دوزیستان، جانورانی خونسردند چهارپا و پوستی پر از غده دارند و توسط شش و ابشش یا پوست تنفس میکنند. این جانوران بازماندگان یکی از دو شاخه مهم فیلوژنی تتراپودها هستند.
شاخه دیگر را آمنیوت‌ها تشکیل می‌دهند (که تخم در بدن مادر تشکیل میشود).
دوزیستان امروزی شامل سه گروه تکاملی اصلی‌اند. سسی لین‌ها گروه کوچکی هستند که فاقد اندام‌های حرکتی اند و در مناطق استوایی به سر میبرند. سمندرها (راسته کوداتا) دوزیستان دم‌دار اند که شکل تتراپودی اجداد دوران پالِئوزوئیک خود را حفظ کرده اند. قورباغه‌ها و وزغ‌ها (راسته آنیورا) بزرگترین گروه دوزیستان امروزی را تشکیل می‌دهند. و همگی با جهیدن جابه جا میشوند.
بیشتر دوزیستان دارای چرخه زندگی سه قسمتی هستند که شامل مراحل تخم لارو و بزرگسالی هست.
به انتقال از مرحله لارو به بزرگسالی دگردیسی میگویند و پس از طی مراحل دگردیسی غالبا موجودی خشکی زی به وجود میاید که برای تخم ریزی به درون آب بر می‌گردد.
البته تعداد کمی‌تخمشان را روی خشکی میگذارند تخم‌های دوزیستان پوسته سختی ندارد و در یک توده ژلاتینی احاطه شده تا از خشک شدن تخم جلو گیری بشود.
برخی از قورباغه‌ها، سمندرها سسی لین‌ها مراحل رشد و نمو مستقیمی‌را طی میکنند که فاقد مرحله لارو آبزی است.
بعضی از سسی لین‌ها هم زنده زا شده اند. سمندرها از لحاظ دارا بودن آبشش‌های بیرونی در بین دوزیستان مشخص اند و در واقع در تمام مدت عمر مرحله آبزی بودن را حفظ میکنند و مرحله خشکی زی بودن را از دست داده اند. وجود آبشش‌های خارجی در برخی از گونه‌ها اجباری است اما پاره ای از آنها با خشکیدن برکه محل زندگی خود مراحل دگردیسی خودرا طی میکنند و به موجوداتی خشکی زی تبدیل میشوند.
با آنکه دوزیستان برای گذراندن مرحله آبزی بودن زندگی خود سازگاری‌هایی را حاصل آورده اند سازگاری‌های آنها برای زیستن در خشکی هم مهم است. تبادل گاز‌های تنفسی در همه دوزیستان از طریق پوست پر منفذ صورت میگیرد اما شش‌ها نیز به این کار کمک میکنند. جالب اینکه سمندر‌های کاملا خشکی زی شش ندارند اما برخی از انواع آبزی از شش به عنوان اندام اصلی تنفسی استفاده میکنند (گروهی از سمندر‌های خشکی زی هستند به نام پلتودونتید که هرگز شش ندارند و از آنجایی که شش ندارند باید اکسیژن را از میان پوست و دهانشان جذب کنند تا نفس بکشند پلتودونتیدها با ۳۷۶ گونه متنوع ترین گروه از سمندرها هستند).
هم چنین زندگی در خشکی نیازمند تقویت و تغیر جهت اجزای اسکلت به ویژه دنده‌ها کمر بند‌های شانه ای و لگنی و اندام‌های حرکتی است.
بیشتر دوزیستان بالغ، ۴ دست و پا و همچنین ۴ انگشت روی پاهای جلویی و ۵ انگشت روی پاهای عقبی دارند (سسی لین‌ها استثنایی بر این قانونند و نه دست و پا دارند و نه انگشت). بیشتر قورباغه‌ها و وزغ‌ها یک سر بزرگ و پاهای عقبی عضلانی دارند و دم ندارند. سمندرها بدن‌های کشیده و دم دارند، تعداد انگشتان در برخی از گونه‌ها کاهش یافته و یا حتی برخی گونه‌ها به طور کامل فاقد پاهای عقبی هستند. دوزیستان، فاقد قفسه سینه هستند و تنها دنده‌های کوتاهی دارند. آنها همچنین دیافراگم ندارند.
