کمک‌های نخستین
مقدمه
پیشگیری از بروز حوادث امری ضروری است به خصوص در جهان امروز که با پیشرفت تکنولوژی محیط زندگی ما نیز تغییر کرده و خطرات بیش‌تری در کمین ما قرار گرفته است و هر روزه تعداد و تنوع این خطرات رو به افزایش است. اما گاه با تمام پیش بینی‌ها حادثه رخ می‌دهد و بالطبع عده‌ای مجروح می‌شوند و در این صورت به کمک‌های فوری نیازمند می‌شوند.
کمک به مصدومین، گرچه عمل انسان دوستانه‌ای است اما افراد امدادگر، قبل از اقدام به کمک، باید دوره‌های مدون خاصی را بگذرانند تا در اقدام به کمک‌های نخستین کارایی لازم را کسب کنند. چه بسا بعضی از اقدامات در حین کمک رساندن ممکن است با اشتباهاتی همراه باشد و در نتیجه سبب صدمه بیشتر به مصدوم گردد. لذا، آموزش کمک‌های نخستین به گروه‌های مختلف جامعه، اصولی‌ترین روش کسب آمادگی جهت حفظ سلامتی و نجات جان خود و اطرافیان در لحظات اولیه وقوع یک حادثه است. این بخش شامل سیزده فصل بوده که ضمن آشنایی با اصول کمک‌های نخستین، در هر فصل به طور جداگانه به علایم و نشانه‌های آسیب‌های مختلف بدن پرداخته شده و روش‌های کمک‌های نخستین آن مورد بحث قرار گرفته است.
اصول کمک‌های نخستین
هدف‌های رفتاری: در پایان این مطلب فراگیرنده باید بتواند:
۱- کمک‌های نخستین را تعریف کند.
۲- اهداف کمک‌های نخستین را فهرست کند.
۳- خصوصیات امدادگر را توصیف کند.
۴- اقدامات لازم برای مددجویان به هنگام وقوع حادثه را نشان دهد.
۵- مددجو را در وضعیت بهبود قرار دهد.
۶- اولویت‌بندی را در کمک رسانی به مددجویان انجام دهد.
۷- وسایل مورد نیاز جعبه کمک‌های نخستین را شناسایی کند.
هر ساله هزاران نفر به دلیل بروز حوادث و بر اثر نبودن کمک رسانی به موقع، جان خود را از دست می‌دهند یا دچار ناتوانی دائمی می‌شوند. اختلال در دستگاه تنفس یا گردش خون، از دست دادن هوشیاری، سوختگی، مسمومیت و شکستگی از مواردی هستند که نیاز به کمک فوری دارند.
تصور کنید در خانه خود سرگرم تماشای تلویزیون هستید که ناگهان متوجه می‌شوید خواهر سه ساله شما سنجاق سر خود را داخل پریز برق می‌کند و قبل از این که بتوانید او را از این کار منع کنید شاهد پرت شدن او به عقب هستید. بالای سر او می‌روید و متوجه می‌شوید که او دچار برق گرفتگی شده است، به طوری که نفس نمی‌کشد و قلب او ضربان ندارد. در چنین شرایطی چه می‌کنید؟ با اورژانس تماس می‌گیرید. اما آیا می‌دانید که بیش از ۵ دقیقه فرصت ندارید که او را به زندگی برگردانید؟
این فقط یکی از هزاران حادثه‌ای است که لزوم یادگیری کمک‌های نخستین را خاطر نشان می‌کند. برای هر فردی ضروری است که کمک‌های نخستین را بیاموزد تا در مواقع وجود خطر، برای خود یا اطرافیانش مفید باشد.
تعریف کمک‌های نخستین
کمک‌های نخستین اقدامات و مراقبت‌هایی هستند که بلافاصله بعد از وقوع سانحه یا بروز بیماری توسط افراد آموزش دیده برای آسیب دیدگان یا بیماران بدحال صورت می‌گیرد. این کمک‌ها تا زمان رسیدن تیم پزشکی و یا رساندن فرد مصدوم یا بیمار به مراکز درمانی ادامه می‌یابد.
اهداف کمک‌های نخستین
– زنده نگه داشتن مددجو؛
– جلوگیری از آسیب بیشتر؛
– کاهش درد و رنج و اضطراب؛
– پیشگیری از عوارض بعدی.
خصوصیات امدادگر
یک امدادگر خوب باید:
– توانایی انجام کمک‌های نخستین را داشته باشد.
– آرامش و خونسردی خود را حفظ نماید.
– اعتماد به نفس داشته و بر احساسات خود مسلط باشد.
