«باسمه تعالی»
سوالات امتحان نهایی درس: فارسی ۳
رشته: ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی
تعداد صفحه: ۵
تاریخ امتحان: ۱۳۹۹/۰۳/۲۶
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
مدت امتحان: ۹۰ دقیقه
ساعت شروع: ۸ صبح
دانش‌آموزان روزانه، سراسر کشور در نوبت خرداد سال ۱۳۹۹
مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی
الف) بخش الزامی
قلمرو زبانی (۵/۵ نمره)
۱) معنی هر یک از واژه‌های مشخص شده را بنویسید. (۱)
الف) دست انابت به امید اجابت به درگاه حق بردارد.
بازگشت به سوی خدا، توبه، پشیمانی (ص ۱۳)
ب) این عده قلیل بر بالای کوه، روشنایی خیره‌کننده‌ای دیدند.
اندک، کم (ص ۱۲۵)
ج) هفت خان را… / آن هریوه خوب و پاک آیین روایت کرد/
هروی، منسوب به هرات (ص ۱۱۰)
د) در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند
فریاد و زاری به صدای بلند (ص ۴۶)
۲) جدول زیر را کامل کنید. (۰/۵)
| واژه | هم‌آوا | مترادف |
| غربت |
قربت / (ص ۸۴) بیگانگی، دوری، تنهایی (ص ۸۴)
۳) املای درست هر واژه را از داخل کمانک انتخاب نمایید. (۰/۷۵)
الف) چه باک از موج (بحر / بهر) آن را که باشد نوح کشتیبان؟
ب) می‌دانید که من بیش از همه (مُسر / مُصر) بودم در شنیدن حرف‌های شما
ج) جزیره‌های کوچک و بزرگ مثل وصله‌های رنگارنگ بر (تیلسان / طیلسان) آبی مدیترانه دوخته شده است.
الف) بحر (ص ۱۳)
ب) مُصر (ص ۸۸)
ج) طیلسان (ص ۶۱)
۴) در گروه کلمات زیر، سه مورد نادرستی املایی وجود دارد؛ درست هر یک را بنویسید. (۰/۷۵)
عملیات احداث، یقما و تاراج، چریغ آفتاب، جثّه آدمی، صدای مهیب، آذرم و حیا، سطور و چهارپا، مسلک و روش
یقما و تاراج: یغما (ص ۷۷) / آذرم و حیا: آزرم (ص ۱۰۰) / سطور و چهارپا: ستور (ص ۳۴)
۵) در جدول زیر، درست یا نادرست بودن هر یک از موارد داده شده را تعیین کنید. (۰/۷۵)
| الف | فعل «نیست» در هر دو مصراع بیت زیر، اسنادی است. «سرّ من از ناله من دور نیست لیک چشم و گوش را آن نور نیست» | درست | نادرست |
| ب | در بیت زیر واژه «برگ و بار» مفعول است. «دیروز اگر سوخت ای دوست، غم برگ و بار من و تو/ امروز می‌آید از باغ، بوی بهار من و تو» | درست | نادرست |
| ج | در گروه اسمی «دوست بسیار مهربان»، واژه «بسیار» صفتِ صفت است. | درست | نادرست |
الف) نادرست (ص ۴۶)
ب) درست (ص ۸۴)
ج) نادرست (ص ۷۴)
۶) با توجه به جمله «بوی شبدرِ دوچین، هوا را عطرآگین ساخته است»، به سوالات پاسخ دهید. (۰/۵)
الف) نقش دستوری واژه «عطرآگین» را بنویسید.
ب) کدام واژه «صفتِ مضاف الیه» است؟
الف) مسند (ص ۸۱)
ب) دوچین (ص ۸۱)
۷) در نوشته «بدان که از جمله نام‌های حُسن یکی «جمال» است و یکی «کمال». و هرچه موجودند، از روحانی و جسمانی، طالب کمال‌اند. و هیچ‌کس نبینی که او را به جمال میلی نباشد»، (۰/۵)
الف) یک مورد حذف فعل بیابید و بنویسید.
ب) مرجع ضمیر «او» را تعیین کنید.
