زخم چیست؛ انواع زخم؛ کمک‌های نخستین در زخم‌ها؛ پانسمان و باند

---

زخم‌ها

علی، نوجوانی است که با موتورسیکلت پدرش از خیابان با سرعت عبور می‌کند. ناگهان با کودکی مواجه می‌شود که در حال دویدن از عرض خیابان است. فرصتی برای واکنش ندارد و برای این که به کودک برخورد نکند منحرف می‌شود و به لبه جوی برخورد می‌کنند و همراه موتورش روی زمین کشیده می‌شود. سطح وسیعی از پوست دست و پای چپ او سائیده می‌شود و در پی آن احساس درد شدید می‌کند. برای کمک به او چه اقداماتی باید انجام داد؟

جراحات ممکن است روی پوست، عضلات، عروق خونی و اعضای داخلی بدن ایجاد شوند که اغلب ظاهر ناخوشایندی دارند اما به ندرت کشنده هستند. ممکن است این جراحات به انسداد راه‌های هوایی و نارسایی تنفسی منجر گردد یا خونریزی غیرقابل کنترل شود و شوک ایجاد کند.

تعریف زخم و انواع آن

به آسیبی که به پوست و بافت‌های زیرین آن وارد گردد، زخم می‌گویند. زخم‌ها ممکن است بر اثر حوادث یا بیماری هایی، مانند سیاه زخم، زرد زخم، اگزما، کورک ایجاد شوند. زخم‌ها را می‌توان به دو دسته باز و بسته تقسیم کرد.

زخم‌های باز: هنگامی‌که پیوستگی پوست از بین برود زخم باز ایجاد می‌شود. زخم‌های باز شامل خراشیدگی، پارگی، کنده شدگی، سوراخ شدگی، قطع شدگی و له شدگی است (شکل ۱).

شکل ۱- انواع زخم‌های باز

زخم‌های بسته: آسیبی که در زیر پوست ایجاد شود و پیوستگی پوست از بین نرفته باشد، «زخم بسته» نامیده می‌شود، مانند کوفتگی و له شدگی.

عوارض زخم‌ها

مهم‌ترین عوارضی که زخم‌ها ایجاد می‌کنند خون‌ریزی و عفونت است. روش کنترل خون‌ریزی در بخش خون‌ریزی بیان گردید. در این مطلب به شناخت عفونت و روش صحیح پانسمان و باندپیچی می‌پردازیم.

تعریف عفونت: رشد و نمو میکروبها در زخم و شکست سد دفاعی بدن و غلبه عوامل بیماری زا، عفونت نامیده می‌شود.

علائم عفونت: تورم، قرمزی، درد و خروج چرک از علائم عفونت زخم است. اگر عفونت، در این مرحله درمان نشود میکروب‌ها وارد گردش خون می‌شوند و تب، عرق، تشنگی، لرز و بی‌حالی ایجاد می‌گردد و در نهایت ممکن است به عفونت خون و مرگ شخص مبتلا منجر گردد.

برای کنترل عفونت، روش صحیح تمیز کردن زخم و پانسمان را باید آموخت.

کمک‌های نخستین در زخم‌ها

در ضربه‌هایی که احتمال بروز زخم بسته و کبودی می‌دهید با فشار ملایم و کمپرس سرد مانع از تشدید ورم و خونریزی داخل نسجی شوید. برای این کار یک کیسه پلاستیکی را تقریبا تا نیمه به وسیله قطعات ریز یخ پر کنید. سپس کیسه را با یک پارچه پوشش دهید و آن را به مدت ده الی پانزده دقیقه روی محل آسیب دیدگی نگه دارید (شکل ۲). البته، در صورت ذوب شدن یخ در مدت ذکر شده می‌توانید محتوی کیسه یخ را تجدید کنید.

شکل ۲- روش استفاده از کمپرس سرد

زخم‌های باز کوچک نیازی به درمان ندارند و معمولا خود به خود بهبود می‌یابند. آن‌ها را بعد از تمیز کردن با یک چسب زخم بپوشانید (شکل ۳).

شکل ۳- روش به کار بردن چسب زخم

در زخم‌های بزرگ‌تر برای محافظت و جلوگیری از خونریزی و عفونت از پانسمان استفاده کنید.

پانسمان

پانسمان، عملی است که طی آن، ابتدا شست و شوی زخم صورت می‌گیرد، سپس با قرار دادن پوشش استریل روی آن، از بروز عفونت، خون‌ریزی و آسیب بیشتر جلوگیری می‌شود.

