دوران بارداری را به سه دوره سه‌ماهه تقسیم می‌کنند؛ رشد و نمو جنین

نمو

اگر اسپرم تا چند روز بعد از تخمک‌گذاری خود را به گامت ماده برساند، ممکن است لقاح صورت بگیرد. برای لقاح یک تخمک، سلول اسپرم باید به سمت یکی از لوله‌های فالوپ حرکت کند. اسپرم نخست با آزاد کردن آنزیم‌هایی که در سر خود دارد به درون تخمک نفوذ می‌کند. این آنزیم‌ها لایه‌های خارجی مانند دور و تخمک را تخریب می‌کنند و باعث می‌شوند سر اسپرم وارد تخمک شود و هسته‌های تخمک و اسپرم با هم ترکیب شوند. این عمل سبب تولید یک سلول دیپلوئید به نام سلول زیگوت (تخم) می‌شود.

تقسیم و جایگزینی: سلول زیگوت در اولین هفته بعد از لقاح، تقسیم‌هایی انجام می‌دهد (شکل ۱). این تقسیم‌ها از سلول تخم تعداد زیادی سلول کوچک‌تر (ابتدا دوتا، بعد چهار تا، بعد هشت‌ تا و …) تولید می‌کنند. همچنان که سلول تخم از لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند و این تقسیم‌های پی در پی ادامه می یابند. هنگامی که این توده‌ی سلولی به رحم می‌رسد، به شکل یک توپ توخالی درآمده و بلاستوسیست نامیده می‌شود. حدود شش روز بعد از لقاح، بلاستوسیست به جداره‌ی رحم متصل می‌شود. به این عمل جایگزینی می‌گویند. در آنجا بلاستوسیست رشد و نمو می‌کند و سرانجام به یک نوزاد تبدیل می‌شود.

شکل ۱ـ تشکیل تخم (زیگوت)

دوران بارداری را به سه دوره سه‌ماهه تقسیم می‌کنند:

رشد و نمو، از یک سلول دیپلوئید شروع می‌شود و از آن میلیاردها سلول ایجاد می‌شود. رحم در طول دوره‌ی نمو، وظیفه‌ی حفاظت و تغذیه‌ی این سلول‌ها را به عهده دارد.

نمو جنین در داخل رحم حدود ۹ ماه طول می کشد. به این دوران، دوران بارداری یا حاملگی گفته می‌شود. نه ماه حاملگی را معمولاً به سه دوره سه ماهه تقسیم می‌کنند.

سه ماهه اول: مهمترین وقایع نمو، در سه ماهه اول زندگی رخ می‌دهند‌. در هفته‌ی دوم بعد از لقاح‌، یعنی اندکی بعد از جایگزینی، رویان به سرعت رشد می‌کند. پرده هایی که رویان را حفاظت و تغذیه خواهند کرد نیز به سرعت نمو پیدا می‌کنند. یکی از این پرده‌ها آمنیون است که دور روی آن کشیده می‌شود و از آنجا حفاظت می‌کند. غشای بعدی کوریون است که با تعامل با رحم تشکیل جفت را می‌دهند. جفت، ساختاری است که از طریق آن مادر به رویان غذا می رساند. همانطور که در شکل ۳-۱۱ می‌بینید، خون مادر معمولاً با خون رویان مخلوط نمی‌شود، بلکه مواد غذایی خون مادر، از جفت انتشار پیدا می‌کنند و از طریق رگ‌های خونی بند ناف به رویان می‌رسد.

شکل ۲- جفت

مواد دفعی رویان نیز از جفت عبور می‌کنند و به خون مادر می‌رساند. اکثر مواد دیگر شامل داروها و مواد آسیب زا نیز از جفت عبور می کنند. بنابراین اگر ما در مواد زیان آور مصرف کند، رویان نیز آسیب خواهد دید. زنان باردار باید از مصرف هرگونه دارو در طول بارداری خودداری کنند، مگر اینکه پزشک داروهایی را تجویز کرده باشد.