الف) حذف فعل «است»، یکی کمال (است) (ص ۵۲)
ب) هیچ‌کس (ص ۵۲)
۸) با توجه به بیت زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید.
«صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چوب تا شد تهی از خویش و نی‌اش نام نهادند»
الف) بیت را از شیوه «بلاغی» به شیوه «عادی» برگردانید. (۰/۵)
یک چوب، صد تیغ جفا بر سر و تن دید تا از خویش تهی شد و آن را نی نامیدند.
ب) «واو» ربط (پیوند) در کدام مصراع این بیت به کار رفته است؟ (۰/۲۵)
مصراع دوم (ص ۶۲)
قلمرو ادبی (۴ نمره)
۹) مصراع دوم هر یک از بیت‌های زیر را بنویسید. (۱)
الف) اگر مستم اگر هشیار اگر خوابم اگر بیدار
به سوی تو بود روی سجودم؛ میهن ای میهن! (ص ۱۱۷)
ب) لبریز زندگی است نفس‌های آخرت
آورده مرگ، گرم آغوش تو پناه (ص ۹۷)
۱۰) کدام گزینه، بیت «بازآ که در هوایت خاموشی جنونم» را کامل می‌کند؟ (۰/۵)
الف) لبخند گاه گاهت صبح ستاره باران
ب) فریادها برانگیخت از سنگ کوهساران
ج) بیداری ستاره در چشم جویباران
د) ای مهربان‌تر از برگ در بوسه‌های باران
ب) یا فریادها برانگیخت از سنگ کوهساران (ص ۵۷)
۱۱) هر یک از آرایه‌های «تلمیح، مجاز و اسلوب معادله» در کدام بیت دیده می‌شود؟ (۰/۷۵)
۱) از دست و زبان که برآید کز عهده شکرش به درآید
مجاز (ص ۱۲)
۲) عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را سیل، یکسان می‌کند پست و بلند راه را
اسلوب معادله (ص ۴۹)
۳) آتش ابراهیم را نبود زیان هر که نمرودی است، گو می‌ترس از آن
تلمیح (ص ۱۰۶)
۱۲) آرایه مشترک در دو مصراع زیر چیست؟ (۰/۲۵)
الف) با شیر سپهر بسته پیمان ب) پنهان مکن آتش درون را
استعاره یا مجاز (شیر سپهر، استعاره از خورشید و آتش استعاره از اعتراض و خشم) (ص ۳۵ و ۳۴)
۱۳) با توجه به نوشته زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید. (۰/۵)
«زمزمه لطیف و ملایم شما گمان مرا تأیید کرد. کجا می‌توانست مخفیگاه من باشد، در زمانی که ماه داشت سربلند از پشت ابرهای تیره بیرون می‌آمد؟»
الف) کدام واژه دارای آرایه «تشخیص» است؟
ب) در کدام قسمت، آرایه «حس‌آمیزی» دیده می‌شود؟
الف) ماه
ب) زمزمه لطیف، زمزمه ملایم (ص ۹۰)
۱۴) هر یک از بیت‌های زیر، دارای کدام زمینه حماسه است؟ (۰/۵)
الف) «سیاوش سیه را به تندی بتاخت نشد تنگ‌دل، جنگ آتش بساخت»
قهرمانی، پهلوانی (ص ۱۰۴)
ب) «بدان گاه سوگند پرمایه شاه چنین بود آیین و این بود راه»
ملی (ص ۱۰۳)
۱۵) نام پدیدآورنده هر یک از آثار زیر را بنویسید. (۰/۵)
الف) تمهیدات
ب) در حیاط کوچک پاییز در زندان
الف) عین‌القضات همدانی (ص ۵۳)
ب) مهدی اخوان ثالث (ص ۱۱۴)
قلمرو فکری (۶/۵ نمره)
معنی هر یک از موارد زیر را به نثر روان بنویسید.
