کمک‌های نخستین در شکستگی، دررفتگی، پیچ خوردگی، گرفتگی عضله

---

صدمات عضلانی اسکلتی

تصور کنید در یکی از روزها، در ساعت ورزش دانش‌آموزان در حیاط مدرسه، در حال تمرین بازی بسکتبال هستند، ناگهان یکی از افراد تیم ورزشی بعد از پرش و انداختن توپ به سبد دچار پیچ خوردگی مچ پای چپ می‌شود.

او از شدت درد پای خود فریاد می‌زند، بازی به دستور معلم متوقف می‌شود و همه افراد تیم و بعضی از تماشاگران به دور فرد مصدوم حلقه می‌زنند. در این جمع، کسی نمی داند چه آسیبی به پای دانش‌آموز مصدوم وارد شده است؟ آیا پای او شکسته، دررفته یا صرفا دچار کشیدگی عضلات شده است؟ در این شرایط چه باید کرد و بهترین روش کمک به شخص مصدوم کدام است؟

در حین انجام حرکات ورزشی و به هنگام حوادث و بلایای طبیعی مثل فرو ریختن آوار و تصادفات جاده‌ای صدمه به عضلات، مفاصل و استخوان‌ها از شایع‌ترین فوریت‌هایی هستند که امدادگران با آن مواجه می‌شوند. این صدمات از یک آسیب ساده، مانند دررفتگی یا شکستن یک انگشت تا صدمات شدیدی مانند شکستگی استخوان ران یا ستون فقرات متغیرند.

در این مقاله، ضمن توضیح انواع صدمات عضلانی و اسکلتی، روش کمک به این گونه از آسیب دیدگان شرح داده می‌شود.

انواع صدمات عضلانی و اسکلتی

صدمات عضلانی و اسکلتی در اثر وارد شدن نیرو به عضو ایجاد می‌شود. این نیرو عاملی ناخواسته است که در حین حرکات ورزشی، حوادث، بلایای طبیعی یا تصادفات جاده‌ای از طریق ضربه به اعضای بدن وارد می‌شود. که انواع آن عبارت‌اند از:

١- شکستگی

۲- دررفتگی

٣- پیچ خوردگی

۴- گرفتگی عضله

الف) شکستگی بسته

شکستگی

شکستگی، ترک یا شکاف برداشتن استخوان و جدا شدگی قطعات آن است. برای ایجاد شکستگی در استخوان، معمولا نیروی قابل ملاحظه‌ای لازم است. این نیرو به صورت مستقیم، غیر مستقیم و یا چرخشی وارد می‌شود.

انواع شکستگی استخوان: دو نوع شکستگی استخوان وجود دارد، که عبارت‌اند از:

الف) شکستگی بسته: پوست محل شکستگی، دچار خراش و بریدگی نیست و استخوان شکسته از پوست بیرون نزده است (شکل ۱- الف).

ب) شکستگی باز: نوک استخوان از محل شکستگی بیرون می‌زند و خونریزی هم وجود دارد (شکل ۱- ب).

شکستگی باز به دلیل خونریزی و عفونت محل زخم، یک عارضه وخیم محسوب می‌شود.

شکل ۱- انواع شکستگی

علائم شکستگی: وجود یک یا چند مورد از علائم زیر می‌تواند به تشخیص شکستگی کمک کند.

– در حین معاینه ممکن است صدای خش خش، که ناشی از جابه‌جایی استخوان شکسته است، شنیده شود.

– وجود درد شدید در محل صدمه، با دست زدن به عضو مبتلا درد مصدوم شدیدتر می‌شود. در صورتی که مصدوم هوشیار باشد مانع دست زدن به عضو شکسته می‌شود.

– حرکت دادن عضو صدمه دیده توسط مصدوم مشکل یا غیر ممکن است.

– در ابتدای حادثه ممکن است عضو مبتلا شکل طبیعی داشته باشد، اما بعد از مدتی متورم و گاهی کبود می‌شود.

– محل شکستگی به صورت کوتاه شدن، زاویه دار شدن یا فرورفتگی تغییر شکل می‌یابد.

– در محل شکستگی باز، زخم و خونریزی وجود دارد.

