زردک، ۶- جعفری، ۷- کرفس، ۸- شوکران کبیر و شوکران صغیر (گیاهان سمی اکثر گیاهان این تیره خوراکی می‌باشند.

شکل ۲۵- گلپر

شکل ۲۶- گشنیز

ب – گیاهان پیوسته گلبرگ

پیوسته گلبرگان راسته‌ای از گیاهان دو لپه‌ای بوده و همان طوری که از اسم شان پیداست قطعات گلبرگ در آنها به یکدیگر چسبیده‌اند و لوله‌ای کم و بیش منظم را تشکیل می‌دهند.

گل‌هایشان اغلب تیپ ۴ تایی و یا ۵ تایی است. مهم‌ترین تیره‌های این قسمت عبارتند از:

۱- تیره پامچال: گیاهان این تیره علفی، یکساله یا دائمی هستند بعضی از آنها خزنده و دارای ریزوم بوده و به ندرت دارای غده می‌باشند. برگ‌هایشان ساده و گل‌هایشان اغلب دارای آرایش خوشه‌ای یا چتری منظم می‌باشد. میوه آنها کپسول است، فرمول عمومی‌گل در گیاهان این تیره عبارتند از:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ +۵ پرچم +۵ برچه

مهم‌ترین گیاهان این تیره عبارتند از: پامچال، سیکلامن

۲- تیره سیب زمینی: گیاهان این تیره به اشکال مختلف علفی یکساله و دو ساله یا پایا می‌باشد. برگ‌های آن‌ها ساده، منفرد و فاقد بن برگ اند. این گیاهان اصولا دارای گلهای منظم دوجنسی اند.

فرمول عمومی‌گل در آنها به قرار زیر است:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + ۵ پرچم + ۲ برچه

شکل ۲۷- پامچال

میوه آنها سته یا کپسول و محتوی دانه‌های فراوانی می‌باشد. گیاهان این تیره به دو دسته تقسیم میشوند.

– دسته‌ای که دارای میوه سته است: گیاهان مهم این دسته عبارتند از:

١- سیب زمینی، ۲- گوجه فرنگی، ۳- بادمجان، ۴- تاجریزی سیاه، ۵- تاجریزی، ۶- فلفل فرنگی، ۷- بلادون، ۸- عروسک پشت پرده

– دسته‌ای که دارای میوه کپسول است: گیاهان مهم این دسته عبارتند از:

١- توتون، ۲- گل اطلسی، ۳- تاتوره

شکل ۲۸- گوجه فرنگی

شکل ۲۹- توتون

شکل ۳۰- سیب زمینی

۳- تیره گل میمون: گیاهان این تیره از حیث شکل متفاوت هستند. بعضی از آنها علفی و پاره‌ای به صورت درخت یا درختچه و برخی خزنده یا رونده و انگل سایر نباتات می‌باشند.

برگ هایشان ساده و بدون بن برگ و معمولا متقابل و گاهی متناوب هستند. گل‌های این تیره دوجنسی و اغلب به شکل خوشه قرار می‌گیرند. فرمول عمومی‌گل در این تیره گیاهی عبارتند از:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + ۴ پرچم + ۲ برچه

گلبرگ‌ها اغلب به شکل دو زبانه‌ای می‌باشد که زبانه بالایی از اجتماع ۲ گلبرگ و زبانه پایینی از اجتماع ۳ گلبرگ دیگر تشکیل یافته است. بین این دو زبانه شکافی وجود دارد که در اثر فشار دادن از یکدیگر باز می‌شود. پرچم‌ها به گلبرگ‌ها چسبیده و اغلب دوتای آنها کوچکتر از دوتای دیگر می‌باشد. تخمدان در خانه‌ای و میوه در آنها کپسول یا سته می‌باشد. تفاوت عمده‌این تیره با تیره سیب زمینی آن است که در این تیره گل‌ها نامنظم و یک پرچم کمتر از گل‌های تیره سیب زمینی دارد.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

١- گل میمون، ۲- دیژیتال سرخ انگشتانه سرخ)، ۳- انگشتانه زرد، ۴- گل ماهور

شکل ۳۱- گل انگشتانه

۴- تیره نعناع: گیاهان این تیره علفی و برخی از آنها دائمی می‌باشد. در این صورت بوته‌ها به صورت درختچه و ندرتا درخت می‌باشد. مقطع شاخه در این گیاهان چهار گوش و برگ هایشان ساده و متقابل و دارای کرک هستند و از آنها اسانس ترشح می‌شود.

