مسمومیت؛ راههای ورود سم به بدن؛ کمکهای نخستین در مسمومیتها

هدفهای رفتاری: در پایان این مطلب فراگیرنده باید بتواند:
۱- مسمومیت را تعریف کند.
۲- راههای ورود سم به بدن را بیان کند.
۳- کمکهای نخستین در مسمومیتها را انجام دهد.
۴- ورود سم از طریق دستگاه گوارش را توضیح دهد.
۵- علائم ورود سم از طریق دستگاه گوارش را بیان کند.
۶- کمکهای نخستین ورود سم از طریق دستگاه گوارش را اجرا کند.
۷- ورود سم از طریق دستگاه تنفس را توضیح دهد.
۸- علائم ورود سم از طریق دستگاه تنفس را بیان کند.
۹- کمکهای نخستین ورود سم از طریق دستگاه تنفس را اجرا کند.
۱۰- ورود سم از طریق پوست یا مخاط را توضیح دهد.
۱۱- ورود سم از طریق گزش حشرات را توضیح دهد.
۱۲- علایم ورود سم از طریق گزش حشرات را نام ببرد.
۱۳- کمکهای نخستین ورود سم از طریق گزش حشرات را اجرا کند.
۱۴- ورود سم از طریق گاز گرفتگی حیوانات را توضیح دهد.
۱۵- علایم ورود سم از طریق گاز گرفتگی حیوانات را نام ببرد.
۱۶- کمکهای نخستین ورود سم از طریق گاز گرفتگی حیوانات را انجام دهد.
۱۷- علایم ورود سم از طریق دارو و مواد مخدر را نام ببرد.
۱۸- کمکهای نخستین در هنگام ورود سم از طریق دارو و مواد مخدر را انجام دهد.
مسمومیتها
تصور کنید مادرتان برای کاری از خانه بیرون رفته و از شما خواسته است که مراقب برادر سه ساله خود باشید. تلفن زنگ می زند و شما با دوستتان مشغول صحبت میشوید و از کودک غافل می مانید. ناگهان از آشپزخانه صدای ناله کودک را میشنوید.
به اطراف نگاه میکنید و ظرفهای مواد پاککننده را کنار کودک می بینید و احتمال میدهید که از آنها نوشیده است. برای کمک به او چه میکنید؟
هر سال افراد زیادی در اثر مسمومیت می میرند یا به شدت آسیب می بینند. اغلب مسمومیتها اتفاقی است و اغلب کودکان به آن مبتلا میشوند. از جمله کودکان نوپایی که هنگام بازی در محیط اطرافشان به علت تشنگی و کنجکاوی موادی چون نفت، داروها (قرصهای رنگی)، مواد پاککننده و آرایشی را میخورند. به خصوص مصرف قرصهای رنگی به جای شکلات و آب نبات بسیار شایع است. بنابر این، رعایت نکات ایمنی جهت پیش گیری از بروز مسمومیت در درجه اول اهمیت قرار دارد و با کمک فوری به مسموم میتوان احتمال نجات وی را افزایش داد.
سم (Poison) و مسمومیت (Poisoning)
سم به مادهای گفته میشود که اگر به مقدار کافی از آن وارد بدن شود، سلامتی را مختل میکند و به ایجاد آسیبهای موقتی یا دائمی منجر میگردد. ترکیب سم ممکن است جامد، مایع یا گاز باشد.
سم، عوارض نامطلوبی را بعد از ورود به بدن ایجاد میکند که به آن مسمومیت میگویند. علائم و نشانههای مسمومیت بسته به نوع سم و راه ورود آن متفاوتاند و به سرعت یا طی چند روز، بروز میکنند. سم پس از ورود به بدن توسط جریان خون به تمامی بافتها و اعضا انتقال پیدا میکند.
راههای ورود سم به بدن
سموم از راههای مختلفی وارد بدن میشوند. این راهها عبارتاند از:
دستگاه گوارش: به وسیله خوردن یا نوشیدن موادی مثل مواد غذایی آلوده، داروها، الکل، گیاهان سمی و پاک کنندهها؛
دستگاه تنفس: به وسیله استنشاق موادی چون گازهای سمی، بخار مواد شیمیایی یا دود آتش؛
پوست یا مخاط: به وسیله تماس مواد شیمیایی با پوست، پاشیده شدن مواد سمی به چشم از طریق افشانهها حشره کشها و…)، گزش حشرات، گاز گرفته شدن توسط بعضی از حیوانات و تزریق دارو با سرنگ.