– در اثر شدت درد یا خون‌ریزی ممکن است شخص مصدوم دچار رنگ پریدگی، تعریق، کاهش فشار خون و سایر علایم شوک بشود.

توجه: در صورتی که نوع آسیب در معاینه اولیه معلوم نشود، بهتر است عضو را شکسته تلقی نمود. برای تشخیص قطعی شکستگی باید عضو شکسته را رادیوگرافی کرد.

کمک‌های اولیه در شکستگی: قواعد کلی کمک‌های اولیه برای همه انواع شکستگی‌ها یکسان است و عبارت‌اند از:

– در شکستگی‌ها باید مصدوم را در راحت‌ترین حالت قرار دهید، عضو یا اعضای شکسته را بی‌حرکت نمایید و از مراکز درمانی کمک بخواهید.

– اگر مصدوم از نظر قلب و تنفس دچار مشکل شده باشد یا خونریزی شدید داشته باشد، امداد رسانی این موارد را باید در اولویت قرار دهید. درمان شوک مقدم بر هر گونه اقدام دیگری است.

– در صورت هوشیار بودن مصدوم، از او بخواهید که محل اصلی درد را نشان دهد.

– اگر مصدوم بیهوش بود، با فرض بر این که وی دچار آسیب احتمالی ستون فقرات است، باید کاملا احتیاط نمود. قبل از حرکت دادن، تمام اعضای بدن مصدوم را مورد معاینه قرار دهید و به هر گونه تغییر شکل، ورم و تغییر رنگ توجه نمایید. در صورت وجود یک ضایعه مهم، مثل شکستگی جمجمه نباید از ضایعات پنهان دیگر مثل خون‌ریزی از کلیه و طحال و… غافل شوید.

– قبل از انتقال مصدوم به بیمارستان، برای بی‌حرکت نگه داشتن، عضو آسیب دیده را با دست خود ثابت نگاه دارید (شکل ۲)، جهت پیشگیری از تورم، انتهای عضو را بالاتر از بدن قرار دهید.

شکل ۲- روش ثابت نگه داشتن عضو در شکستگی

– برای ثابت نگه داشتن، عضو صدمه دیده را با استفاده از یک حوله یا پارچه تا شده و باند به عضو سالم بدن ببندید تا بی‌حرکت بماند (شکل ۳).

شکل ۳- روش ثابت نگه داشتن عضو در شکستگی

– در شکستگی باز، بعد از پوشیدن دستکش، با ملایمت یک تکه گاز استریل روی استخوان بیرون آمده قرار دهید و از یک پانسمان حلقه‌ای برای پوشاندن زخم استفاده کنید (شکل ۴). حلقه باید طوری باشد که از وارد کردن فشار روی استخوان بیرون زده جلوگیری نماید. سپس با باند پیچی، پانسمان و حلقه روی زخم را سر جای خود محکم کنید تا عضو بی‌حرکت بماند (شکل ۵).

شکل ۴- روش درست کردن حلقه

شکل ۵- روش به کار بردن حلقه و بستن عضو در شکستگی باز

– اگر در شکستگی باز، استخوان بیرون نزده باشد با فشار دادن روی زخم جلوی خون‌ریزی را بگیرید یک پوشش استریل روی زخم قرار دهید و سپس با بانداژ پانسمان را ثابت کنید.

– به مصدوم اجازه خوردن و آشامیدن ندهید چون ممکن است بعد از رسیدن به بیمارستان، نیاز به عمل جراحی داشته باشد.

وسایل کمکی برای ثابت نگاه داشتن عضو شکسته و آسیب دیده: آتل‌ها و باندها از جمله وسایلی هستند که برای ثابت نگاه داشتن اعضای آسیب دیده به کار می‌روند.

تعریف آتل: هر وسیله‌ای که برای بی‌حرکت نگاه داشتن قسمت آسیب دیده بدن به کار رود آتل نامیده می‌شود. انواع آتل‌ها: آتل‌ها انواع مختلف دارند و به صورت نرم و سخت (چوبی و فلزی) عرضه می‌شوند. بعضی از آتل‌ها را می‌توان به راحتی ساخت مانند آتل‌های ابتکاری (دست ساز) و باندهای سه گوش.