۱۶) در عشق کسی قدم نهد کِش جان نیست (۰/۵)
کسی می‌تواند به عالم عشق وارد شود که به خودش توجه نداشته باشد (از جان خود بگذرد). (ص ۵۳)
۱۷) امپراتوری‌های بزرگ هم مانند آدم‌های ثروتمند، معمولاً از سوءهاضمه می‌میرند. (۰/۵)
پادشاهی‌های بزرگ، مانند انسان‌های ثروتمند، به خاطر زیاده‌خواهی و زیاد خوردن از بین می‌روند. (ص ۶۲)
۱۸) بگرای چو اژدهای گرزه (۰/۵)
همانند اژدهای زهردار و سمی حمله کن. (ص ۳۵)
۱۹) آن‌جا در آن برزخ سرد، در کوچه‌های غم و درد غیر از شب آیا چه می‌دید چشمان تار من و تو؟ (۰/۷۵)
در دوران حکومت ستم‌شاهی که همه جا پر از درد و رنج بود، ما جز ظلم و ستم چیزی نمی‌دیدیم. (ص ۸۴)
۲۰) گفت: «از بهر غرامـت جامــه‌ات بیرون کنــم» گفت: «پوسیده است، جز نقشی ز پود و تار نیست» (۰/۵)
مامور گفت: برای جریمه، لباست را از تو می‌گیرم، مست گفت: لباس من پوسیده و کهنه است و به سبب فقر، فقط ظاهر لباس را دارد. (ص ۱۹)
۲۱) چون فرود آیی به وادی طلب پیشت آید هر زمانی صد تعب (۰/۵)
وقتی به بیابان و مرحله اول، یعنی طلب، قدم بگذاری، هر لحظه با رنج و سختی زیادی روبه‌رو خواهی شد. (ص ۱۲۲)
به سوالات درک مطلب پاسخ دهید.
۲۲) با توجه به سروده «شعر نیست؛/ این عیار مهر و کین مرد و نامرد است/ بی عیار و شعرِ محض خوب و خالی نیست/» (۰/۵)
الف) مقصود از «شعر محض خوب و خالی» چیست؟
شعری که فقط زیبایی ظاهری دارد (یا شعری که به محتوا توجه ندارد).
ب) منظور شاعر از قسمت مشخص شده، چیست؟
معیاری برای سنجش مردانگی و نامردی (ص ۱۱۰)
۲۳) در نوشته «پرده ناموس بندگان به گناهِ فاحش ندرد و وظیفه روزی به خطای مُنکَر نَبُرد» سعدی بر دو صفت الهی تاکید کرده است؛ آن دو را بنویسید. (۰/۵)
پوشاننده گناه و خطا (ستارالعیوب) و رزاق بودن و بخشندگی (ص ۱۲)
۲۴) مفهوم مشترک دو بیت زیر را بنویسید. (۰/۵)
«سینه خواهم شرحه شرحه از فراق تا بگویم شرح درد اشتیــاق
نی، حریف هـــر کـــه از یاری برید پرده‌هایش پرده‌های ما درید»
مفهوم مشترک: حال عاشق و عارف را کسی درک می‌کند که درد عشق کشیده باشد. (ص ۴۶ و ۴۷)
۲۵) هر یک از بیت‌های ردیف «اول» با کدام یک از مفاهیم ردیف «دوم» متناسب است؟ آن‌ها را به هم ربط دهید. (در ستون «دوم» یک مفهوم اضافی است.) (۱)
| ردیف اول | ردیف دوم |
| الف) سیاوش بدو گفت اندُه مدار / کزین سان بود گردش روزگار | ۱- بیان نابه‌سامانی‌های جامعه |
| ب) گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان می‌روی/ گفت جرم راه رفتن نیست ره هموار نیست | ۲- ابراز خشم بر دشمن |
| ج) شیرمردی باید این ره را شگرف/ زانکه ره دور است و دریا ژرف ژرف | ۳- بیگانه‌ستیزی |
| د) خانه‌ای کاو شود از دست اجانب آباد/ ز اشک ویران کُنَش آن خانه که بیت الحزن است | ۴- تقدیرگرایی |
| ۵- بیان دشواری‌های راه عشق |
الف) ۴ (ص ۱۰۳)
ب) ۱ (ص ۱۹)
ج) ۵ (ص ۱۲۰)
د) ۳ (ص ۲۶)
۲۶) هر یک از بیت‌های زیر، با کدام یک از وادی‌های عرفانی داخل کمانک، تناسب دارد؟ (۰/۵)
الف) هشت جنت نیز این‌جا مرده‌ای است هفت دوزخ همچو یخ افسرده‌ای است (استغنا / طلب)
ب) صد هزاران سایه جاوید، تو گم شده بینی ز یک خورشید، تو (توحید / فنا)
الف) استغنا (ص ۱۲۳)
ب) فنا (ص ۱۲۵)
ب) بخش انتخابی
دانش‌آموز عزیز، برای کسب ۴ نمره، از سوال ۲۷ تا ۴۲، فقط ۸ سؤال را به دلخواه انتخاب کنید و پاسخ دهید.
