هدف‌های رفتاری: در پایان این مطلب فراگیرنده باید بتواند:
۱- علائم حیاتی را تعریف کند.
۲- هر کدام از علائم حیاتی را توضیح دهد.
۳- علائم حیاتی را اندازه گیری کند.
۴- هر یک از ارزیابی‌های مهم را برای بررسی وخامت حال مددجو، توضیح دهد.
علائم حیاتی بدن و سایر ارزیابی‌های مهم
تصور کنید وارد خانه می‌شوید و مادرتان را صدا می‌زنید اما جوابی نمی‌شنوید. به دنبال او می‌گردید و متوجه می‌شوید که حال عمومی خوبی ندارد، دچار سردرد و سرگیجه است، صورتش برافروخته شده و استفراغ می‌کند. در چنین شرایطی چه می‌کنید؟
با توجه به سابقه فشار خون بالای او ممکن است احتمال دهید که علائم به دلیل افزایش فشار خون است اما برای اطمینان از صحت حدس خود و پی بردن به وضعیت بیمار باید علائم حیاتی او را کنترل کنید.
تعریف علائم حیاتی
علائم حیاتی بدن عبارت‌اند از: نبض، تنفس، درجه حرارت و فشار خون. اگر تغییر و یا اختلالی در این علائم به وجود آید، می‌تواند نشانه وخامت حال و تهدیدی برای ادامه زندگی مصدوم یا بیمار باشد، لذا ضمن دقت در ارزیابی علائم حیاتی باید هر گونه کاهش یا افزایش در مقادیر طبیعی آن را مهم تلقی کنید و نتایج ارزیابی را گزارش دهید.
نبض
نبض هر شخص نشان دهنده وضعیت و چگونگی کار قلب و عروق آن شخص است. قلب انسان مانند تلمبه‌ای خون را در یک مدار بسته به گردش در می‌آورد. در هر بار انقباض، خون از بطن چپ قلب به داخل سرخرگ اصلی بدن (آئورت) رانده می‌شود. دیواره سرخرگ در برابر این فشار و حرکت خون متسع می‌شود و بعد از عبور خون به علت خاصیت ارتجاعی دیواره آن، دوباره سرخرگ به حالت اول باز می‌گردد. این حالت مانند موجی در سراسر طول سرخرگ به حرکت در می آید و نبض را به وجود می‌آورد.
نبض انتقال ضربان قلب یا موج خون به سرخرگ‌هاست. نبض در همه سرخرگ‌ها وجود دارد اما تنها در جاهایی که سرخرگ از روی یک استخوان در زیر پوست عبور می‌کند بهتر حس می‌شود.
شکل ۱- کنترل نبض از مچ دست
کنترل نبض: نبض را می‌توان از طریق فشار نوک انگشتان روی محل عبور شریان کنترل نمود (شکل ۱). برای گرفتن نبض از انگشت شست استفاده نمی‌شود، چون خود شست دارای نبض واضح است. شمارش نبض نباید بعد از فعالیت، هیجان یا عصبانیت باشد، زیرا در چنین حالت‌هایی ضربان نبض افزایش می‌یابد. معمولا اولین جایی که برای گرفتن نبض انتخاب می‌شود مچ دست است، زیرا نبض مچ دست سطحی‌تر و قابل دسترس‌تر از بقیه نبض‌های بدن است. اما اگر به عللی کنترل نبض مچ دست مقدور نباشد از نبض‌های دیگر بدن مثل نبض گردن، ران، مچ پا یا بازو استفاده می‌شود (جدول ۱ و شکل ۲). برای کنترل نبض باید تعداد آن را در یک دقیقه شمارش کرد.
جدول ۱- سرخرگ‌هایی که معمولا برای احساس نبض مورد استفاده قرار می‌گیرند.
| نام سرخرگ | محل پیدا کردن نبض |
| گردنی | دو طرف گردن بین نای و توده عضلانی گردن |
| رانی | کشاله ران |
| مچ دست | نزدیک انگشت شست در سطح قدامی (جلویی) مچ |
| بازویی | سطح داخلی بازو بین شانه و آرنج |
| مچ پا | کنار استخوان قوزک داخلی |
| گیجگاهی | روی شقیقه |
شکل ۲- نقاط کنترل نبض در بدن
برای شمارش نبض نوزادان از شریان بازویی استفاده می‌شود (شکل ۳). در عین حال باید به ریتم و قدرت نبض نیز توجه نمود و با دقت آن را مورد ارزیابی قرار داد.