الف) آتل‌های ابتکاری (دست ساز): آتل‌های ابتکاری، با استفاده از جعبه‌های مقوایی، تخته، مجله لوله شده و پتوهای کوچک ساخته می‌شوند. ویژگی آن‌ها عبارت‌اند از:

– سبک و محکم باشد.

– پهنای آن متناسب با عضو باشد.

– طول آن باید طوری باشد که تمام در ازای عضو و مفصل مربوط به آن را دربر گیرد.

– درون آتل پارچه یا پنبه گذاشته شود تا سطح درونی آن با پوست عضو آسیب دیده در تماس مستقیم نباشد. در شکل ۶ (الف، ب، ج) نمونه‌هایی از آتل ابتکاری (دست ساز) دیده می‌شود.

شکل ۶- انواع آتل‌های ابتکاری (دست ساز)

ب) آتل با باند سه گوش و باند نواری: اغلب اوقات استفاده از باند سه گوش و نوار برای ثابت نگه داشتن اعضای آسیب دیده، مثل صدمات دردناک شانه، آرنج و قسمت فوقانی باز و استفاده می گردد. باند سه گوش از بازوی بیمار محافظت می کند و باند نواری بازوی بیمار را در کنار قفسه سینه ثابت نگاه می دارد. این کار از درد و صدمه بیشتر جلوگیری می کند (شکل ۷).

شکل ۷- روش‌های ثابت نگه داشتن دست با باند سه گوش و باند نواری

قوانین کلی آتل‌بندی: بدون توجه به محل بستن آتل، قوانین زیر را باید در نظر گرفت.

– قبل از بستن آتل باید نبض و عملکرد حسی و حرکتی عضو آسیب دیده را کنترل نمود. در بعضی موارد بعد از شکستگی به مرور در محل آسیب، تورم ایجاد می‌شود. لذا کمی بعد از بستن آتل باید عضو آسیب دیده را معاینه نمود تا باندپیچی انجام شده سفت نشده باشد.

– در حین گذاردن آتل در عضو آسیب دیده، به مفاصل نزدیک آن توجه شود و آن‌ها نیز با آتل ثابت شوند.

– وسایلی مانند النگو و انگشتر، قبل از بستن آتل، باید خارج شوند.

– در مواردی که لباس روی ناحیه آسیب دیده وجود دارد باید آتل را روی آن بست.

– تمام زخم ها، از جمله شکستگی‌های باز را، قبل از بستن آتل، باید پانسمان نمود.

– برای بستن آتل نباید عضو شکسته را از زمین بلند کرد بلکه آتل یا باند را باید از انحناهای طبیعی مثل کمر یا زانو رد نمود.

آسیب‌های عضلانی و اسکلتی قسمت‌های مختلف بدن: تمام اعضا و اندام‌های مختلف بدن دچار آسیب و شکستگی می‌شوند اما اکثر شکستگی‌ها و صدمات، جدی و خطرناک نیستند. البته آسیب وارده به قسمت‌های مهمی از بدن مانند جمجمه، ستون فقرات، ران و لگن خطرات فراوان در بردارد و به مراقبت و توجه بیشتری نیازمند است.

لذا در مورد علایم و کمک‌های نخستین اعضای ذکر شده شرح و تفصیل بیشتری داده می‌شود. ولی در مورد بقیه اعضا، که شکستگی و آسیب در آن‌ها اهمیت کمتری دارد به شرح علایم و قوانین کلی کمک‌های نخستین اکتفا خواهد شد.

شکستگی جمجمه و ضربه مغزی: شکستگی در کاسه سر ممکن است فقط محدود به استخوان جمجمه باشد یا این که علاوه بر شکستگی استخوان با آسیب مغزی نیز همراه باشد. شکستگی جمجمه از علل اساسی مرگ است. این شکستگی، معمولا در تصادفات اتومبیل و موتورسیکلت، خشونت و زد و خورد، پرت شدن از بلندی، زیر آوار ماندن یا در ضمن ورزش به وجود می آید. در اثر ضربه، به سقف و قسمت فوقانی جمجمه اسیب می‌رسد و به فرورفتن استخوان به داخل مغز و سپس خون‌ریزی مغزی می انجامد. گاهی ضربه غیر مستقیم به کف جمجمه سبب تخریب مغز در قسمت قاعده آن می گردد (شکل ۸).