وسایل پانسمان: وسایل لازم برای تمیز کردن زخم و پانسمان عبارت‌اند از: پوشش استریل، پنس، دستکش استریل، ماسک و عینک، سرم فیزیولوژیک استریل (محلول ۹ در هزار نمک در آب)، محلول ضدعفونی کننده (مثل بتادین و آب اکسیژنه)، چسب، باند، قیچی و کیسه زباله.

پوششی که برای پانسمان زخم‌ها به کار می‌رود از نظر جنس، اندازه و شکل، انواع مختلف دارد و مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: گاز و پد گاز. اما در مواقع اضطراری می‌توان از یک پارچه تمیز یا حوله‌ای که تازه شسته شده و یا اتوی داغ روی آن کشیده شده باشد، استفاده کرد.

وسایل فلزی پانسمان را می‌توان به مدت ده تا بیست دقیقه با جوشاندن در آب یا به وسیله شعله آتش ضدعفونی نمود.

مراحل پانسمان

– وسایل پانسمان را آماده کنید.

– مصدوم را در وضع راحتی قرار دهید.

– هنگام پانسمان از عطسه و سرفه کردن بر روی زخم خودداری کنید.

– در صورت امکان اجازه دهید کمی خون از زخم خارج شود تا مقداری از آلودگی داخل زخم از آن بیرون بیاید. خون لخته شده را از زخم جدا نکنید، زیرا باعث خون‌ریزی مجدد می‌شود.

– با کمک پنس یا دستکش استریل، گاز استریل آغشته به محلول ضدعفونی را بردارید و زخم و اطراف آن را با ملایمت تمیز کنید. این کار را از مرکز زخم شروع و به اطراف ختم نمایید. از هر گاز یا پنبه فقط یک بار استفاده کنید. هرگز ذرات یا ضایعات فرو رفته در زخم را جدا نکنید. زخم را با سرم فیزیولوژیک استریل شست و شو دهید. در صورتی که زخم‌ها عمیق یا آلوده به گرد و خاک یا چرک باشند، می‌توانید از محلول رقیق آب اکسیژنه استفاده کنید. آب اکسیژنه خاصیت جوشش دارد و اجسام خارجی موجود در زخم را خارج می‌کند.

– به تعداد لازم گاز استریل روی زخم بگذارید. پانسمان را با استفاده از باند یا چسب در محل ثابت کنید. برای جلوگیری از حساسیت پوست بیماران از چسب‌های ضد حساسیت استفاده کنید.

توجه: هنگام تعویض پانسمان باید به علائم عفونت زخم، مانند قرمزی و تورم در محل زخم و بروز تب توجه کنید.

باندپیچی

برای ثابت نگه داشتن و محکم کردن پانسمان از باندپیچی استفاده می‌شود. علاوه بر این، در مواقعی که می خواهیم برای عضو صدمه دیده تکیه گاهی فراهم نماییم یا حرکت آن را محدود نماییم عضو را باندپیچی می‌کنیم.

انواع باند: باندها، بر حسب شکل و جنس، بر چند نوع اند. متداول‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

– باند نواری: این نوع باندها نوارهایی از جنس بافته‌های مختلف با طول و عرض متفاوت اند، که می‌توان آن‌ها را به صورت لوله شده و در بسته‌بندی‌های مختلف تهیه کرد. جنس و اندازه باندها را، براساس هدفی که از باندپیچی داریم، انتخاب می‌کنیم.

– باند سه گوش: اگر پارچه مربع شکلی به اندازه یک متر مربع را، از قطر به دو نیم کنیم، باند سه گوش یا مثلث شکل خواهیم داشت (شکل ۴). باند سه گوش معمولا در فوریتهای پزشکی برای باندپیچی سر، دست، پا یا قسمت‌های وسیع بدن به کار می‌رود. در مواقع اضطراری می‌توان به جای باند از دستمال، پارچه، روسری و… استفاده کرد.

شکل ۴- روش تهیه باند سه گوش

– باند کراواتی: از باند سه گوش می‌توان باند کراواتی درست کرد و از آن برای باندپیچی قسمت‌های مختلف بدن استفاده کرد. برای این کار باند سه گوش را به طرف وسط قاعده آن تا می‌کنیم و بعد از طول تا می‌زنیم تا به پهنای مورد نظر دست یابیم (شکل ۵).

شکل ۵- روش تهیه باند کراواتی

روش‌های استفاده از باندهای نواری

متداول‌ترین روش‌های باندپیچی این باندها عبارت‌اند از: مدور (حلقوی)، مارپیچ، باندپیچی به شکل ۸ (عدد ۸ لاتین) برای مفاصل

باندپیچی مدور: ساده‌ترین نوع باندپیچی، مدور یا حلقوی است که در باندپیچی قسمت‌هایی از بدن که قطر یکنواخت دارند، مانند شست پا و سر، به کار می‌رود. باند را دور سر یا شست پا می‌پیچیم، به طوری که هر لایه روی لایه قبلی قرار بگیرد (شکل ۶). هرگز نباید دور گردن بیمار را باندپیچی حلقوی کرد زیرا ممکن است باعث خفگی او شود.