شکل ۳- روش کنترل نبض در کودکان
نکاتی که حین گرفتن نبض باید به آن توجه نمود:
الف) تعداد نبض با سن شخص مطابقت داشته باشد. به طور معمول تعداد نبض یک کودک از تعداد نبض یک شخص بزرگسال بیشتر است. جدول ۲ تعداد نبض افراد را در دوره‌های مختلف زندگی نشان می‌دهد. در شخص بالغ تعداد ضربان قلب بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه را تاکیکاردی و کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه را برادیکاردی می‌نامند.
جدول ۲- تعداد نبض افراد سالم در دوره‌های مختلف زندگی در حال استراحت
| سن | تعداد نبض در یک دقیقه |
| شیرخوار | ۱۲۰-۱۵۰ |
| کودک (۵-۱ سال) | ۸۰-۱۵۰ |
| کودک (۱۲-۵ سال) | ۶۰-۱۲۰ |
| نوجوان | ۶۰-۱۰۵ |
| بالغ | ۶۰-۸۰ |
| سالمند (بالای ۶۵ سال) | ۹۰ |
ب) فاصله بین ضربان‌ها یکسان و یکنواخت باشد. اگر فواصل بین نبضها مساوی نباشد نبض نامنظم است که در اصطلاح به آن آریتمی می‌گویند.
ج) نبض باید فشار کافی داشته باشد، به طور معمول به صورت پر و نسبتا قوی زیر انگشتان حس شود. اما بر اثر بیماری یا حادثه ممکن است نبض، ضعیف‌تر یا قوی‌تر از حد معمول باشد.
فعالیت
با یکی از دوستانتان نبض چند نفر از اطرافیان‌تان خود را از دست چپ و راست به طور همزمان بگیرید و نتایج را یادداشت کنید.
مطالعه آزاد
کتاب ذخیره خوارزمشاهی از سید اسماعیل جرجانی (۵۳۱-۴۳۵ هجری قمری) از کامل‌ترین و عظیم‌ترین منابع علوم پزشکی و مآخذی برای اصطلاحات این رشته و حوزه‌های مرتبط با آن است. این کتاب را می‌توان نخستین دایره المعارف پزشکی به زبان فارسی دانست. به دنبال اهمیتی که در عالم پزشکی پیدا کرد به زبانهای عبری و ترکی نیز ترجمه شد و همواره جزو ارکان کتب طبی محسوب می‌شده است.
گفتار سوم از کتاب دوم ذخیره خوارزمشاهی در خصوص شناخت نبض شامل ۲۳ باب است که به تفصیل به جزییات نبض و تغییرات آن پرداخته است.
تنفس
تنفس یک عمل حیاتی برای تأمین اکسیژن مورد نیاز سلول‌های بدن و دفع گاز کربنیک حاصل شده از سوخت و ساز آنهاست. این عمل شامل دو مرحله دم و بازدم است. مرکز تنفس در بصل النخاع کف بطن چهارم مغز قرار دارد. هرگونه آسیب دیدگی این مرکز سبب اختلال یا حتی قطع تنفس می‌گردد.
کنترل تنفس: تنفس یک عمل غیرارادی است، اما در عین حال افراد می‌توانند تنفس خود را تا حدی کنترل کنند. برای این که بیمار متوجه شمارش تنفس خود نشود امدادگر می‌تواند دست بیمار را روی قسمت تحتانی قفسه سینه وی قرار دهد و وانمود کند که نبض وی را می‌شمارد، در حالی که بالا و پایین رفتن قفسه سینه به مدت یک دقیقه شمرده می‌شود. تنفس کودکان خردسال با مشاهده بالا و پایین رفتن عضلات شکم به آسانی امکان‌پذیر است. بهتر است شمارش تنفس کودکان در آغوش مادر انجام گیرد (شکل ۴).
