خلاصهای از بخشهای سابق
بیووان: حس بینایی: سلولهای گیرنده بینایی شامل سلولهای استوانه ای و مخروطی هستند و پتانسیل گیرنده در چشم از نوع هایپرپلاریزاسیون است و فقط در سلولهای گانگلیونی پتانسیل عمل قابل انتقال ایجاد میشود.
حس شنوایی: گیرنده های اصلی شنوایی سلولهای مژکدار داخلی هستند که در انتقال صوت نقش دارند و پتانسیل گیرنده در این سلولها دپلاریزاسیون ناشی از ورود پتاسیم است.
حس چشایی: گیرنده های چشایی کمورستپور بوده و پتانسیل گیرنده از نوع دپلاریزاسیون دارند.
و اما بویایی:
گیرنده های بویایی از نوع گیرنده های شیمیایی هستند که بوسیله مولکولهای محلول در موکوس بینی تحریک می شوند این گیرنده ها تله رستپور با گیرنده راه دور هستند هیچگونه رلهای در تالاموس ندارند (البته امروزه کشف شده مسیرهایی از بویایی به تالاموس وارد میشوند) و هیچ ناحیه تصویر شدن برای بویایی در نئوکورتکس وجود ندارد.
این گیرنده ها در واقع سلولهای عصبی دو قطبی هستند که در بخش تخصص عمل یافته مخاط بینی (مخاط مایل به زرد پیگمان دار) قرار دارند. نورون ها دندریت های کوتاه ضخیم دارند که میله بویایی گفته می شود از این میله ها مژک هایی به سمت مخاط کشیده می شود آکسون نورونهای گیرنده تحت عنوان عصب بویایی وارد پیاز بویایی می شود این عصب را عصب جمجمه ای I مینامند.
مکانیسم عمل سلول بویایی
گیرنده بویایی فقط به موادی پاسخ می دهد که با اپی تلیوم بویایی تماس پیدا کرده و در موکوس پوشاننده آن حل شود. این گیرنده ها با G-پروتئین در ارتباطند. بهطوری که در صورت تحریک رسپتور ماده بودار فعال شدن G-پروتئین باعث افزایش cAMP می شود که با باز کردن کانال سدیمی سبب ورود سدیم بداخل سلول گیرنده و دپلاریزاسیون سلول گیرنده می شود.
نکته مهم: گیرنده های بویایی ظرف حدود ۱ ثانیه پس از تحریک بمیزان ۵۰ درصد اداپتاسیون پیدا می کنند و بعد از آن به آهستگی آداپته می شوند.
مسیر مرکز بر بویایی
فیبرهای عصبی بویایی که از پیاز بویایی به طرف عقب سیر می کنند راه بویایی گفته می شوند. در پیاز بویایی آکسون ها بر روی گلومرول ها ختم می شوند هر گلومرول محل ختم ۲۵۰۰۰ آکسون از سلول بویایی است.
همچنین ۲ نوع سلول دیگر نیز در پیاز بویایی هستند که روی گلومرول ختم می شوند:
۱. سلولهای کلافه ای
۲. سلولهای میترال
جسم سلولی این سلولها روی پیاز بوده و دندریت آنها با گلومرول ارتباط برقرار می کند این ها سیناپس را از سلولهای نورونی بویایی دریافت می کنند بعد آکسون هایشان را از طریق راه بویایی ارسال می کنند تا به بخشهای بالاتر برسد.
در نهایت راه بویایی به دو منطقه در مغز می رسد: ناحیه بویایی میانی و ناحیه بویایی جانبی.
ناحیه بویایی میانی شامل تعدادی هسته است که در جلوی هیپوتالاموس واقع شده و سیگنالهای خود را به سیستم لیمبیک می فرستد. که در ارتباط با رفلکس های بویایی ابتدایی است.
ناحیه بویایی جانبی عمدتا از قشر جلوی پریفرم و قشر پیریفرم و بخش قشری هسته های آمیگدالوئید تشکیل شده که تماما بداخل لیمبیک و بخصوص هیپوکامپ می روند. که این سیستم کنترل اتوماتیک اما تا حدودی قابل یادگیری برای خوردن غذا و تنفر از غذای سمی را ایجاد میکند.
نکته: سیستم بویایی جدید در میمون ها یافته شده که در دو هسته تالاموس پشتی_میانی شده و از آنجا به بخشی از قشر کاسه چشمی پیشانی می روند و بنظر می رسد برای درک خودآگاهانه بویایی باشد. (گایتون)
در پایان: گیرندههای بویایی کمورستپور و تله رستپور هستند.
تست مربوط به کل بخشهای حواس ویژه
۱. کدامیک از موارد زیر مربوط به عمل عضلات رکابی و کشنده پرده تمپان است؟ (ارشد فیزیو ۸۷)
الف) تقویت اصوات رسیده به گوش
ب) حفاظت حلزون در برابر اصوات شدید
ج) پوشاندن اصوات با فرکانس بالا در محیط های بسیار آرام
د) تضعیف فعالیت حرکتی سلولهای مژکدار خارجی درون حلزون
۲. اصوات با فرکانس بالا کدام ناحیه حلزون گوش را تحریک میکند؟ (ارشد فیزیو ۸۵)
الف) بخش انتهایی
ب) بخش ابتدایی
ج) بخش میانی
د) سراسر حلزون به طور یکنواخت
۳. در مورد سلولهای شبکیه کدام عبارت صحیح است؟ (ارشد فیزیو ۸۵)
الف) آکسون سلولهای استوانه ای و مخروطی عصب بینایی را تشکیل می دهند.
ب) ناحیه کانونی فاقد سلولهای استوانه ای است.
ج) سلولهای آماکرین، سلولهای مخروطی و استوانه ای را مهار میکند.
د) حساسیت سلولهای مخروطی نسبت به نور بیشتر از سلولهای استوانه ای است.
۴. کدامیک از موارد زیر درباره حس بویایی صحیح است؟ (ارشد فیزیو ۸۴)
الف) گیرنده های بویایی نورون نبوده و از نوع اپی تلیایی هستند.
ب) ملکولهای بودار در سطح غشاء به گیرنده های مربوطه متصل و پروتئین G را فعال می کنند.
ج) در انسان ها بیشترین حساسیت سیستم بویایی به اتیل اتر است.
د) کمترین تغییر در شدت بو توسط گیرنده های بویایی حس می شود.
۵. جوانه های چشایی موجود در یک سوم خلفی زبان به چه مزه ای حساسیت بیشتری دارند؟ (ارشدتغذیه ۸۴)
الف) شیرینی ب) تلخی
ج) شوری د) ترشی
