علائم سرمازدگی و گرمازدگی؛ کمک‌های نخستین در سرمازدگی و گرمازدگی

---

آسیب‌های ناشی از قرار گرفتن در محیط‌های سرد یا گرم

در یک ظهر گرم تابستانی مادری اتومبیلش را در کنار خیابان خلوتی پارک می‌کند تا از سمت مقابل روزنامه بخرد. کودک در صندلی عقب خوابیده است و مادر او را بیدار نمی‌کند. درهای اتومبیل را می بندد و با عجله در حال عبور از خیابان است که ناگهان اتومبیلی با سرعت زیاد وارد آن خیابان می‌شود و به شدت با او برخورد می‌کند. مادر بیهوش می‌شود و راننده او را به بیمارستان می رساند. بعد از دو ساعت به هوش می‌آید و بلافاصله سراغ کودکش را می‌گیرد. اطرافیان سریعا خود را به محل پارک اتومبیل می رسانند و می بینند که کودک در گرمای بیش از حد اتومبیل، از حال رفته است. برای کمک به این کودک چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

قرار گرفتن در معرض سرما یا گرما می‌تواند موقعیت‌های تهدید کننده‌ای برای حیات فرد ایجاد کند. بنابراین، لازم است اثر آسیب‌های ناشی از سرما و گرما، هم چنین کمک‌های نخستین در آنها را مورد بحث قرار بدهیم.

سرمازدگی (Frostbite)

سرمازدگی معمولا به هنگام قرار گرفتن فرد در سرمای شدید یا در آب و هوای سرد، همراه با وزش باد، رخ می‌دهد. سرمازدگی موضعی وقتی رخ می‌دهد که کریستال‌های یخ، بین سلول‌های پوست تشکیل شوند و به سلول‌ها آسیب می رسانند، به طوری که مایع داخل سلول‌ها خارج می‌شود. به این ترتیب کریستال‌ها گسترش می‌یابند و گردش خون را مسدود می‌کنند و در نتیجه آسیب بیشتری به بافت وارد می‌شود. در این شرایط، بافت اعضای انتهایی بدن، مثل نوک انگشتان، دستها و پاها، لاله گوش ها، نوک بینی و گونه‌ها یخ می زند و در موارد شدید امکان دارد تمام دست و پا گرفتار شود و حس اندام مبتلا به طور دائم از دست برود یا منجر به قانقاریا گردد.

علائم سرمازدگی

– رنگ پوست ناحیه مبتلا به سرمازدگی ابتدا قرمز، سپس رنگ پریده و سفید می‌شود و به دنبال آن احساس بی‌حسی و کرختی به وجود می‌آید. گاهی تورم و تاول نیز در ناحیه سرمازده دیده می‌شود.

– در عضو مبتلا، احساس سوزن سوزن شدن (یا گزگز) به وجود می‌آید.

– پوست به هنگام لمس کردن، ابتدا نرم و سرد است و به تدریج سفت می‌شود.

کمک‌های نخستین در سرمازدگی

– مددجو را فورا به محل گرم منتقل نمائید.

– زیور آلات را که بر روی ناحیه آسیب دیده قرار گرفته است یا لباسی که روی آن را پوشانده است، از بدن خارج کنید. اگر لباس به علت یخ زدگی به پوست چسبیده است آن را در محل باقی بگذارید.

– ناحیه یخ زده را از طریق انتقال حرارت پوست به پوست گرم کنید. به این ترتیب که دست‌های مددجو را زیر بغل خودش و پاهای او را زیر بغل خودتان قرار دهید (شکل ۱). گوشها، بینی یا صورت یخ زده را با دست‌های خود بپوشانید تا رنگ و حس آن به حالت طبیعی بازگردد.

شکل ۱- روش گرم کردن دستها و پاها در سرمازدگی

– عضو آسیب دیده را وارد آب خیلی گرم نکنید یا نزدیک حرارت مستقیم آتش قرار ندهید.

– در صورت امکان‌اندام یخ زده را در آبی که دمای آن حدود ۴۰ درجه سانتی گراد (اگر دماسنج در اختیار ندارید، دمای آب را با آرنج خود امتحان کنید. وقتی آرنج خود را در آن فرو می‌کنید دما باید برای آن قابل تحمل باشد.) است، غوطه ور کنید. دمای آب را مرتبا با اضافه کردن آب گرم، ثابت نگه دارید. عضو را تا زمان برگشتن رنگ و حس بافت به حالت عادی در آب گرم نگه دارید.

– بین انگشتان از لایه‌های گاز استفاده کنید، سپس پوست مبتلا را با پانسمان خشک بپوشانید(شکل ۲).

شکل ۲- پانسمان خشک پوست سرمازده

– اندام مبتلا را بی‌حرکت کنید و کمی بالاتر از سطح بدن قرار دهید تا تورم آن کاهش پیدا کند.