شکل ۴- روش شمارش تعداد تنفس در کودک
نکاتی را که در مورد کنترل تنفس باید در نظر داشت: در شرایط طبیعی تعداد تنفس بالغین ۲۰-۱۲، کودکان ۳۰-۱۵، شیرخواران ۴۰-۲۵، و در نوزادان حداکثر ۵۰ تنفس در دقیقه است.
تنفس طبیعی حرکاتی منظم دارد و تعداد، دامنه و شدت آن یکسان و یکنواخت است و شخص به سهولت و آرامی‌نفس می‌کشد، به طوری که اصلا فرد تنفس خود را حس نمی‌کند. اما اگر اختلالی در تنفس او ایجاد شود فرد احساس کمبود هوا و تنگی نفس می‌کند. در هنگام بررسی تنفس باید، علاوه بر تعداد تنفس، به موارد دیگری نیز توجه کرد و آن‌ها را ثبت نمود. این موارد عبارت‌اند از:
– ریتم تنفس (نظم یا بی‌نظمی)؛
– عمق و دامنه آن؛
– قرینه بودن قفسه سینه در هنگام دم
– صدادار بودن یا بی‌صدا بودن تنفس؛
– احساس درد در هنگام دم و بازدم.
فعالیت
تنفس دوستان خود را در زمان مناسبی که متوجه نیستند، بشمارید و نتیجه را ثبت کنید.
درجه حرارت بدن
انسان موجودی خون گرم است و این توانایی را دارد که بر تغییرات حرارت محیط غلبه کند و درجه حرارت بدن را در حد نسبتا ثابت نگاه دارد. تعادل درجه حرارت توسط مرکز تنظیم حرارت در مغز در ناحیه هیپوتالاموس صورت می‌گیرد. حرارت بدن از راه پوست، شش ها، ادرار و مدفوع دفع می‌گردد. درجه حرارت بدن طبیعی است (۳۷ درجه سانتی گراد یا ۹۸/۶ درجه فارنهایت). اما هرگاه میزان تولید حرارت از میزان دفع آن بیشتر باشد درجه حرارت بالا می‌رود، که آن را «تب» می‌گویند. حداکثر حرارتی را که انسان می‌تواند تحمل کند ۴۱ درجه سانتی گراد است. بعضی از کودکان تحمل این میزان افزایش درجه حرارت را ندارند و در صورت ایجاد تب شدید ممکن است دچار تشنج گردند. درجه حرارت بدن بر اثر عواملی مانند ورزش، بیماریهای تب دار، عادت ماهیانه، فعالیت جسمی و افزایش بیش از حد حرارت محیط بالا می‌رود و در حالت خواب، گرسنگی، ضعف عمومی بدن، خونریزی و شوک کاهش می‌یابد.
اندازه‌گیری درجه حرارت بدن: اندازه گیری درجه حرارت با استفاده از دماسنج انجام می‌شود که دارای انواع مختلفی است. معمول‌ترین آن‌ها دماسنج جیوه‌ای است که از نظر شکل دارای نوع دهانی (شکل ۵) و نوع مقعدی (شکل ۶) است. اما امروزه انواع مختلف دماسنج‌های دیجیتالی وجود دارد که استفاده از آن‌ها بسیار آسان است (شکل ۷). دماسنج‌هایی نیز وجود دارند که با آن‌ها درجه حرارت را از طریق گوش اندازه گیری می‌کنند (شکل ۸). این نوع دماسنج وقتی خوب کار می‌کند که مجرای گوش تمیز و فاقد سرومن (ترشحات طبیعی مجرای گوش) باشد. برای نوزادان نوعی از دماسنج که به صورت پستانک در دهان قرار می‌گیرد نیز وجود دارد (شکل ۹).