– در انجام کار سرعت عمل داشته باشد.
– قدرت ابتکار و خلاقیت داشته باشد.
– قادر باشد که خود را از آلودگی به عفونت‌های احتمالی، (مانند هپاتیت و ایدز) حفظ کند.
اقدامات لازم به هنگام وقوع حادثه
نکته مهمی‌که در کار امدادگری باید به آن توجه نمود «دخالت نکردن امدادگر در کار پزشکی و درمانی» است. دخالت در کار درمان سبب بروز عوارض و ضایعات بیشتر در مددجو می‌گردد.
امدادگر باید در صورت برخورد با مددجو مواردی را رعایت کند، از جمله:
۱- ارزیابی محیط: محیط حادثه باید سریعا ارزیابی بشود و اگر خطراتی مثل برق گرفتگی، ریزش آوار، تصادف مجدد با وسایل نقلیه (به خصوص هنگام شب در جاده‌ها) وجود دارد، قبل از هرگونه اقدامی باید با رعایت روش‌های حمل صحیح، مصدوم را از محیط خطر دور سازد.
۲- مدیریت امور امدادگری: امدادگر باید مدیریت و رهبری صحنه حادثه را به عهده بگیرد. برای مثال، خود یا فرد دیگری که در محل حضور دارد با مرکز فوریت‌ها تماس بگیرد. یا از ازدحام در اطراف مصدوم جلوگیری نماید.
۳- بررسی اولیه: سطح هوشیاری مددجو سنجیده شود و بلافاصله بر طبق الفبای احیا (ABC) اقدامات لازم برای بازگرداندن علایم حیاتی وی آغاز گردد. الفبای احیا شامل اطمینان از باز بودن راه هوایی، کنترل تنفس و گردش خون است که در صورت ایست تنفسی یا قلبی باید به برقراری مجدد آن‌ها اقدام گردد (روش انجام کار در مطالب «خفگی» و «ایست قلبی» شرح داده شده است).
۴- معاینه کامل مددجو: اگر مددجو از نظر هوشیاری، تنفس و ضربان قلب وضعیت مناسبی داشت به معاینه کلی وی از طریق نگاه، لمس و گوش کردن پرداخته شود. در موقع معاینه سر، گردن، قفسه سینه، شکم، لگن و اندام‌ها (دست‌ها و پاها) از نظر خونریزی، تورم، تغییر شکل و رنگ اعضاء بدن و احساس درد به ترتیب مورد بررسی قرار گیرند.
۵ رعایت اولویت‌ها برای مصدومی با جراحات متعدد: اگر مصدومی با جراحات مختلف وجود دارد قبل از هر چیزی به این مسائل دقت شود:
– ابتدا در صورت نیاز، الفبای احیا رعایت شود.
– خون‌ریزی‌ها کنترل شود.
– زخم‌های وسیع و سوختگی‌ها تحت درمان قرار گیرد.
– صدمات مفصلی یا استخوانی بی‌حرکت شود.
– درمان‌های مناسب برای سایر جراحات و مصدومیت‌ها ارائه گردد.
توجه: راه هوایی، تنفس و نبض مکررا باید بررسی و کنترل شوند در صورت بروز هر مشکلی سریع برطرف گردد.
۶- قرار دادن مددجو در وضعیت بهبود: گاهی ضروری است امدادگر برای اطلاع به تیم اورژانس، کمک خواستن از اطرافیان، تهیه لوازم درمانی از اطراف یا آماده کردن لوازم حمل، مددجو را تنها بگذارد در چنین شرایطی باید مددجو را در وضعیت بهبود قرار دهد، وضعیتی که خطری از نظر بسته شدن راه تنفسی (توسط ترشحات معده یا زبان) ایجاد نگردد.
برای قرار دادن مددجو در وضعیت بهبود اقدامات زیر مطابق (شکل ۱ الف و ب) انجام می‌شود.
– در کنار مددجو زانو بزند و سپس سر او را به سمت خود برگرداند و به عقب خم کند و چانه را بالا بکشد.
– دست مددجو را از آرنج خم کند، به طوری که کف دست به سمت بالا باشد.
– دست دیگر را خم کند و پشت دست را زیر گونه‌اش قرار دهد.
– پای دورتر را خم کند و کف آن را روی زمین قرار دهد.
– زانوی پای خم شده را به سمت خود بکشد.
– مددجو را به سمت خود بچرخاند و با بدن خود، به او کمک کند تا زیاد به جلو نغلتد.
– دست مددجو را زیر سرش نگه دارد و سر وی را کج کند تا راه هوایی باز بماند.