کمکهای نخستین در مسمومیتها
بدون توجه به نوع سم و راه ورود آن، اقدامات لازم عبارتاند از:
– ابتدا باید محیط را بررسی کنید و از علائم خطر، مثل وجود گازهای سمییا حیوان خطرناک در محیط مطمئن شوید. شاید نشانهای از ماده سمیدر آن اطراف پیدا کنید.
– در کمک به مسمومین باید سرعت عمل داشته باشید، زیرا با هر لحظه تأخیر مقدار بیشتری سم وارد جریان خون میگردد.
– اگر مسموم هوشیار باشد از او بپرسید که چه اتفاقی افتاده است و تا حد امکان نوع، مقدار و زمان ورود سم به بدن را مشخص کنید. به خاطر داشته باشید که شخص مسموم هر لحظه ممکن است بیهوش شود.
– با مراکز درمانی تماس بگیرید و اطلاعات خود را به طور کامل در اختیار آنها بگذارید.
– علائم حیاتی را مرتب کنترل کنید. اگر تنفس و ضربان قلب متوقف شده باشد، بلافاصله روشهای احیا را شروع کنید.
– اگر مسموم بیهوش است ولی تنفس او حالت عادی دارد، او را در وضعیت بهبود قرار دهید.
– فرد مسموم را وادار به استفراغ نکنید زیرا خطر ورود مواد استفراغی به داخل ریهها وجود دارد که میتواند باعث مرگ شود. در صورت وجود تهوع و استفراغ، مسموم را در وضعیت خوابیده به پهلو قرار دهید.
– بدن مسموم را گرم نگه دارید.
فعالیت
کمکهای نخستین در مسمومیتها را به صورت نمایشی در کلاس اجرا کنید.
ورود سم از طریق دستگاه گوارش
شایع ترین مسمومیتها، خوردن مواد سمی و جذب آن از لوله گوارش است. چون قسمت اعظم سم از روده باریک جذب میشود. بنابراین قبل از عبور سم از معده و ورود آن به روده باریک، باید مسمومیت درمان شود.
شایع ترین مواد سمیکه از طریق دستگاه گوارش وارد بدن میشوند، شامل مواد غذایی فاسد، میکروبها و سموم مترشحه آنها، داروها، الکل و مواد مخدر، گیاهان سمی، مواد اسیدی و قلیایی، مواد پاککننده مثل شویندهها، حشره کشها و فراوردههای نفتی است.
یکی از شایع ترین موارد مسمومیت گوارشی، مسمومیت غذایی است. وقتی مواد غذایی را به طرز غیر بهداشتی نگه دارند یا بپزند، ممکن است به میکروب هایی آلوده شوند که به ایجاد مسمومیت غذایی منجر گردد.
علائم ورود سم از طریق دستگاه گوارش: علایمیکه در اثر مسمومیت ایجاد میشود بستگی به نوع مادهای دارد که توسط مسموم خورده شده است. علائم شایع عبارتاند از:
– درد در ناحیه شکم؛
– تهوع، استفراغ و اسهال؛
– تنفس ضعیف؛
– تغییرات در ضربان قلب و فشار خون؛
– احتمال وجود بوی سم در تنفس بیمار ؛
– احتمال تغییر وضعیت هوشیاری فرد مسموم، شامل خواب آلودگی، هذیان و گاهی تشنج
– وجود لکه یا سوختگی در اطراف دهان در مسمومیت با مواد سوزاننده (شکل ۱).
شکل ۱- علامت سوختگی مواد سوزاننده روی صورت
کمکهای نخستین در ورود سم از طریق دستگاه گوارش: کمکهای نخستین کلی در مورد فرد مسموم را انجام دهید.
– اگر مسمومیت در اثر مواد سوزاننده ایجاد شده باشد بقایای ماده شیمیایی را از صورت و اطراف دهان او پاک کنید. کمی به او آب خنک یا شیر بدهید تا جرعه جرعه بنوشد. هر چه زودتر او را به مراکز درمانی برسانید.
فعالیت
کمکهای نخستین و رود سم از طریق دستگاه گوارش را به صورت نمایشی در کلاس اجرا کنید.
ورود سم از طریق دستگاه تنفس
استنشاق بخارها و دودهای سمی میتواند مرگ آور باشد. تنفس سم، به صورت گاز، بخار و دود و ورود آن به ریهها باعث جذب سریع آن در بدن میشود. بنابراین، فرد مسموم به مراقبت فوری نیاز دارد. سمهای استنشاقی شایع عبارتاند از: منو اکسید و دی اکسید کربن، گاز کلر، گازهای ناشی از مواد شیمیایی مایع، مانند سفید کنندهها و…
علائم و رود سم از طریق دستگاه تنفس: فرد مسموم ممکن است نشانههایی از وجود ماده سمیدر هوا و استنشاق آن را بازگو کند.