شکل ۵- دماسنج دهانی
شکل ۶- دماسنج مقعدی
شکل ۷- دماسنج دیجیتالی دهانی
شکل ۸- دماسنج دیجیتالی گوش
شکل ۹- دماسنج دیجیتالی پستانکی
اندازه گیری درجه حرارت بدن با دماسنج جیوه‌ای طی مراحل زیر انجام می‌شود:
– بهتر است برای هر فرد از دماسنج جیوه‌ای جداگانه‌ای استفاده کرد. ابتدا باید آن را شست و با الکل ضدعفونی نمود.
– دماسنج جیوه‌ای باید کاملا تکان داده شود تا جیوه به مخزن باز گردد یا حداقل به زیر ۳۶ درجه سانتی گراد برسد.
– اندازه گیری درجه حرارت از راه دهان نباید بلافاصله بعد از مصرف آشامیدنی یا غذای گرم یا سرد انجام شود. در اطفال (کودکان زیر ۴ سال)، افراد بیهوش، بیماران روانی، اشخاص مبتلا به تنگی نفس و کسانی که زخم یا خونریزی در دهان داشته یا عمل جراحی فک کرده اند، اندازه گیری درجه حرارت از راه دهان ممنوع است.
– برای کنترل درجه حرارت بدن از راه دهان، دماسنج را در قسمت کناری و زیر زبان به مدت دو دقیقه قرار دهید. باید دهان کاملا بسته باشد. در چنین حالتی به بیمار توصیه می‌شود از راه بینی نفس بکشد.
– بعد از خارج کردن دماسنج، باید آن را از سمت شیشه‌ای (نه از سمت مخزن جیوه) به دست گرفت پس از ضدعفونی کاملا مقابل چشمان نگه داشت. با چرخاندن آرام دماسنج، انتهای خط جیوه را می‌توان پیدا کرد و عددی که انتهای جیوه روی آن قرار گرفته است، به دقت خوانده شود. این عدد، دمای بدن را نشان می‌دهد (شکل ۱۰).
– باید توجه داشت خمیدگی موجود در لوله شیشه‌ای دماسنج مانع برگشت خود به خودی جیوه به مخزن می‌شود، بنابراین نباید در خواندن آن عجله کرد.
– پس از اتمام کار باید دماسنج را با آب صابون یا مواد دیگر ضد عفونی کننده شست و سپس آن را خشک نمود.
شکل ۱۰- روش خواندن دماسنج
نکات قابل توجه:
– استفاده از دماسنج مقعدی در نوزاد و شیر خوار به علت احتمال تخریب بافت مقعد توصیه نمی‌شود، بنابراین بهتر است دمای بدن کودک را از طریق قرار دادن دماسنج در زیر بغل وی بین دو لایه پوست تعیین نمود (شکل ۱۱).
شکل ۱۱- روش قرار دادن دماسنج در زیر بغل
– هنگام گرفتن درجه حرارت از راه مقعد، علاوه بر ضدعفونی کردن دماسنج، باید آن را با یک ژل نرم کننده محلول در آب چرب کرد.
– مدت قرار دادن دماسنج در مقعد ۲-۱ دقیقه و در دهان ۳-۲ و زیر بغل ۵-۳ دقیقه است.
– دمای بدن از راه مقعد ۰/۵ درجه بیشتر و از راه زیربغل حدود ۰/۵ درجه کمتر از راه دهان است.
توجه: امروزه در مراکز بهداشتی درمانی، به دلیل انتقال آلودگی‌ها و بیماریهای عفونی، استفاده از حرارت سنج‌های دیجیتالی به جای حرارت سنج جیوه‌ای توصیه می‌شود.
فعالیت
دمای بدن دوستان خود را با حرارت سنج جیوه‌ای اندازه بگیرید و نتیجه را ثبت کنید.
فشار خون
فشاری را که خون به دیواره سرخرگ وارد می‌کند، «فشارخون» می‌نامند. فشار خون طبیعی دارای دو دامنه حداقل و حداکثر است که به ترتیب به آن فشار خون حداقل (مینیمم یا دیاستولیک) و حداکثر (ماکزیمم یا سیستولیک) می‌گویند. فشار مینیمم یا دیاستولیک، مقدار فشار وارده بر دیواره سرخرگ‌ها در زمان استراحت قلب و نبودن انقباض بطن است و این مقدار فشاری است که به طور مستمر به جداره سرخرگ وارد می‌شود. فشار سیستولیک یا ماکزیمم، مقدار فشاری است که در هنگام انقباض بطن چپ به دیواره سرخرگ‌ها وارد می‌شود و حداکثر فشار وارده بر دیواره سرخرگ هاست.