– در صورت وجود تاول، آنها را پاره نکنید.

– به مدد جو اجازه راه رفتن روی پاهای آسیب دیده را ندهید.

توجه: نباید پوست مبتلا را مالش یا ماساژ دهید، زیرا با این کار به پوست و دیگر بافت‌های بدن صدمه می رسد.

گرمازدگی (Heat stroke)

قرار گرفتن فرد در هوای فوق العاده گرم، فعالیت جسمانی شدید یا مواردی مثل وجود یک بیماری تب دار باعث می‌شود، دمای بدن به شدت بالا برود. گرمازدگی معمولا به سرعت ایجاد می‌شود و حتی می‌تواند به بیهوشی منجر گردد. اگر برای خنک کردن مددجو و جایگزین کردن مایعات از دست رفته سریعا اقدام نشود، دستگاه تنظیم‌کننده حرارت بدن در مغز مختل می‌شود و بدن در اثر مواجهه طولانی مدت با حرارت، بیش از حد گرم می‌گردد و دیگر نمی‌تواند دما را از طریق تعریق کنترل کند. این وضعیت بدتر هم می‌شود و به سمت گرمازدگی پیش می رود که بسیار خطرناک است و در نهایت سلول‌های مغزی آسیب می بیند و باعث مرگ یا معلولیت دائمی می‌شود.

علائم گرمازدگی

– پوست گرم و خشک است و غالبا دمای بدن، بالاتر از چهل درجه سانتی گراد می‌شود.

– تعداد نبض تا حدود ۱۶۰ بار در دقیقه، افزایش می‌یابد.

– تنفس در ابتدا سریع و عمیق است، سپس ضعیف می‌شود.

– فشار خون کاهش می‌یابد.

– گیجی، سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی و در مرحله پیشرفته از دست دادن هوشیاری مشاهده می‌شود.

– مردمکها در ابتدا تنگ و سپس گشاد می‌شوند.

– خشکی دهان، تهوع، استفراغ، تشنج و انقباضات عضلانی ایجاد می‌گردد.

کمک‌های نخستین در گرمازدگی

– مددجو را از تابش آفتاب یا محیط گرم دور کنید و لباس‌های او را در بیاورید.

– اگر مددجو هوشیار نیست، راه هوایی، تنفس و ضربان قلب را بررسی کنید و در صورت نیاز به تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی بپردازید.

– از چند روش به طور هم زمان برای خنک کردن مددجو استفاده کنید: آب خنک را روی مددجو بریزید، کیسه‌های خنک را در کشاله ران، دو طرف گردن، زیر بغل‌ها و پشت زانوهای مددجو بگذارید تا عروق بزرگ سطحی را خنک کند. یک ملحفه خیس را دور مددجو بپیچانید و با پاشیدن آب آن را خنک نگه دارید. مددجو را باد بزنید یا در صورت موجود بودن پنکه الکتریکی، جهت آن را مستقیما به سمت مددجو بگیرید (شکل ۳).

شکل ۳- روش خنک کردن بدن در گرمازدگی

– در حین سرد کردن بدن مددجو، سر و شانه‌های او را کمی بالا ببرید و به او مایعات خنک بدهید.

– تا هنگامی‌که دمای بدن به پایین‌تر از ۳۷/۸ درجه سانتی گراد نرسیده است عمل سرد کردن را ادامه دهید. اگر بیمار شروع به لرزیدن کرد، عمل خنک کردن را آهسته‌تر کنید، زیرا لرزیدن باعث تولید گرما می‌شود.

– وقتی دمای بدن به حد مطلوب رسید، ملحفه خیس را با یک ملحفه خشک جایگزین کنید.

– علائم حیاتی مددجو را به طور متوالی کنترل کنید.

– در صورت بروز تشنج و استفراغ اقدامات لازم را انجام دهید.

– در زمان انتقال مددجو به مراکز درمانی، به خنک کردن وی ادامه دهید.

---

سؤالات تئوری

١- سرمازدگی را توضیح دهید.

۲- علائم بروز سرمازدگی را بیان کنید.

۳- در سرما زدگی عضو آسیب دیده را وارد آب……… نکنید.

۴- عضو سرما زده را ماساژ دهید. صحیح……….. غلط………..

۵- در صورتی که در سرمازدگی تاول ایجاد شده باشد، آنها را پاره کنید. صحیح……… غلط……

۶- گرمازدگی را توضیح دهید.

۷- علائم گرمازدگی را بنویسید.

۸- در گرمازدگی تا هنگامی‌که دما به زیر…….. درجه سانتی گراد نرسیده است عمل سرد کردن را ادامه دهید.

۹- در گرمازدگی فشار خون افزایش می‌یابد. صحیح…………….. غلط……………….

۱۰- مردمکها در گرمازدگی ابتدا……… و سپس……… می‌شوند.

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---