کاسه گل از ۵ کاسبرگ نامنظم به هم پیوسته تشکیل شده است که لبه آزاد آنها دارای ۵ دندانه است گلبرگ‌ها دارای دو زبانه است که بالایی از اتصال ۲ گلبرگ و پایینی از اتصال ۳ گلبرگ به وجود آمده است. پرچم‌ها ۴ عدد بوده که دوتای آنها کوچکتر از دوتای دیگر است. مادگی از ۲ برچه در خانه‌ای تشکیل شده که در هر یک دو تخمک‌ وجود دارد. میوه گیاهان این تیره چهار فندقه است. فرمول کلی اجزای گل در این نوع گیاهان به شرح زیر می‌باشد:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ + ۴ پرچم + ۲ برچه

به طور کلی تیره نعناعیان از نظر شکل و میوه نزدیک به تیره میمونی‌ها می‌باشد.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

١- نعناع، ۲- انواع پونه، ۳- مریم گلی، ۴- گل سلوی، ۵- گزنه سفید، ۶- بادر نجبویه، ۷- مرزنگوش، ۸- اسطوخودوس، ۹- ریحان، ۱۰- کاکوتی

شکل ۳۲- گیاهان تیره نعناع

۵- زیتون: گیاهان این تیره عموما به صورت درخت یا درختچه و گاهی بالارونده می‌باشند. برگ‌های این گیاهان معمولا متقابل ساده یا مرکب از برگچه هایی است.

گل‌های آن‌ها دوجنسی، مجتمع به صورت خوشه یا گرزنهایی در محور ساقه می‌باشد. کاسه و جام گل آنها شامل قطعات ۴ تا ۵ تایی می‌باشد ولی این تعداد در آنها به وضع متغیر دیده می‌شود.

غالب این گیاهان شامل دو پرچم هستند مادگی آنها از ۲ بر چه محتوی دو تخمک‌ واژگون به وضع آویخته یا ایستاده تشکیل می‌یابد.

میوه آنها به صورت‌های مختلف پوشینه، سته و شفت می‌باشد.

شکل ۳۳- درخت زیتون

گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

۱- درخت زیتون، ۲- درخت زبان گنجشک، ۳- انواع یاسمنها، ۴- برگ نو

۶- تیره کدوئیان: گیاهان این تیره علفی یکساله یا پایا و غالبا رونده یا خزنده‌اند و به واسطه پیچک هایی خود را به گیاه هم جوار می چسبانند.

گل‌ها معمولا زردرنگ و منظم و تیپ ۵ تایی است. مادگی دارای ۳ برچه و میوه جز در موارد استثنایی سته و اغلب خوراکی می‌باشد.

گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

١- خیار، ۲- خربزه، ۳- دستنبو، ۴- هندوانه، ۵ – حنظل، ۶- کدوی تخمی، ۷- کدوی حلوایی، ۸- کدو تنبل، ۹- کدوی سفید

شکل ۳۴- گونه‌ی کدو مسمایی

۷- تیره کاسنی: گیاهانی هستند عموما علفی یا درختچه و بیشتر این گیاهان در منطقه معتدل می‌رویند. گیاهان این تیره دارای برگ هایی ساده و دندانه دار با بریدگی زیاد هستند که به طور متناوب قرار می‌گیرند. در زیر نهنج چند برگچه وجود دارد که آن را محافظت می‌نماید.

