هدف‌های رفتاری: در پایان این مطلب فراگیرنده باید بتواند:
۱- خونریزی را تعریف کند.
۲- انواع خونریزی را بر اساس محل بروز آن توضیح دهد.
۳- علائم انواع خونریزی را بر اساس محل بروز آن فهرست کند.
۴- کمک‌های نخستین را در انواع خون‌ریزی‌ها انجام دهد.
۵- نکات مورد توجه در کنترل خونریزی خارجی را شرح دهد.
۶- کمک‌های نخستین را در خونریزی ناحیه دهان انجام دهد.
۷- کمک‌های نخستین را در هنگام افتادن دندان انجام دهد.
۸- کمک‌های نخستین را در خونریزی بینی انجام دهد.
خونریزی
آیا تا به حال اتفاق افتاده است که در حین کار با چاقو دست خود را به شدت بریده باشید؟ یا در صحنه تصادف شاهد خونریزی شدید از زخم یا حتی عضو قطع شده باشید؟ در چنین مواقعی اگر خونریزی را کنترل نکنیم مصدوم دچار شوک می‌شود و ادامه شوک می‌تواند باعث مرگ او گردد.
خونریزی می‌تواند یک فوریت تهدید کننده حیات باشد. تشخیص خونریزیهای داخلی به اندازه خونریزی خارجی اهمیت دارد و اگر نادیده گرفته شوند می‌توانند به شوک و مرگ منجر گردند. در خونریزیهای شدید، بعد از بررسی راه هوایی و تنفس، باید بلافاصله اقدامات لازم برای کنترل خونریزی انجام شود.
خونریزی و انواع آن
خارج شدن خون از سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها را خونریزی می‌گویند. خونریزی بر اساس محل بروز آن می‌تواند در داخل احشا و بافت‌های بدن یا در قسمت‌های سطحی و بیرونی بدن باشد و به دو دسته بزرگ خونریزیهای داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند.
الف) خونریزی داخلی
در اثر زخم‌های عمیق بزرگ در قفسه سینه، شکم، پارگی یکی از اعضا یا زخم‌های درونی ایجاد می‌گردد و تأخیر در درمان آن‌ها باعث شوک و مرگ می‌شود.
علایم خونریزی داخلی: خونریزیهای داخلی علایمی مانند شوک ایجاد می‌کنند که عبارت‌اند از: رنگ پریدگی صورت، سرد و مرطوب شدن پوست، ضعیف و تند شدن نبض، کاهش فشار خون، گشاد شدن مردمک‌ها، هیجان و تشنگی، تند و سطحی شدن تنفس.
کمک‌های نخستین در خونریزی داخلی: در خونریزیهای داخلی بهترین کار رسانیدن سریع مصدوم به مراکز درمانی است. امدادگر باید اقدامات زیر را تا رسانیدن فرد مصدوم به بیمارستان انجام دهد:
– علائم حیاتی را به طور مرتب اندازه گیری کنید.
– در صورتی که مصدوم دچار شوک شده است کمک‌های اولیه را در مورد شوک انجام دهید.
– مصدوم را به حالت راحت بخوابانید. چنان چه احساس سرما می‌کند او را گرم نگه دارید.
– مجاری تنفسی مصدوم را باز نگه دارید.
– چیزی از راه دهان به مصدوم ندهید.
ب) خونریزی خارجی
این نوع خونریزی را می‌توان هنگام خروج خون از سطح بدن، با چشم مشاهده نمود؛ نظیر خونریزی از یک شکستگی باز یا خونریزی از زخم ها.
خون قرمز روشن و جهنده، اغلب نشان دهنده سرخرگ بریده شده یا صدمه دیده است. که کنترل این نوع خونریزی مشکل‌تر است چون خون با فشار بیشتری در سرخرگ‌ها حرکت می‌کند. خونریزی یکنواخت به رنگ قرمز تیره از یک زخم اغلب نشان دهنده سیاهرگ آسیب دیده یا بریده شده است. کنترل این نوع خونریزی معمولا ساده‌تر از خونریزی سرخرگی است.
کمک‌های نخستین در خونریزی خارجی: در اکثر خونریزیهای خارجی می‌توان، با انجام کمک‌های نخستین، آن را متوقف کرد. برای این کار چندین روش وجود دارد. اینک به شرح چگونگی هر کدام پرداخته می‌شود.