– اختلال تنفسی به صورت تنفس تند، کند یا نامرتب و درد قفسه سینه؛
– سیانوز؛
– سردرد و سرگیجه
– سرفه و گرفتگی صدا؛
– تهوع و یا استفراغ؛
– تغییر وضعیت هوشیاری.
کمکهای نخستین در ورود سم از طریق دستگاه تنفس: برای کمک به فردی که احتمال میدهید مواد سمی استنشاق کرده است، ضمن انجام اقدامات کلی در مسمومیتها، به طریق زیر عمل کنید:
– باید از وجود بوهای قابل استنشاق یا دودهای قابل مشاهده آگاه شوید. در عین حال میدانید که بعضی گازها مثل منواکسید کربن میتوانند بدون بو و رنگ باشند. فرد مسموم را به سرعت از محیط آلوده خارج کنید. اگر امکان حمل او را ندارید در و پنجرهها را باز کنید.
– علایم حیاتی مصدوم را کنترل کنید و در صورت نیاز احیای قلبی
– ریوی را شروع کنید.
– مصدوم را به بیمارستان منتقل کنید.
فعالیت
کمکهای نخستین ورود سم از طریق دستگاه تنفس، را اجرا کنید.
ورود سم از طریق پوست
سموم ممکن است از راه مخاط یا پوست جذب شود، یا توسط گزش حشرات، گازگرفتگی حیوانات و تزریق مواد مخدر وارد بدن گردد.
ورود سم از طریق پوست یا مخاط: ورود مواد شیمیایی خطرناک روی پوست باعث تحریک و سوختگی آن نواحی میگردد و گاهی جذب سموم از راه پوست صورت میگیرد و آسیبهای وسیعی در بدن ایجاد میکند. واکنشهای پوستی از تحریک خفیف تا سوختگیهای شدید متفاوت اند. علائم و کمکهای نخستین در سوختگیهای شیمیای پوست و مخاط در فصل هشتم آمده است.
فعالیت
کمکهای نخستین ورود سم از طریق پوست را اجرا کنید.
ورود سم از طریق گزش حشرات یا حیوانات: ورود سم میتواند بر اثر گزیدگی توسط زنبور، مورچه، کنه، عنکبوت، مار، عقرب و غیره ایجاد شود (شکل ۲).
شکل ۲- انواع حشرات گزنده
عواملی که شدت گزیدگی و چگونگی انتشار سم را در بدن فرد مسموم تعیین میکند عبارتاند از:
– محل گزش (بافت چربی آهستهتر از بافت عضلانی سم را جذب میکند)؛
– جثه و وزن فرد گزیده شده؛
– وضعیت سلامت فرد؛
– فعالیت جسمانی (هرچه فعالیت جسمانی فرد گزیده شده بیشتر باشد سم سریعتر در بدن اثر میکند).
الف) علائم و رود سم از طریق گزش حشرات یا حیوانات
– غالبا در محل گزش حیوان یا حشره سوراخ و یا برجستگی قرمز رنگ دیده میشود (شکل ۳).
شکل ۳- محل گزش در پوست
– تورم، قرمزی و درد شدید همراه با سوزش در محل گزیدگی دیده میشود (شکل ۴).
شکل ۴- تورم و تاول در محل گزش
– در صورت وجود حساسیت نسبت به سم، امکان شوک وجود دارد.
ب) کمکهای نخستین در ورود سم از طریق گزش حشرات یا حیوانات
– خود را از آسیب گزیده شدن محافظت کنید. همچنین فرد را از حشراتی که هنوز در محیط هستند، دور کنید.
– پس از اطمینان از ایمنی خود، فرد را از نظر علائم حیاتی و بروز شوک مراقبت نمائید و سپس به دنبال شواهدی از آنچه فرد را گاز گرفته یا نیش زده است، باشید.
– زیورآلات (مثل النگو وانگشتر) یا اشیا دیگر را بیرون آورید.
– عضو گزیده شده را به آرامیپایینتر از سطح قلب قرار دهید تا سرعت رسیدن خون از عضو به قلب را کاهش دهد، سپس آن را بیحرکت نمایید.