شکل ۸- تخریب مغز در قسمت قاعده آن

علائم شکستگی جمجمه و ضربه مغزی

– کاهش سطح هوشیاری؛

– تغییر در علایم حیاتی؛

– تغییر اندازه مردمک‌ها، به صورت گشاد و نابرابر؛

– خروج خون و مایع مغزی نخاعی از گوش و بینی در اثر شکستگی یا ترک خوردگی استخوان‌های کف جمجمه؛

– وجود تهوع و استفراغ قبل از بروز اغما یا تشنج.

کمک‌های نخستین در شکستگی جمجمه و ضربه مغزی

– اگر مصدوم بیهوش است راه هوایی تنفس و نبض او را بررسی نمائید و در صورت لزوم عملیات احیا را آغاز کنید.

– اگر مصدوم هوشیار است سر و تنه مصدوم را بالاتر از سطح زمین با زاویه ۴۵ درجه قرار دهید و هوشیاری وی را مرتب کنترل کنید.

– علایم حیاتی را هر ۵ دقیقه یک بار کنترل کنید.

– در صورت خروج خون یا مایع شفاف از بینی، جلوی خروج ترشحات را نگیرید و سر را به سمتی که خون یا مایع از آن گوش خارج می‌شود، قرار دهید. یک گاز استریل در زیر آن بگذارید، سپس آن را به صورت شل باندپیچی کنید (شکل ۹).

شکل ۹- روش باندپیچی گوش در صدمات جمجمه

توجه: احتمال صدمه خوردن به نخاع گردنی در صدمات جمجمه زیاد است. بی‌حرکت نگاه داشتن ستون مهره‌ها در چنین شرایطی بسیار مهم و حیاتی است.

آسیب ستون مهره‌ها: آسیب دیدگی ستون مهره‌ها یکی از خطرناک‌ترین آسیب‌هایی است که در اثر سقوط از بلندی، حرکات ورزشی، شیرجه در استخرکم عمق، تصادفات اتومبیل و موتورسیکلت اتفاق می‌افتد.

اعصاب حسی و حرکتی از طناب نخاعی، که دنباله مغز است، منشأ می گیرند و آسیب به نخاع باعث از بین رفتن حس یا حرکت در اندام‌های بدن می گردد. نکته مهم در آسیب‌های ستون فقرات چگونگی حمل مصدوم است. چه بسا در مراحل اولیه حادثه و بعد از آن عارضه مهمی وجود نداشته باشد اما حمل مصدوم به صورت غیرصحیح، سبب تشدید آسیب می‌شود و گاهی موجب قطع نخاع می گردد. آسیب یا قطع نخاع غیر قابل برگشت است و آثار دائمی به بار می‌آورد.

علایم شکستگی ستون مهره‌ها

– درد شدید پشت و مسیر ستون فقرات؛

– تغییر شکل ستون فقرات به صورت خمیدگی یا برجستگی؛

– از بین رفتن حس و حرکت دست‌ها و پاها (برحسب محل ضایعه در نخاع)؛

– ظاهر شدن حس غیر طبیعی در اندام ها، مانند حس سوزش، خارش، سنگینی یا کرختی در دست‌ها و پاها؛

– بروز علائمی، مانند ناتوانی در کنترل ادرار و مدفوع، تغییرات فشار خون و ضربان قلب، در صورت آسیب جدی رسیدن به نخاع.

کمک‌های نخستین در شکستگی ستون مهره ها

– اگر مصدوم بیهوش است راه هوایی تنفس و نبض او را بررسی و در صورت لزوم عملیات احیا را شروع کنید. برای باز کردن راههای هوایی، از روش بالا آوردن فک استفاده کنید.

– اگر مصدوم هوشیار است به او توصیه کنید که آرام باشد و حرکت نکند.

– سر مصدوم را در وضعیت طبیعی نگه دارید و به هنگام حرکت دادن شخصی که به داشتن ضایعه نخاعی مشکوک است باید همیشه سر، گردن و ستون فقرات در یک امتداد باشند (شکل ۱۰).

شکل ۱۰- روش قرار دادن سر، گردن و ستون فقرات در آسیب ستون مهره

– به هنگام انتقال مصدوم، از گردن بند طبی محکم برای بی‌حرکت کردن مهره‌های گردنی استفاده کنید. اگر گردن بند آماده طبی در اختیار نباشد، آتل‌های ابتکاری را به کار ببرید (شکل ۱۱).