۱- فشار مستقیم روی محل خونریزی: معمولا با فشار روی محل زخم به مدت ده تا پانزده دقیقه، خونریزی متوقف می‌شود. بهتر است فشار را با یک گاز استریل انجام دهیم (شکل ۱)، چنانچه گاز استریل در دسترس نباشد می‌توان از دستمال یا پارچه تمیز حتی با دست، این عمل را انجام داد. اگر گاز خون آلود شد گاز دیگری روی گاز قبلی بگذارید و به فشار ادامه دهید و هرگز گاز جدید را با گاز قبلی عوض نکنید.
شکل ۱- روش فشار مستقیم برای متوقف کردن خونریزی خارجی
چنان چه جسم خارجی در زخم وجود دارد یا انتهای استخوان شکسته از زخم خارج شده است به لبه‌های زخم فشار بیاورید (شکل ۲).
شکل ۲- روش فشار آوردن به لبه‌های زخم و بریدگی در خونریزی خارجی
اگر نقطه‌ای که خونریزی می‌کند به آسانی دیده نمی‌شود تمام زخم را با دست بگیرید و محکم فشار دهید. زخم را با پانسمان بزرگی، که اطراف آن را بپوشاند، محکم باندپیچی کنید ( شکل ۳).
شکل ۳- روش پوشاندن زخم
۲- بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده: چنانچه عضو شکستگی نداشته باشد، علاوه بر ادامه دادن به فشار مستقیم، محل خونریزی را در ارتفاع بالاتر از سطح قلب نگه دارید. در این عمل جریان خون کند می‌شود و لخته شدن راحت‌تر صورت می‌گیرد. اگر در اندام مصدوم احتمال شکستگی وجود دارد آن را پس از آتل‌بندی بالا ببرید. به کار بردن کیسه یخ یا پد سرد (کمپرس مرطوب) باعث می‌شود مراحل ایجاد لخته تسهیل گردد، انقباض عروق تسریع شود و تورم کاهش یابد (شکل ۴- الف و ب).
شکل ۴- کنترل خونریزی در روش بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده
٣- فشار روی نقاط مخصوص: در صورتی که هنوز خونریزی قطع نشده باشد با فشار وارد آوردن روی نقاطی که در مسیر شریان هستند نسبت به‌بند آوردن خونریزی اقدام کنید. توجه کنید فشار روی نقاط خاص باید همزمان با وارد کردن فشار به موضع خونریزی و بالا نگه داشتن عضو باشد. نقاط فشار در بازو و کشاله ران در شکل (۵) نشان داده شده است.
شکل ۵- نقاط فشار برای کنترل خونریزی
۴- استفاده از شریان‌بند: به کار بردن شریان‌بند (تورنیکه) امروزه تقریب منسوخ شده است، اما برای کنترل خونریزی، زمانی که وضعیت مصدوم بسیار حاد است و احتمال دارد بر اثر خونریزی فوت کند، استفاده از شریان‌بند آخرین راه حل جلوگیری از خونریزی است. شریان‌بند می‌تواند باعث صدمه دائمی به اعصاب، عضلات و عروق خونی شود و نتیجه آن از دست دادن اندامی است که شریان‌بند برای آن استفاده شده است (شکل ۶).
شکل ۶- کنترل خونریزی به وسیله شریان‌بند
فعالیت
در گروه‌های چند نفره روش‌های کنترل خونریزی در دست و پا را تمرین کنید.
خونریزی از ناحیه دهان
آسیب دندان و بریدگی زبان، لبها و سایر قسمت‌های دهان از علل خونریزی دهان هستند. آسیب در بعضی موارد از این ممکن است کاملا جدی و خطرناک باشد، زیرا اگر مقادیر زیاد خون بلعیده شود می‌تواند باعث استفراغ شود و هنگام دم وارد راه‌های هوایی گردد.
کمک‌های نخستین خونریزی از ناحیه دهان
– مصدوم را طوری بنشانید که سر او به جلو و متمایل به طرف آسیب دیده قرار گیرد تا خون راحت‌تر تخلیه شود.
– یک گاز استریل کوچک روی زخم قرار دهید. از مصدوم بخواهید که با کمک انگشت شست و سایر انگشتان به مدت ده دقیقه روی زخم فشار آورد (شکل ۷).
شکل ۷- کنترل خونریزی در دهان
– در صورتی که خونریزی قطع نشود باید از گاز جدید استفاده کنید و دوباره ده دقیقه به زخم فشار بیاورید.
