روز جهانی حفظ تنوع زیستی | اهمیت حفظ تنوع زیستی

در چند سال اخیر در محافل محیطی جهان دو موضوع به عنوان مسائل اصلی محیط زیست بیشتر تلقی می‌شوند که عبارتند از: تنوع زیستی (Biodiversity) و تغییرات آب و هوایی. به بیان دیگر شرایط مربوط به رو به نابودی گذاردن تنوع زیستی در جهان به اندازه‌ای حاد و بحرانی شده است که آن را به عنوان یکی از دو معضل اصلی محیط زیست جهان امروز قابل طرح می‌سازد.

در این مقاله آمده است: «در سال ۱۹۹۲، کنفرانس سازمان ملل در ریودوژانیرو به نام اجلاس «زمین» تشکیل شد. این کنفرانس، زمینه ایجاد کنوانسیون تنوع زیستی را ایجاد کرد که اولین سند بین‌المللی ناظر بر تنوع زیستی است. در متن این کنوانسیون تصریح شده که «زیست‌بوم‌ها، گونه‌ها و ژن‌ها باید در جهت تأمین منافع انسان به صورتی که موجب کاهش تنوع زیستی در بلندمدت نشود، مورد بهره‌برداری قرار گیرند. کنوانسیون تنوع زیستی در ۵ ژوئن ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو به امضا رسید و از دسامبر سال ۱۹۹۳ ملزم به اجرا شد. این کنوانسیون سه هدف عمده دارد: ۱ـ حفظ تنوع زیستی، ۲ـ کاربرد پایدار عناصر آن و ۳ـ تقسیم سود ایجاد شده از منابع ژنتیکی به طور عادلانه. این کنوانسیون، منبع ژنتیکی را مثل ماده ژنتیکی (جاندار، گیاه، باکتری یا دیگر منابع  انتقال وراثت مانند ژن‌ها) دارای ارزش واقعی یا بالقوه توصیف می‌کند».

تنوع زیستی به منظور توسعه پایدار از اهمیت فراوانی برخوردار است

بر اساس این پژوهش: «تنوع زیستی عبارت است از مجموعه تفاوت‌های بین موجودات زنده در کلیه سطوح طیف حیات، از ژن و گونه گرفته تا سطوح بالاتر تاکسونومی (بوم نظام)، که در برگیرنده زیستگاه و نوع بوم نظام‌ها است. با توجه به افزایش جمعیت و به همراه آن افزایش آلودگی‌های زیست محیطی و تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، موضوع انقراض گونه‌ها به نحو مخاطره‌آمیزی به عنوان تهدیدی بزرگ برای تمدن بشری محسوب می‌شود. این تنوع حیات در تأمین انرژی، غذا، دارو و سایر منابع با ارزش حیاتی، گسترش صادرات غیرنفتی، گسترش صنعت جهانگردی و بهره‌برداری‌های اقتصادی به منظور توسعه پایدار اهمیت فراوانی دارد.

کاهش تنوع زیستی در یک اکوسیستم تاثیرات منفی بر کمیت و کیفیت اکوسیستم می‌گذارد

این پژوهش عنوان داشته است: «تنوع زیستی یک ویژگی مهم زندگی و حیات است که بر اساس گوناگونی وسیع گیاهان و جانوران تبیین شده است. تنوع زیستی یک منبع تجدید ناشدنی است که از دست دادن آن غیرقابل جبران خواهد بود. اهمیت روز افزون تنوع زیستی به خاطر نقش آن در حفظ ثبات اکوسیستم‌هاست. زیرا در یک اکوسیستم هر چه تنوع گونه‌ای بیشتر باشد زنجیره‌های غذایی طولانی‌تر و شبکه‌های حیاتی پیچیده‌تر گردیده و در نتیجه محیط پایدارتر و از شرایط خودتنظیمی بیشتری برخوردار می‌گردد. ازاین رو بررسی تنوع زیستی می‌تواند به عنوان شاخصی برای مقایسه وضعیت اکولوژیک اکوسیستم‌ها به کار رود. کاهش تنوع زیستی در یک اکوسیستم می‌تواند تاثیرات منفی بر کمیت و کیفیت اکوسیستم بگذارد و در نتیجه تبعات اقتصاد منفی به دنبال خواهد داشت. ارزیابی مسیرها در تنوع زیستی، در کاهش از دست دادن گونه‌ها مهم است. یعنی کاهش تنوع زیستی، خطر انقراض گونه‌ها را افزایش داده و از دست رفتن یک گونه به صورت زنجیره‌ای روی دیگر گونه‌ها در زنجیره‌ها و شبکه‌های غذایی تأثیرگذار خواهد بود».