– در صورت وجود احتمال آسیب نخاع، باید بدون خم کردن پاها مددجو را به پهلو برگرداند و برای این که به جلو نغلتند یک پتوی لوله شده یا چیزی مشابه آن در جلوی بدن او قرار دهد.
شکل ۱- نحوه قرار دادن مصدوم در وضعیت بهبود
فعالیت
– با اطرافیان خود اقدامات لازم در هنگام وقوع حادثه را به نمایش بگذارید. – در گروه‌های دو نفره وضعیت بهبود را اجرا کنید.
اولویت‌بندی کمک رسانی (انجام تریاژ)
اگر تعداد مصدومین بیش از یک نفر باشد باید در همان ابتدا با یک ارزیابی و معاینه سریع اولویت را در کمک رسانی تعیین و مشخص نمود. در برنامه کمک‌های نخستین، نحوه بررسی اولویت کمک رسانی را اصطلاحا تریاژ می‌گویند. این «اولویت‌بندی» مقدم بر هر اقدام دیگری است به محض ورود به محل حادثه باید صورت گیرد و مصدومین به چهار دسته تقسیم شوند.
این مصدومین به وسیله نوار، کارت یا چسب‌های رنگی (قرمز، زرد، سبز، سیاه) که روی لباس آن‌ها نصب شده یا روی مچ آن‌ها بسته می‌شود (شکل ۲) از لحاظ اولویت رسیدگی پزشکی، نشان‌دار و مشخص می‌شوند. جدول ۱ چگونگی انتخاب نوع برچسب و تعیین اولویت رسیدگی و اعزام مصدومین را نشان می‌دهد.
شکل ۲- چسب‌های رنگی برای اولویت‌بندی کمک رسانی
جدول ۱- اولویت‌بندی کمک رسانی (تریاژ) بر حسب استانداردهای جهانی
| میزان اولویت | رنگ | گروه | توضیح |
| اولویت ۱ | قرمز | مصدومینی که به مراقبت فوری نیاز دارند. | سریعا باید اعزام شوند. |
| اولویت ۲ | زرد | مصدومینی که آسیب شدید به آن‌ها وارد نشده است. | احتیاج به مراقبت و اعزام سریع ندارند. |
| اولویت ۳ | سبز | مصدومینی که آسیب وارد به آن‌ها خفیف است. | به طور سرپایی درمان می‌شوند. |
| اولویت ۴ | سیاه | مصدومینی که به دلیل شدت آسیب‌های وارده امیدی به زنده ماندن آن‌ها نیست. | مراقبت و اعزام آن‌ها بعد از همه انجام می‌شود. |
اولین امدادگری که به محل حادثه می‌رسد باید دسته‌بندی را انجام دهد. اگر امدادگر زمانی به محل حادثه رسید که دسته‌بندی انجام شده بود باید فورا به سراغ آنهایی که برچسب قرمز دارند برود. در صورتی که مددجویی با برچسب قرمز وجود نداشت باید به آنهایی که برچسب زرد و سپس به افرادی که برچسب سبز دارند کمک کند. انجام تریاژ سبب می‌شود که در یک سانحه بزرگ، که مصدومین زیادند، از نظر انسانی عدالت و مساوات رعایت شود و از نظر علمی و پزشکی اصول صحیح مراقبت به درستی اعمال گردد. در این صورت مصدومین دچار ضایعات و عوارض کمتری خواهند شد.
یک صحنه تصادف و مثالی برای انجام اولویت‌بندی کمک‌رسانی (تریاژ): ساعت سه بعد از ظهر یک روز گرم تابستان اتوبوسی با ۲۹ نفر مسافر از شهر الف عازم شهر ب است. در نیمه راه، راننده اتوبوس متوجه می‌شود که یک تریلی با بار لوله‌های بزرگ فلزی با سرعت زیاد از سمت مقابل می‌آید و به علت احتمالی بریدگی فرمان به چپ و راست جاده منحرف می‌شود. راننده اتوبوس برای جلوگیری از هر گونه حادثه‌ای از سرعت اتوبوس می‌کاهد و اتوبوس را به منتهی الیه سمت راست جاده می‌کشاند. اما زمانی که تریلی با آن بار سنگین خود به اتوبوس نزدیک می‌شود به علت نداشتن تسلط راننده بر فرمان، در یک لحظه به طرف اتوبوس کشیده می‌شود.