دستگاه‌های بینایی و شنوایی و مناطق وابسته مغزی در دوزیستان به ادراکات حسی بر روی خشکی کمک میکنند.
با وجود سازگاری‌هایی که برای زیستن بر روی خشکی صورت گرفته است دوزیستان بالغ و تخم‌های آنها در صورت عدم دسترسی به برکه و نهر به محل‌های سرد و مرطوب نیازمندند .
پوست دوزیستان ظریف است و با پولک‌های سفت (یکی از ویژگی‌های خزندگان) و یا مو (یکی از مشخصه‌های پستانداران) حفاظت نمی‌شود. پوست دوزیستان در مقابل آب نفوذپذیر است و مشخصه آن داشتن غدد مخاطی متعدد است که به حفظ پوست آنها از خشک شدن کمک میکند. همچنین همه دوزیستان غددی سمی‌در پوستشان دارند که طیف وسیعی از سموم را بسته به نوع گونه تولید میکند. برخی از سموم صرفاً ناخوشایندند در حالی که برخی دیگر مرگبارند.
تخم‌ها و پوست جانوران بالغ وسیله حفاظتی خاصی در برابر محیط‌های بسیار سرد گرم یا خشک ندارد و در نتیجه سازش شعاعی آنها برای اشغال محیط‌های مختلف به شدت کاهش یافته و به مناطق معتدل و پر آب محدود شده است.
اولین دوزیستان حدود ۳۷۰ میلیون سال پیش در طی دوره دونین ظاهر شدند.
در طول دوره دونین، یک گروه از ماهی‌های اولیه گوشتی- با باله که به نام کروسوپتریگین‌ها (crossopterygians) شناخته میشوند، به اولین دوزیستان تکامل یافتند. این موجودات اولین مهره دارانی بودند که به سوی زیستگاه‌های خشکی حرکت کردند. جهان این دوزیستان اولیه به طور کامل با آن چیزی که امروزه هست متفاوت است. در آن موقع هیچ پرنده و پستاندار و هیچ خزنده ای بر روی خشکی وجود نداشت. تنها بی مهرگان و مجموعه ای از گیاهان ماقبل تاریخ مانند کلب خزه‌ها (club mosses)، سرخس‌ها و غافی‌ها (liverworts) ساکنان خشکی‌ها بودند. اولین دوزیستانی که فسیل آنها به دست آمده ایکتیوستگاها (Ichthyostega) هستند. جانورانی که چهار دست و پا و نیز شش داشتند.
تعداد دوزیستان در سراسر جهان در حال کاهش است.
بنا به گفته اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، نزدیک به یک سوم از تمام دوزیستان در معرض تهدیدند یا منقرض شده اند. بیشترین تعداد گونه‌های در معرض خطر در کلمبیا، مکزیک و اکوادور قرار دارند. دوزیستان جزایر کارائیب نیز در معرض خطرند. جزایر کاراییب جایی است که درصد بالایی از دوزیستانی که در آن زندگی میکنند در معرض تهدیدند و یا منقرض شده اند.
دوزیستان به سه گروه اصلی تقصیم شده اند:
قورباغه‌ها و وزغ‌ها
سمندرها و سوسمارها
سسی لین‌ها
که در باریه گروه سوم سسی لین‌ها حداقل شناخت وجود دارد آنها هیچ دست و پایی ندارند و فقط یک دم خیلی کوتاه دارند آنها شباهت‌های ظاهری و سطحی به مار‌ها و کرم‌ها و مار ماهی‌ها دارند اما نسبت خویشاوندی نزدیکی با هیچکدام از اینها ندارند.
قورباغه‌ها و وزغ‌ها بزرگترین گروه از گروه‌های سه گانه دوزیستان هستند و بیشترین شناخت در مورد آنها وجود دارد در بین دوزیستان غورباغه و وزغ با ۲۹ خانواده و ۴۳۸۰ گونه بیشترین تنوع را دارا هستند.