شکل ۱۱- روش بی‌حرکت کردن مهره‌های گردن به وسیله گردن بند طبی

– مچ دست‌ها و پاهای مصدوم را به هم ببندید (شکل ۱۲).

شکل ۱۲- روش بستن دست‌های مصدوم در شکستگی ستون فقرات

– یک تخته بلند به موازات مصدوم قرار بدهید. فضاهای خالی زیر سر و تنه مصدوم را با حوله یا پارچه پر کنید (شکل ۱۳).

شکل ۱۳- روش پر کردن فضاهای خالی زیر سر و تنه مصدوم

– انتقال مصدوم روی تخته حمل را می‌توان با دو، سه و یا چهار امدادگر انجام داد که به عنوان نمونه در انتقال با سه امدادگر به این روش عمل می کنیم که دو امدادگر در یک طرف مصدوم در مخالف جهتی که تخته قرار دارد زانو بزنند و امدادگر سوم مسئول نگه داشتن سر مصدوم باشد (شکل ۱۴).

شکل ۱۴- روش قرار گرفتن سه امدادگر کنار مصدوم

– امدادگری که در نزدیکی سر مصدوم قرار گرفته است جهت غلتاندن مصدوم، امدادگران را به یک شکل واحد هدایت کند مانند شمردن اعداد ۱- ۲-۳ که بعد از گفتن عدد ۳ توسط سرپرست امدادگران همه موظف به غلتاندن مصدوم اند (شکل ۱۵).

شکل ۱۵- روش غلتاندن مصدوم با سه امدادگر

– امدادگری که در قسمت کمر مصدوم قرار دارد، تخته را به زیر بدن مصدوم هدایت کند (شکل ۱۶).

شکل ۱۶- روش قرار دادن تخته زیر مصدوم در آسیب ستون فقرات توسط سه امدادگر

– امدادگری که در نزدیکی سر مصدوم قرار دارد به بقیه دستور دهد که او را روی تخته بخوابانند (شکل ۱۷).

شکل ۱۷- روش قرار دادن مصدوم روی تخته در آسیب ستون فقرات توسط سه امدادگر

– از نواره ۱۰-۲ سانتی متری برای محافظت مصدوم روی تخته استفاده کنید. بستن نوار به شکل (۷) تنه مصدوم را روی تخته محافظت می کند. نوارهای دیگر را به ترتیب روی لگن، زانو و زیر زانو ببندید (شکل ۱۸). بین پاها حوله یا پارچه بگذارید. نوارها را طوری ببندید که در هنگام حرکت تغییری در وضعیت مصدوم ایجاد نشود.

شکل ۱۸- روش بستن نوارها به تخته و بدن مصدوم در آسیب ستون فقرات

– دو حوله یا پتوی لوله شده را در دو طرف سر قرار دهید و یک پارچه پهن روی پیشانی مصدوم ببندید تا سر ثابت بماند. برای این کار از نوار چسب نیز می‌توانید استفاده کنید (شکل ۱۹).

شکل ۱۹- روش ثابت کردن گردن مصدوم در آسیب ستون فقرات

– در حین انتقال به بیمارستان علایم حیاتی را کنترل کنید و مراقب تشنج و استفراغ باشید.

شکستگی استخوان لگن: این نوع شکستگی اغلب در اثر وارد شدن ضربات سخت مثل تصادفات اتومبیل ایجاد میشود(شکل ۲۰).

شکل ۲۰- شکستگی لگن

علایم شکستگی استخوان لگن

– ناتوانی در راه رفتن و ایستادن؛

– حساسیت و درد در نواحی پشت کشاله ران و لگن؛

– اختلال در دفع ادرار یا وجود خون در ادرار؛

– خون‌ریزی داخلی و شوک. کمک‌های نخستین در شکستگی استخوان لگن

– به مصدوم کمک کنید که به پشت بخوابد و در زیر زانوهای وی یک بالش قرار دهید (شکل ۲۱).

شکل ۲۱- روش خواباندن مصدوم در شکستگی لگن

– یک پوشش ضخیم از زانو تا مچ بین دو پا قرار دهید، سپس پاهای مصدوم را در دو محل زانو و مچ، با باند سه گوش تا شده، به هم ببندید (شکل ۲۲).