راننده اتوبوس با مهارت در یک لحظه اتوبوس را به کنار هدایت می‌کند و این باعث می‌شود که قسمت جلوی اتوبوس صدمه نبیند اما از پنجره دوم به بعد بدنه اتوبوس در اثر تصادف لوله‌ها با آن بریده می‌شود. مسافرانی که کنار پنجره اتوبوس نشسته اند کشته می‌شوند و مسافران صندلی کناری آن‌ها به شدت مجروح می‌شوند و بقیه مسافران به طور سطحی مجروح می‌شوند. راننده اتوبوس نیز از خطر نجات می‌یابد و آسیبی نمی بیند اما دچار بحران روحی شدیدی می‌شود، به طوری که تا ۲۴ ساعت تکلم را از دست می‌دهد. بر حسب تصادف، یک مینی‌بوس حامل کارآموزان امدادگری که برای کارآموزی کمک‌های اولیه مدت یک هفته را در شهر الف گذرانده و در حال بازگشت به خانه‌هایشان هستند بلافاصله، بعد از بروز حادثه جزء اولین ماشین‌هایی هستند که به محل می‌رسند.
سرپرست کارآموزان از راننده مینی‌بوس می‌خواهد که در فاصله مناسبی از جاده مینی بوس را متوقف سازد و طی سخنان کوتاهی به شاگردان خود می‌گوید: بچه‌ها حادثه بدی اتفاق افتاده است و به کمک ما احتیاج دارند. کیف‌های کمک‌های اولیه خود را بردارید تا از آنچه که آموخته‌اید عملا استفاده کنید و به کمک آن‌ها برویم.
سرپرست کارآموزان، برای این که صحنه‌های دل خراش مرگ و صدمه مسافران، شاگردانش را غمگین و دل سرد نکند، با صدای بلند می‌گوید: بچه‌ها خونسردی خود را حفظ کنید شما امداد را به خوبی یاد گرفته‌اید و حالا وقت آن است که به جای دل سوزی یا وحشت از دیدن مجروحان سعی کنید به آنهایی که هنوز زنده هستند و کاری برای آنان می‌شود انجام داد در حد توان و آگاهی خود کمک کنید. مجروحان را برای کمک و اعزام به بیمارستان به کنار جاده ببرید و بر حسب وضعیت جسمی و ضایعات وارد شده به هر کدام، آن‌ها را دسته‌بندی کنید (تریاژ).
بعد از این مرحله، سرپرست با تلفن همراه خود به ترتیب از مرکز اورژانس (تلفن ۱۱۵) و پلیس راه کمک می‌خواهد و به دو نفر از کارآموزان دستور می‌دهد که هر کدام به سمتی بروند و علامت راهنمایی «ایست» و «خطر» را که همراه خود دارند در فاصله‌ای مناسب برای هشدار به رانندگان عبوری در دو طرف صحنه تصادف در وسط جاده قرار دهند تا این که پلیس راه برای انجام اقدامات بیشتر از راه برسد. بعد از این مرحله کارآموزان با دل و جان و اعتماد به نفس کامل به صحنه تصادف می‌روند و به کمک مجروحان می‌پردازند.
اولویت‌بندی کمک رسانی (تریاژ) مصدومین چگونه انجام گرفت؟ یکی از اقدامات اولیه کارآموزان کمک‌های اولیه، معاینه مصدومین و اولویت‌بندی آنان بر حسب میزان ضایعاتی بود که به آن‌ها رسیده بود. بعد از این کار و به ترتیب اولویت به مجروحان کمک کردند و سپس با اطمینان از وضعیت مصدومین، آن‌ها را با اولین وسیله نقلیه مناسب به بیمارستان اعزام نمودند. تعداد ۲۹ مسافر و یک نفر راننده برای گرفتن کمک‌های اولیه به شرح زیر اولویت‌بندی شدند:
گروه اول: برچسب قرمز
– دختر ۱۴ ساله‌ای که دچار شکستگی چند دنده شده بود و تنگی نفس شدید داشت.
– زن ۴۰ ساله‌ای که شکستگی‌های باز متعدد، خونریزی در دست و پا و شوک ناشی از خونریزی داشت.
– دختر ۱۹ ساله‌ای دچار ضربه مغزی شده بود و ضمن شکستکی فک حالت نیمه بیهوشی داشت.
– مرد ۴۷ ساله‌ای که آثار شکستگی یا ضرب دیدگی نداشت اما از درد شکم و ضربه به آن شاکی بود و بسیار رنگ پریده بود (احتمالا دچار شوک ناشی از خونریزی داخلی و پارگی طحال بود).
به این چهار نفر برچسب قرمز زده شد و این‌ها اولین گروهی بودند که کمک‌های اولیه دریافت داشتند و با اولین وسیله نقلیه مناسب به بیمارستان اعزام شدند.