– در مارگزیدگی زخم را به آرامی بشویید و خشک کنید. بالای محل گزیدگی را با یک دستمال، جوراب، باند یا هر وسیله مناسب دیگر در دسترس، ببندید. سفتی باند باید طوری باشد که فقط جریان خون را کاهش دهد و نبض در انتهای عضو حس شود. سپس آن را بیحرکت نمایید (شکل ۱).
شکل ۵- بیحرکت کردن فرد مار گزیده
– در عقرب گزیدگی، علاوه بر تمام اقداماتی که برای گزشها و مارگزیدگی انجام میدهید، محل نیش عقرب را با آب و صابون بشویید، سپس کمپرس خنک انجام دهید.
– در گزش حشراتی مثل زنبور، اگر نیش هنوز در پوست باقی مانده است آن را با وسیلهای مثل کارت یا لبه کند یک چاقو آرام بیرون بکشید ( شکل ۶-۱۱- الف). اگر برای این کار از موچین یا پنس استفاده میکنید نیش را با آنها فشار ندهید (شکل ۶- ب). بعد از خارج کردن نیش زخم را با آب و صابون بشوئید و خشک کنید و پانسمان نمایید. برای کاهش درد و تورم از یک کمپرس سرد استفاده کنید ( شکل ۶- ج).
شکل ۶- روش خارج کردن نیش زنبور
– در گزیدگیهای دهان و گلو، تکهای یخ برای مکیدن یا مقداری آب سرد برای مزمزه کردن به فرد مسموم بدهید، به طوری که تا زمان رسیدن به مراکز درمانی، از ایجاد تورم و احتمال بروز مشکل تنفسی کاسته شود.
– سعی کنید حشره یا حیوان گزنده را شناسایی کنید. (در مناطقی که انواع متعددی از مارهای سمی وجود دارد مشخص کردن نوع مار، جهت تعیین و تزریق سرم ضد آن، اهمیت دارد.) در صورتی که حشره یا حیوان مرده است آن را در یک محفظه مطمئن همراه فرد مسموم به مرکز درمانی بفرستید (شکل ۷).
شکل ۷- روش نگهداری حشرات و حیوانات گزنده
فعالیت
کمکهای نخستین ورود سم از طریق گزش حشرات یا حیوانات را به صورت نمایشی در کلاس اجرا کنید.
ورود سم از طریق گازگرفتگی حیوانات: گازگرفتگی ممکن است توسط حیواناتی مثل سگ، گرگ، روباه، گربه، خفاش و غیر آنها صورت گیرد. آسیبهای وارده از طریق گاز گرفتن این حیوانات عبارتاند از: ایجاد زخم و بریدگی در پوست، عفونت موضعی و عمومی، انتقال برخی از بیماریها مثل هپاتیت، کزاز، هاری و…
جدی ترین عفونت ناشی از گازگرفتگی، بیماری هاری است که در آن یک ویروس کشنده، سیستم عصبی را مبتلا میکند شکل ۸). وقتی ویروس به سیستم عصبی مرکزی حمله کند امکان زنده ماندن بیمار بسیار اندک است. گاز گرفتن و حتی تماس قطرات بزاق با خراشها و زخمهای سطحی میتواند بیماری را منتقل کند.
شکل ۸- گاز گرفتگی توسط حیوانات
الف) علائم و رود سم از طریق گازگرفتگی حیوانات
– وجود زخم و پارگی در پوست، که غالبا جای دندانهای حیوان روی بدن مشاهده میشود.
– خونریزی شدید یا جزئی که به میزان جراحت بستگی دارد.
– درد، قرمزی و تورم در ناحیه گاز گرفته احساس میشود.
ب) کمکهای نخستین در ورود سهم از طریق گازگرفتگی حیوانات
– در گازگرفتگیها برای جراحتهای سطحی، زخم را به مدت ۵ دقیقه با آب و صابون بشوئید. آن را خشک کنید و سپس با یک گاز استریل پانسمان کنید.
– در زخمهای عمیق و آلوده برای جلوگیری از خونریزی، مستقیما روی زخم فشار وارد کنید، یک گاز استریل روی زخم بگذارید و آن را محکم باندپیچی کنید.
– در صورت احتمال ابتلا بههاری حیوان گاز گیرنده، ابتدا باید کمیخون از زخم بیمار خارج شود و سپس زخم را به مدت ۱۰ دقیقه با آب و صابون بشویید. با استفاده از فشار آب، کف صابونهای باقی مانده را از لابه لای زخم خارج کنید. زخم را هیچ وقت نباید پانسمان نمود، زیرا ویروس هاری بیهوازی است و بر اثر پانسمان رشد آن سریع خواهد شد. فراموش نکنید که فرد را جهت تلقیح واکسن و سرم علیه کزاز وهاری به مراکز بهداشتی درمانی انتقال دهید.