همچنان که جفت تشکیل می‌شود، سلول‌های داخلی بلاستوسیست چند لایه بافت مقدماتی را تشکیل می‌دهند که از رشد و تمایز آن‌ها بافت‌های متفاوت جنین ساخته می‌شود. در انتهای هفته سوم، رگ‌های خونی و روده شروع به نمو می‌کنند و رویان حدود ۲ میلی متر درازا دارد. در هفته چهارم بازوها و پاها نیز شروع به تشکیل شدند می‌کنند و اعداد هرویان به بیش از دو برابر بزرگ می‌شود و به ۵ میلی متر می‌رسد. در انتهای هفته چهارم، همه اندام های اصلی شروع به تشکیل شدن می‌کنند و ضربان قلب آغاز می‌شود.

در طی ماه دوم، مرحله‌ی نهایی نمو رویان انجام می‌شود. بازوها و پاها شکل می‌گیرند. در حفره‌ی بدن، اندام‌های داخلی اصلی مانند کبد و پانکراس مشخص می‌شوند. در انتهای ماه دوم، رویان حدود ۲۲ میلیمتر طول و حدود یک گرم وزن دارد.

در انتهای سه ماهه اول اندام‌های جنسی مشخص شده و جنین دارای ویژگی‌های بدنی قابل تشخیص است (شکل ۳).

شکل ۳- رشد و نمو جنین

سه ماهه دوم و سوم: در طول سه ماهه دوم و سوم جنین به سرعت رشد می‌کند و اندام‌های او شروع به عمل می‌کنند. در انتهای سه ماهه سوم جنین قادر است در خارج بدن مادر زندگی کند. بعد از حدود ۹ ماه، جنین در بدن مادر را ترک می‌کند. زایمان معمولا چند ساعت به طول می‌انجامد. هنگام زایمان، دیواره‌های رحم منقبض می‌شوند و جنین را از داخل رحم خارج می‌کنند. جفت و بند ناف بعد از تولد نوزاد دفع می‌شوند. بعد از تولد، نمو هنوز کامل نیست و رشد و نمو جسمی و عصبی ادامه می‌یابد.

تصویربرداری سونوگرافی

تا دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی، پرتو ایکس تنها راه مطالعه درون بدن، بدون دخالت جراحی بود. از آن زمان تاکنون، چندین روش دیگر برای مشاهده‌ی درون بدن ابداع شده است.

یکی از این روش‌ها سونوگرافی است. برای ایجاد تصویر سونوگرافی، متخصصی یک میله مخصوص را در تماس با پوست فرد قرار می‌دهد. این میله امواج صوتی که فرکانس بالا دارند، صادر می‌کند. این امواج پس از برخورد به ساختارهای بدن بازتاب پیدا می‌کنند. این میله مخصوص پژواک‌ها را جدا می‌کند و آن‌ها را به یک تصویر ویدیویی تبدیل می‌کند.

با سونوگرافی می‌توان حاملگی را در هفته چهارم بعد از لقاح تشخیص داد. اندازه‌ی ابعاد بدن جنین، به خوبی سن آن را نشان می‌دهد (شکل ۴). علائم دیگر گوز در سونوگرافی به دست می‌آید که نشانگر سلامتی جنین خواهد بود. مثلا در هفته سوم معمولاً حرکات قلب قابل تشخیص است. به علاوه، بسیاری از ناهنجاری‌های جنین در سونوگرافی قابل تشخیص هستند.

بهترین فایده سونوگرافی، بی‌ضرر بودن آن است. امواج التراسونی بر خلاف پرتو X، دارای قشری یونیزه کننده نیست و بنابراین جهش ایجاد نمی‌کند.

شکل ۴- تصویرى که با کمک سونوگرافى از یک جنین به دست آمده است.

بیماری‌های مقاربتی

عوامل بیماری‌زا با روش‌های مختلفی انتقال پیدا می‌کنند. عوامل بیماری‌زای موجود در مایعات جنسی خارج شده از بدن، از طریق تماس جنسی (مقاربت) منتقل می‌شوند. بیماری‌هایی که از طریق تماس جنسی انتقال می‌یابند بیماری‌های مقاربتی نامیده می‌شوند. ویروس‌ها و باکتری‌های مختلفی می‌توانند بیماری‌های مقاربتی را ایجاد کنند.

خودآزمایی

۱- وقایعی را که جنین در سه ماهه‌ی اول پس از لقاح می‌گذراند شرح دهید.

۲- نقش‌های جفت را توصیف کنید.