قورباغه
وزغ
قورباغه‌های بالغ و وزغ‌ها چهار دست و پا دارند ولی دم ندارند
قورباغه‌ها و وزغ‌ها شباهت‌ها و تفاوت‌های زیادی دارند
سر قورباغه مثلثی شکل است در حالی که وزغ سری گرد دارد
پوست قورباغه نرم و صاف و براق تر هست ولی پوست وزغ زبر و خش دار و پر از زگیل و دانه‌های بر امده میباشد
در سقف دهان قورباغه یک جفت دندان دیده میشه به نام (vomelion theeth) ولی در وزغ هیچگونه دندان یا آرواره مانند وجود نداره.
Paratoid gland غده سمی‌که در عقب چشم‌های وزغ ترشح میشه که باعث مواردی مثل حساسیت‌های شدید پوستی مثل سوزش شدید میشوند و مخصوصا برای چشم انسان بسیار مضر هستند.
قورباغه در اندام‌های عقبی رشد خوبی داشته و بین انگشتانش پرده ای وجود دارد و دارای پاهای بلند مخصوص جهیدن میباشد و پاهای قورباغه نسبت به دست‌ها بلند ترند و ماهیچه ی ران آنها نسبت به دست بسیار قوی میباشد و این نشان از سازگاری بسیار خوب این موجودات با حرکات جهشی دارد.
ولی در وزغ اندازه دست‌ها و پاها به نسبت اندازه بدن متعادل است و قدرت عضلانی یکسانی دارند و ما متوجه میشویم که حرکت وزغ‌ها مدلی از راه رفتن است.
در هر دوی آنها زبان از مبدا متصل است و از انتها آزاد منتها تفاوتی که حائز اهمیت است این است که انتهای زبان قورباغه دو شاخه شده ولی انتهای زبان وزغ مبتدی و گرد است
به همین دلیل قورباغه در شکار حشرات مهارت بیشتری دارد
قورباغه نسبت به مکان‌های خشک ناسازگار تر هست و بیشتر در برکه‌ها و حاشیه رودخانه‌ها زندگی میکنه و با آب بیشتر سر و کار داره ولی وزغ به خاطر ضخامت بیشتر پوست با خشکی سازگارتر هست و بیشتر از قورباغه به نسبت طول عمرشون در خشکی هست
در جلوی سر قورباغه و وزغ میتونیم منافذ بینی رو ببینیم که از طریق منفذ دیگری به دهان ختم میشود
در قسمت حلق منافذ استاش رو میتونیم ببینیم که به سمت گوش راه دارد
قورباغه ی نر دارای یک کیسه ی تشدید صوت یا «رزوناتور» در حد فاصل آرواره ی پایین و بالا است اما وزغ نر دارای یک کیسه ی تشدید صوت در زیر گلو می‌باشدـ
در پشت مری و عقب حلق شکافی عمودی وجود داره که دریچه ای هست به نام گلوتیس که کاری مشابه اپی گلوت در انسان رو انجام میده و بعد از عمل دم به وسیله بینی و ورود هوا به دهان زبان پایین می‌آید و منافذ بینی بسته میشود و گلوتیس باز میشود و هوا وارد شش‌ها میشود
طناب عصبی یا نخاع در سطح پشتی هست و دارای ۱۰ جفت رشته عصبی منشعب شده میباشد که عصب‌های دست و پا و عصبی که به قسمت پشتی و لگن میرود ضخیم تر از اعصاب قسمت‌های احشایی میباشد
سیستم گردش خون در دوزیستان ساده ترین نوع گردش خون مضاعف هست. آنها قلبی سه حفره ای درون آبشامه دارند که شامل یک بطن و دو دهلیز میشوند و دو نوع گردش خون دارند ۱_گردش خون ششی و پوستی ۲_ گردش خون عمومی.
در گردش نوع یک سرخرگ حامل خون تیره، خون را به سمت شش و پوست می‌برد تا تبادلات گازی انجام شود. پس از انجام تبادلات گازی، خون روشن از شش‌ها و پوست، توسط سیاهرگ به دهلیز چپ میریزد. و در گردش خون نوع دوم خون روشنی که به دهلیز چپ وارد شده است، به بطن میرود و از طریق بطن، به سراسر بدن ارسال میشود. پس از تبادلات گازی در اندام‌های بدن، خون تیره توسط سیاهرگ به دهلیز راست میریزد.