شکل ۲۲- روش ثابت کردن پاهای مصدوم در شکستگی لگن

– در صورت طولانی بودن راه بیمارستان دو باند پهن دور لگن خاصره ببندید (اول باند پایینی و سپس باند بالایی)، به طوری که نیمی از باند دوم روی نیمی از باند اول قرار گیرد و گره آن در کنار بدن به سمت سالم بسته شود (شکل ۲۳). اگر دو طرف لگن شکسته باشد گره در وسط شکم قرار گیرد.

شکل ۲۳- روش بستن دور لگن مصدوم با باند سه گوش در شکستگی لگن

– مصدوم را با همین وضعیت توسط برانکارد به بیمارستان برسانید. در هنگام انتقال، علایم حیاتی را کنترل کنید.

شکستگی استخوان ران: شکستگی ممکن است در هر قسمت از استخوان ران رخ دهد (شکل ۲۴). استخوان ران بلند‌ترین استخوان بدن است و خون فراوانی به آن می‌رسد. لذا شکستگی ران ممکن است با خونریزی و شوک شدید همراه باشد. در اشخاص سالمند با یک زمین خوردن ساده امکان شکستگی ران، به خصوص در گردن استخوان، زیاد است. اما در جوانان برای شکسته شدن استخوان به نیروی قابل توجهی نیاز است.

شکل ۲۴- شکستگی استخوان ران

علایم شکستگی استخوان ران

– تغییر شکل قابل ملاحظه در ناحیه ران، مثل کوتاه شدن پا یا چرخش پا به بیرون؛

– خونریزی شدید و احتمال بروز شوک.

کمک‌های نخستین در شکستگی ران

– مصدوم را بخوابانید و او را گرم نگه دارید.

– برای انتقال به بیمارستان از یک آتل طویل و محکم، که تا زیر بغل مصدوم برسد، استفاده کنید.

– آتل را در قسمت آسیب دیده قرار دهید و پاها را با یک باند باریک به هم ببندید. از شش باند پهن استفاده کنید و آتل را در قسمت سینه، لگن، بالا و پایین زانو و ساق پا محکم کنید. روی محل شکستگی را باند پیچی نکنید (شکل ۲۵).

شکل ۲۵- روش بستن باندها در شکستگی استخوان ران

– زمانی که پای مصدوم کاملا بی‌حرکت شد با استفاده از روش غلتاندن در صدمات نخاعی، مصدوم را به برانکارد منتقل کنید.

شکستگی استخوان‌های دیگر بدن: استخوان‌های اندام‌های فوقانی و تحتانی و قفسه سینه در اثر ضربات وارده مستقیم با اجسام سخت (تصادف با اتومبیل و موتورسیکلت، ریزش آوار، سقوط از بلندی، خشونت و درگیری)، دچار شکستگی در یک یا چند نقطه می‌شوند. شایع‌ترین شکستگی‌ها عبارت‌اند از:

الف) اندام‌های تحتانی، شامل مفصل زانو، ساق، مچ، کف و انگشتان پا؛

ب) اندام‌های فوقانی شامل بازو، آرنج، ساعد، مچ و انگشتان دست؛

ج) قفسه سینه شامل دنده ها، ترقوه و کتف.

علایم: در تمام شکستگی‌های فوق، علایم مشترک عبارت‌اند از: تغییر شکل، ورم عضو شکسته، درد و حساسیت محل صدمه دیده.

کمک‌های نخستین: شکستگی اندام‌های فوق به اندازه شکستگی جمجمه، لگن و ستون فقرات، حیاتی و مهم نیستند ولی در حین برخورد با این نوع مصدومین باید اقدامات زیر را در اسرع وقت انجام دهید.

– هرگز عضو آسیب دیده را خم و راست نکنید و در همان حالتی که هست با بانداژ و گذاردن حوله یا پارچه، ثابت نگه دارید تا مصدوم را به مراکز درمانی انتقال بدهید.

– در شکستگی ساق پا زانو، در زیر پا یک تخته را از زیر باسن تا پاشنه قرار دهید (شکل ۲۶). دور مچ و کف پا و تخته را برای ثابت ماندن قسمت آسیب دیده به شکل عدد هشت لاتین (۸) باندپیچی کنید (شکل ۲۷).