فشار خون توسط دستگاهی به نام فشارسنج برحسب میلی متر جیوه اندازه گیری می‌شود. مثلا ۱۲۰/۸۰ یعنی فشار سیستولی ۱۲۰ و فشار دیاستولی ۸۰ میلی متر جیوه است و در مقیاس سانتی متر جیوه ۱۲ روی ۸ خوانده می‌شود.
اندازه گیری فشار خون: دستگاه فشارسنج انواع مختلفی دارد که می‌توان به انواع عقربه‌ای (شکل ۱۲)، جیوه‌ای (شکل ۱۳) و دیجیتالی آن اشاره کرد (شکل ۱۴).
شکل ۱۲- فشارسنج عقربه‌ای
شکل ۱۳- فشارسنج جیوه‌ای
شکل ۱۴- فشارسنج دیجیتالی
فشار خون را می‌توان به دو طریق اندازه گرفت:
الف) روش لمسی: فشار خون با گرفتن نبض عضوی که دستگاه فشارسنج به آن بسته شده (دست یا پا) اندازه گرفته می‌شود. در این حالت فقط فشار خون ماکزیمم را می‌توان تعیین کرد.
ب) روش سمعی: فشار خون با کمک گوشی پزشکی اندازه گرفته می‌شود. با استفاده از این روش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک هر دو اندازه گرفته می‌شوند. روش سمعی در مقایسه با روش لمسی از دقت بالاتری برخوردار است.
برای اندازه گیری فشار خون با فشارسنج عقربه‌ای که دارای بازوبند، پمپ هوا و مانومتر عقربه‌ای است، به طریق زیر عمل کنید:
– بیمار را کاملا در وضعیت راحتی (نشسته یا خوابیده) قرار دهید.
– از بازوی بیمار برای بستن بازوبند و گرفتن فشار خون استفاده کنید (شکل ۱۵)، مگر در شرایط غیرعادی (مثل وجود زخم در بازو)، فشار خون را از ران یا ساق مصدوم اندازه بگیرید.
شکل ۱۵- روش گرفتن فشار خون
– کیسه بازوبند را از نظر طول و پهنا متناسب با بازو انتخاب و به بازوی بیمار ببندید. پهنای بازوبند باید دو سوم طول بازو باشد (شکل ۱۶). اگر این تناسب رعایت نشود، فشار خون اشتباهی نشان داده می‌شود.
شکل ۱۶- محل قرار دادن بازوبند روی بازو
– بازوبند را باید طوری ببندید که دو سانتی متر بالاتر از چین آرنج قرار گیرد.
– ابتدا نبض مچ دست را لمس کنید، سپس پیچ پمپ را ببندید. بازوبند را تا زمانی که نبض حس نشود باد کنید و شمارۀ عقربه را به خاطر بسپارید و پیچ را باز کنید تا هوا خارج شود.
– سپس نبض روی گودی آرنج را در امتداد انگشت کوچک حس کنید و صفحه گوشی (دیافراگم) را روی آن قرار دهید.
– مجدد پیچ پمپ را ببندید و بازوبند را باد کنید تا زمانی که عقربه ۳۰ میلی متر بیشتر از عددی را که به خاطر سپرده‌اید نشان دهد.
– پیچ پمپ دستگاه را به آرامی باز کنید تا زمانی که صدای دو یا چند ضربه متوالی در گوشی شنیده شود. عددی را که عقربه در لحظه شنیدن اولین صدا نشان می‌دهد میزان فشار سیستولیک است.
– به خارج کردن هوا از بازوبند ادامه دهید و همان طور که پایین آمدن عقربه را مشاهده می‌کنید منتظر قطع یا کاهش واضح صدای ضربه‌ها شوید. در این لحظه عقربه میزان فشار دیاستولیک را به ما نشان می‌دهد.