شکل ۶- باندپیچی مدور

باندپیچی مارپیچ: باند را به شکل مارپیچ به دور عضو می‌پیچیم، به طوری که هیچ گونه فاصله‌ای بین لایه‌های باند وجود نداشته باشد و هر لایه دو سوم از لایه قبلی را بپوشاند (شکل ۷).

شکل ۷- باندپیچی مارپیچ روی عضو

پس از به پایان رساندن باندپیچی انتهای آن را به روش‌های زیر ثابت می‌کنیم:

– انتهای باند را حدود ۲۰ سانتی متر از وسط ببرید و دو قسمت کنید (شکل ۸- الف) و یک گره در انتهای آن بزنید که پاره نشود (شکل ۸- ب)، سپس از دو سر آن برای بستن و گره زدن باند استفاده کنید (شکل‌های ۸- ج و ۸- د). گره نباید روی برجستگی‌های استخوانی قرار بگیرد چون باعث ناراحتی می‌شود.

شکل ۸- مراحل گره زدن باندپیچی

– برای ثابت کردن باند در پایان باندپیچی می‌توان از نوار چسب یا سنجاق قفلی نیز استفاده کرد. در این صورت انتهای باند را با یک یا چند قطعه نوارچسب به لایه‌های دیگر باند می‌چسبانیم (شکل ۹- الف) یا آن را با سنجاق قفلی به لایه‌های دیگر وصل می‌کنیم (شکل ۹- ب).

شکل ۹- روش‌های ثابت کردن باندپیچی

باندپیچی به شکل ۸ (۸ لاتین) برای مفاصل: این باندپیچی معمولا در کف دست و مچ پا استفاده می‌شود.

الف) باندپیچی کف دست و مچ: باند را دو بار به دور دست بپیچانید و سپس، به طور مایل آن را از روی مچ و سپس دور مچ رد کنید (شکل ۱۰- الف) و دوباره به طور مایل آن را از روی مچ به طرف کف دست برگردانید و دور کف دست به شکل ۸ بپیچانید (شکل ۱۰- ب). این کار را چند بار تکرار کنید و سپس باند را دور مچ گره بزنید.

شکل ۱۰- روش باندپیچی کف دست و مچ به شکل ۸ لاتین

ب) باندپیچی مچ پا: باند را دو بار دور کف پا و روی آن بپیچانید (شکل ۱۱- الف). سپس آن را به طور مایل از جلوی پا رد کنید و دور مچ پا بپیچانید (شکل ۱۱- ب) و دوباره به طور مایل آن را از جلوی پا رد کنید و دور کف و روی پا بپیچانید و این باندپیچی به شکل ۸ را چند بار تکرار کنید، به طوری که هر لایه به اندازه دو سوم از لایه قبلی را بپوشاند (شکل ۱۱- ج). سپس یک دور اضافی به دور مچ پا بپیچید و باند را گره بزنید (شکل ۱۱- د).

شکل ۱۱- روش باندپیچی مچ پا

روش‌های استفاده از باند سه گوش

یکی از مهم‌ترین موارد استفاده از باند سه گوش آویختن دست از گردن است که به دو روش انجام می‌شود:

روش ۱: یک گوشه از باند مثلث شکل را روی شانه مخالف بازوی صدمه دیده قرار دهید و بگذارید بقیه پارچه روی سینه و زیر بازوی صدمه دیده گسترده و آویزان شود (شکل ۱۲- الف). بازوی صدمه دیده را طوری قرار دهید که دست، کمی بالاتر از امتداد آرنج، قرار گیرد و تکیه گاه داشته باشد، گوشه پایینی باند را از روی همان باز و بالا آورید و دور گردن به گوشه دیگر باند گره بزنید. گوشه سوم باند را روی آرنج تا کنید و با یک سنجاق قفلی روی باند بیندید (شکل ۱۲-ب). بانداژ باید طوری باشد که باز و ۵ تا ۱۰ سانتی متر با سطح قفسه سینه فاصله داشته باشد. انگشتان دست برای مشاهده باید بیرون از باند باشند تا در صورتی که اشکالی در جریان خون پیدا شد وضعیت دست و باند را تغییر دهید.