فعالیت
کمکهای نخستین ورود سم از طریق گاز گرفتگی حیوانات را به صورت نمایشی در کلاس اجرا کنید.
ورود سم از طریق دارو و مواد مخدر: این نوع مسمومیت میتواند ناشی از تزریق مواد مخدر یا مصرف دارو باشد. باید سعی کنید سابقه پزشکی فرد مسموم را به دست آورید و مشخص کنید چه دارویی را مصرف کرده است.
الف) علائم و رود سم از طریق دارو و مواد مخدر
فردی که از طریق تزریق مواد مخدر دچار مسمومیت شده است، معمولا آثار تزریق روی اندام هایش دیده میشود (شکل ۹).
شکل ۹- نشانه تزریق مواد مخدر
علائم مسمومیت از طریق مواد مخدر، با توجه به نوع آنها، بسیار متفاوت اند. در هر حال، انتقال فوری فردی که با مواد مخدر مسموم شده است به بیمارستان، در اولویت قرار دارد. علائم عبارتاند از:
– نداشتن واکنش به تحریکات و تنگ شدن مردمک چشم ها؛
– تغییرات در علایم حیاتی بدن؛
– استفراغ همراه با تغییر وضعیت هوشیاری؛
– تشنج.
ب) کمکهای نخستین در ورود سم از طریق دارو و مواد مخدر
– مراقب راههای هوایی باشید و در صورت نیاز عملیات احیا را انجام دهید.
– اگر بیمار بیهوش است و مشکل تنفسی ندارد، او را در وضعیت بهبود قرار دهید.
– دمای بدن را کنترل کنید. با توجه به نوع ماده مصرف شده، فرد دچار افزایش یا کاهش دمای بدن میشود. در صورت کاهش دما او را با یک پتو بپوشانید و اگر دما بالا رفته است لباس هایش را بیرون بیاورید و او را خنک کنید.
– مراقب باشید سوزن آلوده به بدن شما فرو نرود، زیرا بسیاری از معتادین، خود به بیماریهای عفونی مانند ایدز و هپاتیت مبتلا هستند.
سؤالات تئوری
۱- سم را تعریف کنید.
۲- مسمومیت را تعریف کنید.
۳- سم از چه راههایی میتواند وارد بدن گردد؟ آنها را نام ببرید.
۴- دلیل این که نباید مسموم را وادار به استفراغ نمود چیست؟ آن را بنویسید.
۵- در مسمومیت از طریق دستگاه گوارش قسمت اعظم سم از………… جذب میشود.
۶- شایع ترین مواد سمی را، که از راه گوارش وارد بدن میشوند، نام ببرید.
۷- علائم مسمویت دستگاه گوارش را بیان کنید.
۸- در مسمومیت گوارشی با مواد سوزاننده آب خنک بدهید. صحیح……….. غلط…………..
۹- شایع ترین سمومی را، که از طریق تنفس وارد بدن میشوند، نام ببرید.
۱۰- علائم مسمومیت از طریق تنفس را بیان کنید.
۱۱- ورود سوم از طریق پوست یا مخاط را توضیح دهید.
۱۲- چه عواملی شدت گزیدگی را تعیین میکنند؟ آنها را بیان کنید.
۱۳- علائم مسمومیتهای تزریقی را بیان کنید.
۱۴- علت این که عضو گزیده شده باید پایینتر از سطح قلب قرار گیرد چیست؟
۱۵- اقدامات لازم در مار گزیدگی را نام ببرید.
۱۶- بافت چربی سریعتر از بافت عضلانی سم را جذب میکند. صحیح……….. غلط.
۱۷- در مار گزیدگی کدام کار صحیح است؟
الف) پانسمان نکردن زخم
ب) بالا نگه داشتن عضو
ج) بستن بالای عضو
د) تزریق واکسن کزاز
۱۸- اقدامات لازم در گزیدگیهای دهان و گلو را توضیح دهید.
۱۹- در صورت احتمال هاری محل گاز گرفتگی را پانسمان بکنید. صحیح……… غلط………
۲۰- از طریق سوزن آلوده معتادین به بیماریهای عفونی، مانند ایدز و سل مبتلا میگردید. صحیح……… غلط ………
» فایل word «مسمومیتها»
» فایل pdf «مسمومیتها»