– در صورت مهیا نبودن شرایط برای روش کنترل سمعی فشار خون (مثل فقدان گوشی یا وجود سروصدای زیاد در محیط)، به روش لمسی، فشار خون را کنترل کنید. در این روش، پس از حس کردن نبض مچ دست بازوبند را باد کنید تا زمانی که نبض دیگر حس نشود بعد از این، حدود ۳۰ میلی متر دیگر فشار بازوبند را افزایش دهید و سپس پیچ را به آرامی باز کنید تا نبض را دوباره حس کنید. در این زمان شماره‌ای را که عقربه نشان می‌دهد ثبت کنید. این عدد فشار سیستولیک را نشان می‌دهد.
– در تمام موارد میزان فشار خون سیستولیک ثبت شده با روش لمسی، ۷ میلی متر جیوه کمتر از فشار خون سیستولیک ثبت شده با روش سمعی است.
نکاتی که در مورد فشار خون باید مورد توجه قرار گیرد:
– فشار خون طبیعی بر حسب سن و جنس متفاوت است. فشار خون طبیعی در خردسالان ۷۰ روی ۵۰ و در بزرگسالان ۱۲۰ روی ۸۰ در نظر گرفته می‌شود.
– قبل از بستن بازوبند باید اطمینان داشت که کیسه هوا کاملا خالی باشد.
– باید دقت نمود که بازوبند به صورت باد کرده روی بازوی مصدوم یا بیمار باقی نماند.
– در صورتی که از فشارسنج جیوه‌ای استفاده می‌شود باید دقت کرد که ستون شیشه‌ای جیوه درست در مقابل چشم کنترل کننده فشار خون قرار گیرد، در غیر این صورت میزان فشار خون به اشتباه بالا یا پایین خوانده می‌شود (جدول ۲۳).
– بسیاری از فشارسنج‌های دیجیتالی روی مچ دست بسته می‌شود و میزان فشار خون با علامت BP و تعداد متوسط ضربان قلب در یک دقیقه با علامت PR روی صفحه آن نشان داده می‌شود. با توجه به سهولت استفاده از این فشارسنج‌ها استقبال از انواع مختلف آن‌ها در منازل و مراکز بهداشتی و درمانی، روز به روز بیشتر می‌شود.
– نکته مهم دیگر فاصله بین فشار سیستولیک و فشار دیاستولیک است. کم بودن فاصله یا بالعکس زیاد بودن فاصله بین فشار سیستولیک و دیاستولیک، هر کدام ممکن است نشانه بیماریهای مختلف و خطرناکی باشند. لذا دقت و موشکافی در تعیین دقیق میزان فشار خون سیستولیک و دیاستولیک و گزارش آن بسیار مهم و حیاتی است.
جدول ۳- عوامل مؤثر بروز خطا در اندازه گیری فشار خون
| اشتباه در پایین نشان دادن فشار خون | اشتباه در بالا نشان دادن فشار خون |
| سروصدا در محیط و کاهش شنوایی | استفاده از مانومتری که عقربه بالاتر از نقطه صفر قرار داشته |
| باز کردن سریع پیچ تخلیه هوا | اندازه گیری پس از فعالیت یا ورزش |
| باد نکردن کیسه هوا تا حد کافی | دوباره پمپ کردن کیسه هوا در اواسط کار |
| پهنای زیاد بازوبند | پهنای کم بازوبند |
فعالیت
فشار خون چند نفر از اطرافیان خود را با استفاده از گوشی و بدون گوشی بگیرید.
فعالیت
علائم حیاتی اعضای خانواده خود را کنترل و در جدول زیر یادداشت نمایید.
جدول ۴- علائم حیاتی
| اعضای خانواده | سن | نبض | تنفس | حرارت بدن | فشار خون |
| پدر | |||||
| مادر | |||||
| خواهر | |||||
| برادر | |||||
| … |
سایر ارزیابی‌های مهم
ارزیابی‌های مهم جهت پی بردن به وضعیت مصدوم و نحوه امدادرسانی به وی عبارت‌اند از:
درجه هوشیاری: یک شخص در حال طبیعی از اطراف خود آگاه است، موقعیت را از نظر شرایط زمانی و مکانی درک می‌کند و به محرک‌های محیطی عکس العمل نشان می‌دهد. امدادگر باید به تغییرات از قبیل حواس پرتی مختصر تا اغمای عمیق کاملا توجه کند.