از خصوصیات تیره کاسنی این است که بر روی نهنج برجسته، تعداد زیادی گل ریز و بدون دمگل (گلچه) چسبیده و آرایش مرکبی به نام کلاپرک دارد. از این رو این تیره مرکبان نیز نامی‌ده می‌شود. فرمول عمومی‌گل در این تیره عبارت است از:

۵ کاسبرگ + ۵ گلبرگ +۵ پرچم + ۲ برچه

کاسبرگ‌ها اغلب کوچک بوده و یا به صورت نوار و یا تارهای رنگی در می‌آیند که اطراف گلبرگ‌های پیوسته را فرا می‌گیرند. پرچم‌ها به هم چسبیده و میوه‌ای تشکیل می‌دهد که خامه مادگی از آن عبور می‌کند، تخمدان از ۲ برچه تشکیل شده و میوه آن فندقه می‌باشد.

گیاهان این تیره را بر حسب شکل گلبرگ به سه قسمت زیر تقسیم می‌کنند:

– لوله گلی‌ها

گلبرگ‌های گل‌های این دسته شکل لوله‌ای دارند که در قسمت انتها به پنج زبانه تقسیم می‌شوند. گیاهان مهم این دسته عبارتند از:

١- گل گندم، ۲- گلرنگ، ۳- کنگر فرنگی

– زبانه گلی‌ها

در این دسته گلچه‌ها در قسمت قاعده به شکل لوله می‌باشد ولی در قسمت انتهایی به زبانه هایی پهن تبدیل می‌گردند. گیاهان مهم این دسته عبارتند از: کاسنی، انواع کاهوها و شنگ.

پاره‌ای از گیاهان زبانه گلی‌ها نیز وجود دارند که جزو علفهای هرز محسوب می‌گردند.

شکل ۳۵- گل گندم یا پله

شکل ۳۶- گلرنگ

– آفتابی‌ها

این گیاهان دارای دو نوع گلچه می‌باشند در قسمت وسط، گل‌ها لوله‌ای و در قسمت کناری، گل‌ها زبانه‌ای شکل می‌باشند.

گیاهان مهم این دسته عبارتند از:

١- انواع گل مینا چمنی، ۲- گل همیشه بهار، ۳- گل آفتاب گردان، ۴- سیب زمینی ترشی، ۵ گل کوکب، ۶- گل داوودی، ۷- گل آهار، ۸- گل جعفری، ۹- ترخون و افسنطین، ۱۰- گل ستاره، ۱۱- گل کاغذی، ۱۲- گل آکرکره، ۱۳- گل مینا

شکل ۳۷- گل داوودی

۸- تیره خرمالو: گیاهان این تیره عموما به صورت درخت یا درختچه و دارای برگ‌های منفرد ساده می‌باشد. گل‌های آنها بر دو نوع است نر و ماده، یکپایه یا دو پایه و به ندرت دو جنسی است.

پوشش گل آنها از سه تا هفت قطعه پیوسته به هم تشکیل می‌یابد. پرچم‌های آنها به تعداد قطعات جام گل و یا براثر مضاعف شدن به تعداد دو برابر آن و گاهی بیشتر است.

تخمدان آنها فوقانی و مرکب است. ۲ تا ۸ برچه و حتی بیشتر و محتوی یک یا دو تخمک‌ واژگون می‌باشد.

در بالای تخمدان آنها معمولا ۲ تا ۸ خامه آزاد یا پیوسته به هم در قاعده دیده می‌شود. میوه آنها گوشتدار، سته و به دو صورت شکوفا و یا ناشکوفا و غالبا همراه با کاسه گل است.

یکی از گیاهان مهم این تیره عبارت است از: خرمالو که میوه ی آن قرمزرنگ، خوش طعم و اندوخته هایی از مواد قندی دارد.

شکل ۳۸- خرمالو

ج – گیاهان بی گلبرگ

راسته بی گلبرگان گیاهانی هستند فاقد پوشش گل و یا تنها دارای پوشش خارجی می‌باشند. مهم‌ترین تیره‌های این راسته عبارتند از:

١- تیره بید: گیاهان این تیره درخت یا درختچه و دو پایه می‌باشند. برگ هایشان ساده متناوب و به اشکال مختلف، دندانه‌ای یا پنجه‌ای می‌باشند. گل‌ها فاقد پوشش گل بوده و هریک جداگانه بر روی درختی قرار دارند، گلهای نر شامل دو یا چند پرچم و گل‌های ماده دارای تخمدان دو برچه‌ای یک خانه است.