شکل ۱۲- آویختن دست از گردن به وسیله باند سه گوش (روش ۱)

روش ۲: در صورتی که بخواهیم دست و ساعد صدمه دیده را بپوشانیم و آن‌ها را کاملا بالا نگاه داریم از این روش استفاده می‌کنیم. بازوی مددجو را طوری قرار دهید که انگشتان دست روی سینه، در جهت و رو به شانه مخالف باشند. یک گوشه از باند سه گوش را روی شانه مخالف بازوی صدمه دیده قرار دهید و بگذارید بقیه پارچه روی همان ساعد و دست گسترده و آویزان شود شکل ۱۳- الف). گوشه پایینی باند را از زیر آرنج و بازوی صدمه دیده رد کنید و از پشت کتف به طرف جلوی شانه بازوی سالم بیاورید (شکل ۱۳-ب) و به سر دیگر باند گره بزنید. گوشه دیگر باند را با سنجاق قفلی به باند ببندید (شکل ۱۳- ج).

شکل ۱۳- آویختن دست از گردن به وسیله باند سه گوش (روش ۲)

توجه: برای آویختن دست صدمه دیده به گردن می‌توان در صورت لازم از روش‌های زیر نیز استفاده کرد:

– دست بیمار را در داخل یک کت یا تن پوش دگمه‌دار و محکم قرار دهید و با بستن دکمه‌های کت آن را به گردن وی آویزان کنید (شکل ۱۴- الف).

– آستین کت بیمار را با یک سنجاق قفلی به لباس او وصل نمایید و به این طریق بازوی او را آویزان کنید (شکل ۱۴- ب).

– لبه پایین کت بیمار را تا کنید و به لباس او سنجاق نمایید (شکل ۱۴- ج).

– از روسری، کمربند و… برای این منظور استفاده کنید (شکل ۱۴- د).

شکل ۱۴- انواع روش‌های ابتکاری آویختن دست صدمه دیده

۸- روش استفاده از باند کراواتی برای باندپیچی قسمت‌های مختلف بدن

باندپیچی گونه ها، گوش و سر: از یک باند کراواتی پهن استفاده کنید. وسط باند را روی پانسمان زخم در محل مورد نظر بگذارید و یک سر آن را از روی سر و سر دیگر را از زیر چانه رد کنید و آن‌ها را در طرف دیگر سر به صورت صلیب در آورید (شکل ۱۵- الف و ب). سر کوتاه‌تر باند را از روی پیشانی و سر بلندتر آن را از پشت سر رد کنید و روی پانسمان گره بزنید (شکل ۱۵- ج).

این نوع بانداژ را هرگز در شکستگی آرواره یا هنگامی‌که احتمال خون‌ریزی از دهان و استفراغ بیمار وجود دارد به کار نبرید، مگر این که بیمار کاملا تحت نظر باشد و در موقع لزوم بانداژ او فورا باز شود.

شکل ۱۵- روش استفاده از باند کراواتی روی سر و گوش

باندپیچی آرنج یا زانو: از یک باند کراواتی پهن استفاده کنید. در صورت نداشتن درد، آرنج یا زانوی بیمار را به میزان لازم خم کنید. سپس وسط باند را روی پانسمان زخم آرنج یا زانو بگذارید (شکل ۱۶- الف و ب) و دو سر آن را در جهت مخالف یکدیگر به دور عضو بپیچانید، به طوری که یک سر آن به دور قسمت بالای مفصل بازو یا پا و سر دیگر به دور قسمت پایین مفصل بازو یا پا پیچانده شود و در قسمت داخلی و گودی آرنج یا گودی پشت زانو آن‌ها را به شکل ضربدر عبور دهید (شکل ۱۶-ج). این کار را ادامه دهید تا پانسمان زخم کاملا پوشانده شود و در پایان کار آن را از قسمت گودی آرنج یا گودی پشت زانو به شکل ضربدر عبور دهید و روی قسمت خارجی عضو گره بزنید (شکل ۱۶- د و هـ).

شکل ۱۶- روش استفاده از باند کراواتی برای آرنج و زانو

سؤالات تئوری

١- زخم را تعریف کنید.

۲- انواع زخم را نام ببرید.

٣- کدام یک زخم بسته است؟

الف) کنده شدگی

ب) کوفتگی

ج) سوراخ شدگی

د) پارگی

۴- عوارض زخم‌ها را نام ببرید.

۵- عفونت را تعریف کنید.

۶- پانسمان را تعریف کنید.

۷- پانسمان برای جلوگیری از بروز……… و……… انجام می‌شود.

۸- در هنگام پانسمان خون لخته شده را از زخم جدا کنید.

صحیح……… غلط

۹- متداول‌ترین روش‌های استفاده از باندهای نواری را نام ببرید.

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---