تغییرات در وضعیت هوشیاری را می‌توان به سطوح زیر تقسیم کرد:
– به طور عادی به سؤالات پاسخ می‌گوید و صحبت می‌کند.
– تنها می‌تواند به سؤالات مستقیم پاسخ گوید.
– تنها به صورت مبهم به سؤالات مستقیم پاسخ می‌گوید.
– فقط می‌تواند از دستورات اطاعت کند.
– فقط به درد واکنش نشان می‌دهد.
– اصلا واکنشی نشان نمی‌دهد.
قدرت حرکت: شخص هوشیاری را، که در حالت اغما نیست، ولی از انجام حرکات ارادی ناتوان است، فلج می‌نامند. فلجی ممکن است به علت بیماری یا تصادفات ایجاد شده باشد.
فلجی که فقط یک سمت بدن را به اضافه صورت فراگرفته باشد، عموما ناشی از خونریزی مغزی یا مصرف طولانی بعضی از داروها می‌دانند. حرکت نداشتن دست‌ها و پاها بعد از یک تصادف (به شرط نداشتن آسیب موضعی) ممکن است به علت وارد آمدن آسیب به نخاع شوکی در ناحیه گردن باشد و در صورتی که شخص نتواند پاها را حرکت دهد ولی دست‌ها حرکت نماید، ممکن است ضایعه نخاعی در پایین گردن باشد.
عکس العمل نسبت به درد: اگر مصدوم در اثر بیماری یا صدمه ناشی از ضربه شخص به محرک خارجی نتواند پاسخ دهد، به آن فقدان حس یا بی‌حسی می‌گویند. گاهی ممکن است مصدوم حرکت اعضا را دارد اما از کرخی یا خارش و گزگز در اعضای انتهایی بدن، مانند انگشتان، رنج می برد. تشخیص این حالت اهمیت فوق العاده‌ای دارد. زیرا گویای یک ضایعه احتمالی نخاعی است. درد شدید در یک عضو انتهایی همراه با فقدان حس، ممکن است نتیجه انسداد شریان اصلی آن عضو باشد و در چنین شرایطی نبض نیز احساس نخواهد شد.
بررسی پوست: بررسی سریع پوست از نظر دما، رنگ، رطوبت و خشکی از وضعیت مصدوم به ما اطلاع می‌دهد. تغییرات رنگ پوست در بعضی از بیماری‌ها نیز دیده می‌شود (به طور مثال، پوست قرمز رنگ در بعضی از مراحل ناشی از مسمومیت با اکسید دو کربن و گرمازدگی یا پوست زرد رنگ ناشی از انواع یرقان).
مردمک چشم: در حالت عادی قطر مردمک هر دو چشم به یک اندازه است. مردمک، در تاریکی برای افزایش دید گشاد می‌شود. در چشم سالم و بینا این تنگ و گشاد شدن مردمک در عرض روز و موقع بیداری بارها به طور طبیعی تکرار می‌شود و تنظیم دید صورت می‌گیرد. اما گاهی در اثر بیماری قطر مردمک چشم‌ها تغییر می‌کند و به یک اندازه دیده نمی‌شوند (شکل ۱۷). مردمک‌ها گاهی گشاد (شکل ۱۸) یا تنگ می‌شوند (شکل ۱،۹).
شکل ۱۷- مردمک‌های غیر مساوی در ضربه‌ها و خونریزی مغزی دیده می‌شود.
شکل ۱۸- مردمک‌های گشاد دلیل بر حالت شل بودن عضلات یا بیهوشی است و بعد از توقف قلب به سرعت ایجاد می‌شود. همچنین بعد از مرگ، مردمک‌ها گشاد می‌شوند و به نور نیز عکس العمل نشان نمی‌دهند.