میوه آن کپسول بوده و دانه‌های کوچک بالدار به وسیله تارهای کوچکی احاطه شده‌اند. مهم‌ترین گیاهان این تیره عبارتند از: بیدها، انواع تبریزی

 

شکل ۳۹- گونه‌ای بید

۲- تیره گردو: گیاهان این تیره مخصوص نواحی معتدل است. برگ‌های آن منفرد، مرکب و پری شکل می‌باشد. گلها یک جنسی و یک پایه است. گل‌های نر این گیاهان دارای ۲ تا ۴ پرچم که به طور نامنظم قرار گرفته و گل‌های ماده آنها مرکب از ۲ برچه است که جمعا تخمدان یک خانه‌ای به وجود می آورند میوه‌این گیاهان شفت می‌باشند. مهم‌ترین گیاه‌این تیره عبارت از درخت گردو است.

شکل ۴۰- درخت گردو

۳- تیره پیاله داران: گیاهان این تیره اغلب جنگلی بوده و به صورت درخت و یا درختچه دیده می‌شوند. گل‌های ماده آنها از برگ‌های کوچکی احاطه شده که پس از نمو به شکل پیاله اطراف میوه را فرا می‌گیرد به همین علت گیاهان این تیره را پیاله داران گویند.

گلهای نر و گل‌های ماده آنها هریک به طور جداگانه روی یک پایه قرار دارند. پیاله داران را به دو تیره فرعی تقسیم می‌نمایند:

١- تیره فرعی فندق

۲- تیره فرعی بلوط

شکل ۴۱- گیاهان تیره پیاله داران

۴- تیره توت: گیاهانی به صورت درخت و یا درختچه و دارای انواع بالارونده‌اند.

این گیاهان دارای برگ‌های ساده، متناوب و دارای گل‌هایی بر دو نوع نر و ماده یک پایه یا دو پایه می‌باشند.

پوشش گل در هر دو نوع گل شامل ۲ تا ۶ قطعه پیوسته به هم است. در گلهای نر آنها، پرچم‌ها به تعداد قطعات پوشش گل و در گل‌های ماده، مادگی مرکب از ۲ بر چه مشاهده می‌شود. گیاهان مهم این تیره عبارتند از:

۱- درختان توت

۲- درختان انجیر

شکل ۴۲- شاه توت

۵- تیره چغندر: گیاهان این تیره علفی، یکساله، دوساله و یا پایا هستند. برگ‌های آنها معمولا به طور متناوب قرار گرفته و فاقد بن برگ می‌باشند. گل‌ها دو جنس، منفرد و یا به صورت خوشه‌ای می‌باشند. تخمدان در آنها یک خانه‌ای و میوه آنها فندقه می‌باشند. فرمول عمومی‌گل در آنها عبارتند از:

فرمول اجزای گل نر (۲-۵) کاسبرگ + (۱- ۵) پرچم

فرمول اجزای گل ماده (۲- ۵) کاسبرگ + (۲- ۵) برچه گیاهان مهم این تیره عبارتند از: انواع چغندر و اسفناج

شکل ۴۳- اسفناج

گیاهان جداگلبرگ

گیاهان مهم در ایران

گیاهان پیوسته گلبرگ

خودآزمایی

١- تفاوت رده‌بندی مصنوعی و رده‌بندی طبیعی را توضیح دهید.

۲- مشخصات گیاهان تک لپه‌ای چیست؟

۳- تیره‌های مهم تک لپه‌ای را نام ببرید.

۴- میوه در تیره غلات به چه صورت می‌باشد؟

۵- بادام، شلغم، پنبه و نارنگی در چه تیره هایی قرار دارند؟

۶- وضعیت ساقه و برگ در تیره نعناع را توضیح دهید.

طرز تهیه معرف‌ها و محلول‌های رنگین در آزمایشگاه

۱- محلول گیمسا

سه گرم پودر گیمسا را در CC۳۵۰ تا CC۳۷۵ متانول کاملا حل کنید. سپس CC۱۲۵ گلیسرین به آن اضافه کنید و به مدت ۱۲ ساعت در حرارت ۳۷۰ قرار دهید.