شکل ۲۶- روش قرار دادن تخته زیر پای مصدوم در شکستگی ساق پا زانو

شکل ۲۷- روش باند پیچی پای مصدوم در شکستگی ساق پا زانو

– اگر زخمی در محل شکستگی وجود دارد، قبل از گذاردن آتل و بانداژ، آن را پانسمان کنید.

– در شکستگی دنده، مصدوم را به حالت نیمه خوابیده قرار دهید، به طوری که بدن وی به سمت آسیب دیده متمایل گردد. سر و شانه را به بالش تکیه دهید و یک پتوی تا شده هم در پشت مصدوم قرار گیرد (شکل ۲۸).

شکل ۲۸- روش قرار دادن مصدوم در شکستگی دنده

– بعضی از شکستگی ها، مثل بازو، انتهای قسمت شکسته در جای خود ثابت می ماند و به عروق و اعصاب آسیب نمی‌رساند و درد شدید نیز ندارد، لذا ممکن است به علت خفیف بودن علایم، عارضه شکستگی تا مدت طولانی مخفی بماند (شکل ۲۹).

شکل ۲۹- شکستگی بازو

– نوع دیگر مثل شکستگی آرنج، انتهای قسمت شکسته از جای خود خارج می‌شود و ممکن است به عروق و اعصاب مجاور صدمه بزند و سبب تورم، خون‌ریزی و کبودی عضو شکسته شود(شکل ۳۰).

شکل ۳۰- شکستگی آرنج

– در شکستگی آرنج، نبض دست آسیب دیده را به طور مرتب کنترل کنید و هر زمان که نبض حس نشد بانداژ را به آرامی باز کنید تا نبض دوباره قابل لمس شود. سپس در همان وضعیت، آرنج را دوباره ثابت نمایید.

– در شکستگی ساعد با باند سه گوش، دست آسیب دیده را به گردن آویزان کنید و با استفاده از باند پهن آن را محکم نمایید. باند را باید در طرف جلو و قسمت سالم مصدوم گره بزنید (شکل ۳۱).

شکل ۳۱- روش ثابت کردن شکستگی ساعد

در رفتگی مفاصل و استخوان‌ها

هنگام در رفتگی، سر استخوان به طور کامل یا نسبی از جای خود خارج می‌شود. بنابراین در رفتگی به معنای جابه‌جا شدن کامل یا ناقص استخوان یک مفصل است.

دررفتگی بیشتر در مفاصل شانه، آرنج، انگشتان، فک تحتانی، لگن و مچ پا دیده می‌شود و اغلب با پاره شدن لیگامانها و کپسول‌های مفصلی (رشته‌های غشایی حافظ استخوان‌ها و مفاصل) همراه هستند.

در بسیاری از موارد تشخیص در رفتگی از شکستگی مشکل است. لذا کمک‌های نخستین مربوط به دررفتگی مانند شکستگی است (شکل ۳۲ الف و ب).

شکل ۳۲- انواع دررفتگی

علایم دررفتگی

– احساس درد شدید در مفاصل؛

– اشکال در حرکت عضو در رفته؛

– تغییر شکل مفصل همراه با تورم و کبودی.

کمک‌های نخستین در دررفتگی

– هرگز استخوان در رفته را به جایش برنگردانید. چون آسیب بیشتری به عضو می‌رسد.

– عضو آسیب دیده را در راحت‌ترین وضعیت قرار دهید.

– جریان خون مصدوم را، طی انتقال، هرده دقیقه یک بار، با لمس نبض عضو آسیب دیده، کنترل نمائید.

پیچ‌خوردگی

پیچ خوردگی زمانی رخ می دهد که رباط‌ها و بافت‌های اطراف یک مفصل به طور ناگهانی دچار پیچ خوردگی گردند و در اثر آن متورم یا پاره شوند. پیچ خوردگی یک حرکت غیر قابل انتظار و ناگهانی در مفصل است که فشاری بیش از حد به استخوان‌های داخل مفصل وارد می سازد. ضربه، سقوط، چرخش و لیز خوردن از علل پیچ خوردگی هستند. این آسیب بیشتر در مچ دست، پا، زانو و آرنج اتفاق می‌افتد.