شکل ۱۹- مردمک‌های تنگ ناشی از مسمومیت دارویی یا بیماری دستگاه عصبی مرکزی است.
در بعضی از بیماری ها، به خصوص بیماریهای چشم و ضربه‌های مغزی، تغییر اندازه مردمک‌ها، نبود واکنش مردمک به نور و اختلالات دیگری وجود دارد که با توجه به آن‌ها می‌توان به نوع عارضه یا صدمه پی برد.
اگر بیمار یا مصدوم زیر تابش نور خورشید یا در محیطی که در آن جا نور زیاد وجود داشته باشد قرار گیرد، قبل از آزمایش مردمک‌ها، باید چشم‌های مصدوم را برای مدت کوتاهی پوشاند. زیرا اگر چشم‌ها پوشانده نشوند مردمک‌ها در اثر نور طبیعی منقبض می‌گردند و در پاسخ به نور تابیده می‌شوند و به چشم‌ها واکنش خفیفی نشان خواهند داد یا اصلا واکنشی نشان نخواهند داد. لذا، معاینه کننده به وضعیت عمومی و عصبی بیمار یا مصدوم بی‌نخواهد برد.
فعالیت
با تغییرات نور، اندازه مردمک چشم‌های دوستان خود را مشاهده کنید.
سؤالات تئوری
١- علائم حیاتی را نام ببرید.
۲- نبض را تعریف کند.
٣- نبض انتقال……. قلب یا……. به سرخرگ‌هاست.
۴- بیشتر از کدام شریان‌ها برای شمارش نبض استفاده می‌شود؟
۵- برای شمارش نبض نوزادان، بیشتر از کدام شریان‌ها استفاده می‌شود؟
الف) رانی
ب) مچ دست
ج) بازویی
۶- با افزایش سن، تعداد نبض چگونه تغییر می‌کند؟
۷- تعداد نبض کودکان از تعداد نبض بزرگسالان بیشتر است.
صحیح — غلط —
۸- در برادیکاردی سرعت ضربان قلب…….. در دقیقه است.
۹- در کنترل نبض غیر از تعداد آن به چه موارد دیگری باید توجه نمود؟
۱۰- تنفس را تعریف کنید و مراحل آن را نام ببرید.
۱۱- مرکز تنفس در…….. در کف بطن چهارم مغز قرار دارد.
۱۲- چگونگی تغییرات تعداد تنفس طبیعی را با توجه به افزایش سن بنویسید؟
۱۳- موارد مورد توجه در کنترل تنفس را نام ببرید.
۱۴- مرکز تنظیم درجه حرارت بدن در هیپوتالاموس قرار دارد.
صحیح ……… غلط ………
۱۵- راه‌های دفع حرارت بدن را نام ببرید.
۱۶- دمای بدن از چه راه‌هایی کنترل می‌شود و تفاوت دمای هرکدام چه قدر است؟
۱۷- در کدام یک از موارد زیر درجه حرارت بدن افزایش می‌یابد؟
الف) خونریزی
ب) شوک
ج) فعالیت جسمی
د) خواب
۱۸- فشار خون را تعریف کنید و حداکثر و حداقل آن را توضیح دهید.
۱۹- با روش سمعی فقط می‌توان فشار خون ماکزیمم را تعیین کرد.
صحیح…….. غلط……
۲۰- چه مواردی باعث اشتباه در بالا و پایین نشان دادن فشار خون می‌شود؟
۲۱- سطوح مختلف هوشیاری را بیان کنید.
۲۲- تحرک نداشتن دست‌ها و پاها نشان دهنده آسیب در کدام یک از قسمت‌های بدن است؟
۲۳- درد شدید همراه با فقدان حس در اعضای انتهایی بدن نشانه چه آسیبی است؟
۲۴- تغییرات رنگ پوست بدن نشان دهنده چه آسیب‌هایی است، مثال بزنید.
۲۵- تغییرات اندازه مردمک چشم‌ها را با ذکر مثال توضیح دهید.
» فایل word «علائم حیاتی بدن و سایر ارزیابی‌های مهم»
» فایل pdf «علائم حیاتی بدن و سایر ارزیابی‌های مهم»