در بیشتر مذاهب احترام و حفاظت از تنوع زیستی  جزء تعلیمات دینی است

پژوهشگران بیان داشته‌اند: «در برخی جوامع تنوع فرهنگی را جزء طبقه‌بندی تنوع زیستی محسوب می‌کنند در واقع ارزش‌های تنوع زیستی و حفاظت از آن ریشه در ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی ملت دارد. تنوع زیستی رابطه نزدیکی با تنوع فرهنگی دارد و فرهنگ‌های انسانی با حیطه زنده اطراف آن شکل گرفته است و در بیشتر مذاهب احترام و حفاظت از آن جزء تعلیمات دینی است.

به طور کلی تنوع زیستی بر اساس سلسله مراتب ساختار زیستی در سه سطح به صورت زیر بیان می شود:

۱- تنوع گونه‌ای، تعداد گیاهان و حیوانات مختلف را در مقیاس محلی، منطقه و جهانی توصیف می‌کند.

۲- تنوع ژنتیکی، به معنی تنوع ژنتیکی موجود در درون جمعیت‌ها یا گونه‌های گیاهان و جانوران است.

۳- تنوع اکوسیستم، مقصود از آن تنوع زیستگاه‌ها، جوامع زیست‌شناختی و اکوسیستم‌هایی است که کره زمین را می‌سازند.

تنوع زیستی بخش حساسی از سرمایه‌های طبیعی است زیرا علاوه بر تأمین نیازهای ضروری و اولیه انسان‌ها نظیر خوراک، پوشاک، مسکن، نیازهای فرعی همچون سلامتی، شادی روح و جسم، رونق اقتصادی و پیشرفت روز افزون و همه جانبه ما را نیز تضمین می‌نماید. به طور کلی تنوع زیستی از دو جنبه برای ما اهمیت دارد.

۱- ارزش‌های تنوع زیستی

۲- ارزش‌های اقتصادی-اجتماعی

این مقاله خاطر نشان می‌کند: «پرسش مهم این است که آیا افزایش تنوع باعث ثبات بوم نظام می‌شود یا این که بوم نظام‌های با ثبات باعث افزایش تنوع خواهند شد؟ در حقیقت، این امر یک فرایند دو سویه است زیرا هر دو عامل تنوع و ثبات لازم و ملزوم یکدیگر بوده و اثرات مکملی دارند.  واقعیت این است که یک نظام ابتدا باید از یک ثبات نسبی برخوردار باشد (تعادل)،  تا تنوع در آن افزایش یابد. حال در چنین شرایطی (وجود ثبات نسبی)، افزایش تنوع، شرایط را به گونه‌ای تغییر خواهد داد که باعث حفظ و تداوم ثبات (پایداری) می‌گردد. از آنجا که وجود یک محیط با ثبات همواره یک عامل محدود کننده است، لذا به نظر می‌رسد ثبات باعث تنوع خواهد شد.

به طور کلی نتایج نشان می‌دهند: «متأسفانه امروزه شاهد نابودی یا در معرض خطر بودن بسیاری از بوم زیست‌ها در نقاط مختلف جهان هستیم. بسیاری از دانشمندان با بازخورد به گذشته، وضعیت بد و ناگوار کنونی در بخش محیط زیست و انقراض گونه‌ها را حاصل عملکرد و کردار بد ما انسان‌ها در ادوار گذشته در برخورد با طبیعت و حفظ تنوع زیستی می‌دانند.

تخریب و انهدام زیستگاه‌ها و بهره‌برداری بی رویه از منابع حیاتی سبب نابودی تنوع زیستی شده است

رابطه بین انسان و سایر موجودات زیست کره چنان به هم پیوند خورده است که نابودی یک گونه می‌تواند یک گزینه از امکانات زندگی انسان را کاهش دهد. امروزه حفاظت از محیط زیست و اطمینان از پایداری و سلامت آن جدی‌ترین چالش جامعه جهانی است. تخریب و انهدام زیستگاه‌ها، تجزیه و چندپارگی اراضی، تغییر کاربری، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع حیاتی سبب تهدید یا کاهش بیش از حد تنوع بیولوژیکی گونه‌ها و از بین رفتن تنوع زیستی شده است. انقراض بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری و همچنین در آستانه انقراض یا در معرض تهدید قرار گرفتن آن‌ها، از نتایج این گونه از فشارهاست. لذا برای حفاظت و امنیت محیط زیست به طور اعم و تنوع به طور اخص، قدم اول تعیین شاخص‌های بوم شناختی برای هر یک از گروه‌های گیاهی و جانوری بوده و بررسی تنوع آن‌ها امری ضروری است.  متأسفانه بیشتر مردم از اهمیت، نقش و سودمندی شکل‌های مختلف حیات در زندگی بشر و تنوع آن‌ها غافل هستند».