علایم: پیچ خوردگی مانند دررفتگی سبب احساس درد و حساسیت در اطراف مفصل، تورم، کبودی و اختلال در حرکت آن می گردد.

کمک‌های نخستین در پیچ خوردگی

– عضو صدمه دیده را بی‌حرکت نگاه دارید.

– اگر صدمه به دست یا پا وارد شده است عضو مبتلا را بالا نگاه دارید تا خون کمتری به آن برسد. با این کار خون مردگی، کمتر می‌شود.

– اگر زمان زیادی از بروز حادثه نگذشته باشد با استفاده از کیسه یخ، پارچه یا حوله خیس شده در آب سرد، محل آسیب دیده را خنک نمائید و با این کار تورم، کوفتگی و درد ناحیه را کمتر کنید.

گرفتگی عضلات بدن

این گرفتگی یا انقباض غیرارادی در عضلات است و به طور ناگهانی و بسیار دردناک قسمتی از یک عضله یا تمام عضله منقبض می‌شود. گرفتگی ممکن است در عضلات مخطط اندام‌ها یا عضلات صاف روده یا رحم باشند. گرفتگی عضله ممکن است در اثر تغییرات شدید گرما، سرما و کم آبی ناشی از اسهال و استفراغ یا کاهش املاح بدن، مثل پتاسیم، منیزیم و کلسیم باشد. گرفتگی عضله گاهی در هنگام خواب در عضله پشت ساق پا یا کف پا اتفاق می‌افتد و با درد شدید همراه است.

کمک‌های نخستین در گرفتگی

– در گرفتگی عضلات دست، بهتر است انگشتان را صاف کنید و محل درد و گرفتگی به آرامی ماساژ داده شود (شکل ۳۳).

شکل ۳۳- روش ماساژ در گرفتگی عضله دست

– در گرفتگی عضله پشت ساق پا، زانو را صاف کنید و انگشتان پا را به طرف بالا و ساق بکشید و عضله گرفتار به آرامی ماساژ داده شود. در گرفتگی عضلات ران، زانو را صاف کنید و ساق پا از پاشنه بالا آورده شود و عضله منقبض شده را ماساژ دهید (شکل ۳۴).

شکل ۳۴- روش ماساژ در گرفتگی عضله پا

سؤالات تئوری

١- انواع صدمات عضلانی اسکلتی را نام ببرید.

۲- در جدول زیر آسیب مربوطه را در ستون مقابل آن بنویسید.

شکستگی که در آن استخوان بیرون نزده است
انقباض ناگهانی و غیر ارادی ماهیچه
خارج شدن استخوان از موقعیت طبیعی آن در مفصل
پیچش یک مفصل، همراه با پارگی بعضی از رباط‌های آن

٣- انواع شکستگی را توضیح دهید.

۴- علایم شکستگی را شرح دهید.

۵- اولین اقدام در شکستگی‌ها را بنویسید.

۶- چرا معاینه افراد بیهوش بسیار مهم و حیاتی است؟

۷- آتل را تعریف کنید.

۸- قوانین کلی آتل‌بندی را بنویسید.

۹- شکستگی‌های خطرناک را نام ببرید؟

۱۰- علل شکستگی جمجمه و ضربه مغزی را توضیح دهید.

۱۱- علائم شکستگی جمجمه و ضربه مغزی را بنویسید.

۱۲- کدام یک از علایم زیر در افزایش فشار داخل جمجمه دیده نمی‌شود؟

الف) مردمک‌های نابرابر

ب) مردمک گشاد

ج) مردمک ثابت

د) مردمک‌های تنگ

۱۳- علائم شکستگی ستون مهره‌ها را شرح دهید.

۱۴- علائم شکستگی لگن را شرح دهید.

۱۵- چرا شکستگی باز و معمولا دیر تشخیص داده می‌شود؟

۱۶- علایم دررفتگی را بیان کنید.

۱۷- در بسیاری از موارد تشخیص در رفتگی از پیچ خوردگی مشکل است.

صحیح……… غلط……………

۱۸- علل پیچ خوردگی را بنویسید.

۱۹- علایم پیچ خوردگی را نام ببرید.

۲۰- گرفتگی عضلات بدن را توضیح دهید.

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---