گروه دوم: برچسب زرد
– مردی ۲۰ ساله با شکستگی ساق پا و جراحت عمقی صورت؛
– مردی ۷۵ ساله دچار ورم و کبودی بازوی راست و شکستگی انگشتان همان دست؛
– زنی ۶۲ ساله دچار بریدگی نسبتا عمیق صورت که خونریزی آن قطع شده و کبودی و درد شانه چپ داشت.
– کارآموزان بر روی لباس‌های این گروه برچسب زرد زدند.
گروه سوم: برچسب سبز
– ۵ زن و ۷ مرد و ۳ کودک در سنین مختلف، که یا جراحتی نداشته یا زخم‌ها و خراش‌های سطحی برداشته بودند، بقیه مسافرین را تشکیل می‌دادند. اما همه آن‌ها در حالت بهت و شوک بودند و بسیار بیمناک به نظر می‌رسیدند. راننده اتوبوس اگرچه مجروح نشده بود اما در گوشه‌ای نشسته و قادر به تکلم نبود. کارآموزان بر روی لباس‌های این گروه برچسب سبز زدند.
گروه چهارم: برچسب سیاه
– زن ۳۰ ساله‌ای که دچار ضربه شدید جمجمه و شکافتگی استخوان آن شده بود. او در اغمای عمیق همراه با خرخر و تنفس نامرتب بود. امیدی به زنده ماندن این زن وجود نداشت. لذا کارآموزان بر روی لباس این زن برچسب سیاه زدند. برای کشته شدگان که ۷ نفر بودند، برچسب سیاه زدند.
فعالیت
در نمایشی مصدومینی فرضی را، که دچار صدمات مختلفی هستند، تشخیص و براساس اولویت‌بندی تریاژ) دسته‌بندی کنید.
وسایل مورد نیاز کمک‌های نخستین
تهیه یک جعبه کمک‌های نخستین برای خانه، محیط کار و سایر اماکن ضروری است. وسایل و لوازمی که در این جعبه گذارده می‌شوند در بیشتر موارد عبارت‌اند از:
۱- محافظ صورت برای دادن تنفس دهان به دهان؛
۲- باز نگاه دارنده راه هوایی در چند اندازه؛
۳- چسب زخم برای زخم‌های کوچک؛
۴- وسایل شست و شو و پانسمان زخم، دستکش یکبار مصرف، گاز استریل، پنبه، محلول‌های ضدعفونی (مثل بتادین و سرم فیزیولوژی)، پنس، چسب یا سنجاق قفلی، قیچی؛
۵- انواع باند، باند نواری (در اندازه‌های مختلف ۲، ۵ و ۱۰ سانتی متری)، باند سه گوش، باند کشی؛
۶- کیسه آب گرم و کیف یخ؛
۷- چراغ قوه؛
۸- ثابت کننده گردن؛
۹- تخته شکسته‌بندی (آتل) در اندازه‌های مختلف.
بعضی از وسایل داخل جعبه کمک‌های نخستین در شکل ۳-۱ نشان داده شده است.
شکل ۳- وسایل جعبه کمک‌های نخستین
فعالیت
کیف لوازم کمک‌های نخستین را برای منزل خود تهیه کنید.
سؤالات تئوری
١- کمک‌های اولیه را تعریف کنید.
۲- خصوصیات امدادگر را توصیف کنید.
٣- اقدامات لازم به هنگام وقوع حادثه را به ترتیب نام ببرید.
۴- اگر مصدومی جراحات متعدد داشته باشد به کدام جراحت او زودتر رسیدگی می‌کنید؟
الف) سوختگی ب) شکستگی. ج) خونریزی د) خراشیدگی وسیع
۵- در چه مواردی مصدوم را در وضعیت بهبود قرار می‌دهید؟
۶- تریاژ چیست و چگونگی انجام آن شرح دهید.
۷- در جدول زیر، رنگ برچسب هر یک از مصدومین را در ستون مقابل آن بنویسید.
| زنی که دچار ضربه شدید جمجمه و شکافتگی استخوان آن شده و در اغمای عمیق است. | |
| جوانی که دچار ضربه مغزی شده و ضمن شکستگی فک، حالت نیمه بیهوشی دارد. | |
| پسر جوانی که هیچ علایم حیاتی در او دیده نمی‌شود. | |
| مرد مسنی که دچار ورم و کبودی بازوی راست و شکستگی انگشتان همان دست است. | |
| کودکی که یا جراحتی نداشته یا زخم‌ها و خراش‌های سطحی برداشته است. |
۸- وسایل لازم برای کمک‌های اولیه را فهرست کنید.
» فایل word «اصول کمک‌های نخستین»
» فایل pdf «اصول کمک‌های نخستین»