دستگاه گوارش در دوزیستان مشابه سایر مهره داران میباشد و مخرج تشکیل شده از حفره اول جنینی و دهان تشکیل شده از حفره دوم جنینی میباشد (ویژگی شاخه طنابداران)
اندام‌های دیگر مثل مری (isophagus) معده (stomath) و سپس دوازدهه که در زیر دوازدهه غده پانکراس و بالای آن جسم کروی قرمز رنگی دیده میشود که طحال را نشان میدهد
بالای معده کبد رو میبینیم که سه لوب داره و در زیرش غده کوچک مدادی رنگ کروی ای را میبینیم که کیسه صفرا (garblader)هست
بعد از معده هم به ترتیب روده کوچک (small intestine)، روده بزرگlarg( intestine) و کلواک(coloaca) رو مشاهده میکنیم و نکته جالب این که طول لوله گوارش در جنین قورباغه و وزغ بسیار طولانی تر از طول آن در نوع بالغش هست به نسبت بدن و این به خاطر رژیم گیاه خواری جنین دوزیست و رژیم غذایی حشره خواری دوزیست بالغ هست
کلواک کیسه ای است که مدفوع، ادرار و سلول‌های جنسی به آن وارد میشوند. و از طریق مخرج، در انتهای بدن به خارج راه دارد و علاوه بر دوزیستان، در خزندگان و پرندگان نیز دیده میشود.
اندام‌های اصلی دفع مواد زاید یک جفت کلیه (kindey) است. البته باید در نظر داشت که در قورباغه پوست بدن در دفع دی اکسید کربن نقش حیاتی دارد.
اوره، نمک‌ها و آب اضافی، به وسیله ی واحدهای سازنده ی کلیه‌ها از شبکه مویرگی گرفته میشوند و از طریق دو مجرا به نام میزنای(Ureter)، وارد مثانه(Bladder) و از آنجا به کلواک میریزد.
روی سطح بیرونی کلیه لایه زرد رنگی مشاهده میشه که غدد فوق کلیوی هستند
در دوزیست نر یک جفت بیضه (testis) را در قسمت خارجی کلیه مشاهده میکنیم که در فصل تولید مثل بزرگ میشود و به رنگ نارنجی روشن متمایل میشود ولی در فصول دیگر باریک و خاکستری زنگ میشود و مجرای ادراری تناسلی اسپرم‌هارا که از طریق لوله آوران به بخش جلویی کلیه ریخته میشود به کلوآک هدایت میکند علاوه بر آنچه که گفته شد بر روی بیضه‌ها وتخمدان‌ها غدد رشته ای شکل زرد رنگی دیده میشود که غدد زرد یا اجسام چربی (Fat body) نامیده میشود کار این غدد ذخیره سازی چربی است.
وزغ‌های نر در مجاورت بیضه‌ها عضوی دارند که به آن اندام «بیدر» گفته میشود که قورباغه ی نر فاقد آن میباشد. در صورتی که در محیط آزمایشگاه بیضه‌های وزغ نر حذف شوند اندام بیدر رشد کرده و تبدیل به تخمدان میشود . بنابراین وزغ نر صفات وزغ ماده را بروز میدهد به همین دلیل به اندام بیدر ، تخمدان خاموش میگویند.
جنس نر دارای بدنی کوچک تر و کشیده تر است در صورتی که جنس ماده دارای شکم پهن و نسبتاً گردی است وجود برجستگی پینه ای بزرگ و تیره روی اولین انگشت پای جلویی در جنس نر که در فصل تولید مثل کاملاً مشخص است.
اگر ماده باشد در زیر کلیه میزنای مجرایی هست که فقط ادرار رو خارج میکنه در حفره شکمی‌توده‌های سیاه و بزرگ دیده میشه کهovary یا تخمدان هست که فرایند رشد سلول‌های تخمک در اون صورت میگیره تخمک ابتدا وارد oviduct یا لوله تخمک بر میشه که لوله ای باریک هست میشه و سپس وارد لوله ضخیم تری به نامovisuckt میشه که این لوله تخمک‌هارو به حفره عمومی‌کلوآک هدایت میکنه و در فصل تولید مثل لقاح به صورت خارجی صورت میگیره.