۲- محلول کارمن زاجی

یک گرم پودر کار من را با ۴ گرم زاج آمونیاکی مخلوط و در CC100 آب مقطر حل می‌کنیم. محلول را ۲۰ دقیقه جوشانده و مدت ۱۲ ساعت آن را بی حرکت می‌گذاریم، سپس صاف نموده و مورد استفاده قرار می‌دهیم. در صورتی که به مقدار زیاد از این محلول تهیه شود یا بخواهیم مدتی آن را نگهداریم، برای جلوگیری از کپک زدن آن چند بلور اسید فنیک را در لوله آزمایش ریخته و در حرارت ذوب نموده سپس به محلول رنگی مزبور اضافه می‌کنیم.

٣- محلول سبز متیل

برای تهیه‌این محلول یک گرم پودر سبز متیل را در CC۲۰ الکل ۸۰ درجه حل می‌کنیم، سپس حجم محلول را با آب مقطر به CC۱۰۰ می‌رسانیم.

۴- محلول بلودو متیلن

محلول یک در ۱۰ هزار آن به کار می‌رود، یعنی ۰/۱ گرم از آن را باید در یک لیتر آب مقطر حل کرد. (البته به صورت دیگری هم می توان محلول این رنگ را تهیه کرد. یعنی یک گرم پودر بلودو متیلن را با ۰/۶ گرم کلرید سدیم در CC100 آب مقطر حل کرد.)

۵- محلول قرمز خنثی

محلول یک در هزار آن به کار می‌رود. یعنی یک گرم از آن را باید در یک لیتر آب مقطر حل کرد.

۶- معرف لوگل: یا (محلول ید یدوره)

نیم گرم یُد فلزی را در CC100 محلول یدور پتاسیم یک درصد حل می‌کنیم.

۷- معرف بندیکت (معرف گلوکز)

۱۷۳ گرم نیترات سدیم و ۱۰۰ گرم کربنات سدیم بی آب را به کمک حرارت در ۸۰۰ میلی لیتر آب مقطر حل کنید و در صورت لزوم از صافی بگذرانید. سپس حجم را به ۸۵۰ میلی لیتر برسانید.

۱۷/۳ گرم سولفات مس را در ۱۰۰ میلی لیتر آب جداگانه حل کنید. سپس آن را در حالی که مرتبا به هم می زنید در محلول اول بریزید و سپس حجم را به یک لیتر برسانید.

۸- فرمل ۵ درصد

فرمل تجارتی معمولا ۴۰ درصد است. لذا برای تهیه فرمل ۵ درصد، ۵ قسمت از فرمل تجارتی را با ۳۵ قسمت آب مخلوط کنید تا محلول ۵ درصد حاصل شود.

۹- کاغذ PTC برای آزمایش چشایی

از پودر خشک فنیل تیو کار باید محلول یک در هزار تهیه کنید، سپس کاغذ صافی را به صورت نوار ۱ ۵ سانتی متر ببرید و آنها را در محلول مزبور فرو ببرید وسپس در محلی آویزان کنید تا خشک شوند.

۱۰- محلول کریستال ویوله

۱۴ گرم کریستال ویوله را در ۱۰۰ میلی لیتر الکل ایزوپروپیل ۹۵ درصد حل کنید و محلول را دو روز به حال خود بگذارید، سپس صاف کنید، این محلول، محلول ذخیره است. برای استفاده در رنگ آمیزی باکتری‌ها محلول را تا ۱۰ برابر با آب رقیق کنید.

۱۱- استواورسئین

۱۰۰ میلی لیتر اسید استیک با ۳/۳ گرم اورسئین مخلوط کنید. هنگام استفاده مقداری از آن را رقیق کنید.

۱۲- ائوزین

محلول آبی: یک گرم ائوزین را در ۹۹ میلی لیتر آب مقطر حل کنید.

محلول الکلی: یک گرم ائوزین را در ۹۹ ملی لیتر الکل ۷۵ درصد حل کنید.

---

---

---

---

---

---