– به مصدوم توصیه کنید که خون جمع شده در دهان را بیرون بریزد و از شستن دهان خودداری کند، زیرا ممکن است به کنده شدن لخته ایجاد شده، منجر گردد.
کمک‌های نخستین در خونریزی از محل دندان افتاده
اگر دندان دائمی به هر دلیلی مثل زمین خوردن یا تصادف از حفره خود بیرون افتاده باشد در صورت امکان بهتر است بلافاصله سر جای خود کاشته شود . بعد از قرار دادن دندان در جای خود، پد استریل بین دندان‌های بالا و پایین قرار دهید تا دندان افتاده را در محل نگه دارد (شکل ۸-۶).
شکل ۸- کنترل خونریزی از محل دندان
– اگر نمی‌توانید دندان را سرجای خود بگذارید آن را در ظرف شیر یا آب قرار دهید و همراه مصدوم نزد دندان پزشک بفرستید.
– از تمیز کردن دندانی که باید در جای خود کاشته شود خودداری کنید، چون ممکن است به بافت آن آسیب وارد شود.
خونریزی بینی
خونریزی بینی اغلب به علت پارگی رگهای داخل سوراخ بینی ایجاد می‌شود.
علل خونریزی بینی: خونریزی بینی بر اثر ضربه، عطسه یا دستکاری بینی، هم چنین گاهی ابتلا به آنفولانزا و افزایش فشار خون، ایجاد می‌شود.
کمک‌های نخستین در خونریزی بینی
– مصدوم را در وضعیت نشسته قرار دهید و سر او را به سمت جلو خم کنید.
– از مصدوم بخواهید که از راه دهان نفس بکشد.
– پره‌های بینی را محکم بگیرید و فشار مستقیم وارد کنید (شکل ۹). می‌توانید این کار را به خود بیمار واگذار کنید.
– به مصدوم توصیه کنید از سرفه، تف کردن، فین کردن، قورت دادن، صحبت کردن و سایر کارهایی که باعث حرکت کردن لخته ایجاد شده می‌گردد، خودداری کند.
– تا حد امکان مصدوم را آرام نگه دارید و کیسه یخ را بین بینی و پیشانی بگذارید.
– بعد از ده دقیقه فشار را بردارید. اگر هنوز خونریزی متوقف نشده است ده دقیقه دیگر فشار را ادامه دهید.
شکل ۹- کنترل خونریزی از بینی
– اگر بعد از ۳۰ دقیقه هنوز خونریزی قطع نشده است، او را با همان وضعیت نشسته و سر به جلو به مراکز درمانی منتقل کنید.
– بعد از کنترل خونریزی، اطراف بینی و دهان را به آرامی با آب ولرم تمیز کنید و از او بخواهید تا مدتی در حالت نشسته استراحت کند و فعالیت جسمی‌نداشته باشد.
فعالیت
روش کنترل خونریزی از دهان، دندان و بینی را با یکی از اطرافیانتان به صورت نمایش اجرا کنید.
سؤالات تئوری
١- انواع خونریزی را از نظر محل بروز نام ببرید.
۲- علل خونریزیهای داخلی را نام ببرید.
۳- علائم خونریزیهای داخلی را توضیح دهید.
۴- کدام یک از موارد زیر از علایم خونریزیهای داخلی محسوب می‌شود؟
الف) افزایش فشار خون
ب) نبض تند و ضعیف
ج) مردمک‌های تنگ
د) کاهش تعداد تنفس
۵- تفاوت علایم خونریزی از سرخرگ و سیاهرگ را توضیح دهید.
۶- اقدامات لازم را در خونریزیهای خارجی، قبل از بالا نگه داشتن عضو، بنویسید.
۷- محل نقاط فشار را برای کنترل خونریزی در دست و پا نام ببرید.
۸- اگر پس از گذاشتن گاز در محل خونریزی، لکه‌های خون تازه روی آن نمایان شد گاز قبلی را عوض می‌کنیم.
صحیح……… غلط………
۹- علل خونریزی دهان را شرح دهید.
۱۰- بلعیده شدن خون در هنگام خونریزی از دهان ممکن است باعث……… و انسداد راه‌های هوایی شود.
۱۱- اگر دندان دائمی و شیری از حفره خود بیرون افتاده باشد باید بلافاصله در محل خود کاشته شود.
صحیح……… غلط……….
۱۲- علل خونریزی از بینی را توضیح دهید.
۱۳- پس از قطع خونریزی از بینی از کارهایی مثل………… خودداری کنید.
» فایل word «خونریزی»
» فایل pdf «خونریزی»