قلمرو زبانی (۳ نمره)
۲۷) نقش دستوری ضمایر مشخص شده را در هر مصراع بنویسید. (۰/۵)
الف) گفت آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه ب) که دوزخ مـرا زین سخن گشت خوار
الف) مضاف الیه (ص ۱۹)
ب) متمم (ص ۱۰۱)
۲۸) در نوشته «رم، پایتخت ایتالیا، شهری است قدیمی با دیوارهای قطور و باروهای دود خورده»، (۰/۵)
الف) کدام واژه، نقش تبعی «معطوف» دارد؟
ب) گروه اسمی مشخص شده، دارای کدام نقش دستوری است؟
الف) بارو
ب) بدل (ص ۶۶)
۲۹) با توجه به سروده زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید. (۰/۵)
«آیا چیزی در مخیله آدمی می‌گنجد که قلم بتواند آن را بنگارد / اما جان صادق من آن را برای تو ترسیم نکرده باشد؟!»
الف) در این سروده، یک پیوند «هم‌پایه‌ساز» بیابید و بنویسید.
ب) زمان کدام فعل «مضارع اخباری» است؟
الف) اما
ب) می‌گنجد (ص ۱۵۵)
۳۰) فعل «ساخت» را در دو جمله، با معنای متفاوت به کار ببرید. (۰/۵)
۱- او با ناملایمات زندگی ساخت. (کنار آمد / سازش کرد)
۲- در کنار آن ورزشگاه، بیمارستان بزرگی ساختند. (بنا کردند) (ص ۱۰۵)
۳۱) کاربرد نشانه «ان» در واژه «خواهان» با کاربرد این نشانه در کدام گزینه، یکسان است؟ (۰/۵)
الف) خاوران
ب) سپاهان
ج) گریزان
د) پایان
ج) گریزان (ص ۱۵۲)
۳۲) در عبارت «در این اثنا، صدای زنگ تلفن از سرسرای امارت بلند شد»: (۰/۵)
الف) املای کدام واژه نادرست است؟
ب) معنای واژه «سرسرا» را بنویسید.
الف) امارت: عمارت
ب) محوطه‌ای سقف‌دار در داخل خانه‌ها که در ورودی ساختمان به آن باز می‌شود. (برابر واژه‌های هال و لابی) (ص ۱۳۷)
قلمرو ادبی (۲ نمره)
۳۳) جمله‌های زیر را با واژه مناسب کامل کنید. (۰/۵)
الف) کتاب قصه‌های دوشنبه، نوشته ……………… است.
ب) نویسنده داستانِ ……………….، محمدعلی جمال‌زاده است.
الف) آلفونس دوده (ص ۱۶۲)
ب) کباب غاز (ص ۱۴۰) (ذکر نام آثار دیگر نویسنده، درست است.)
۳۴) در سروده «عشق من، / خنده تو / در تاریک‌ترین لحظه‌ها می‌شکفد / بخند؛ زیرا خنده تو / برای دستان من، / شمشیری است آخته»: (۰/۵)
الف) کاربرد «استعاره» را در قسمت مشخص شده توضیح دهید.
خنده به گلی تشبیه شده که از ویژگی‌های آن شکفتن است.
ب) شاعر در بند پایانی از چه آرایه ادبی بهره برده است؟
تشبیه (خنده به شمشیر) یا کنایه (ص ۱۵۰)
۳۵) با توجه به هر یک از اشعار داده شده، کدام یک از آرایه‌های ادبی داخل کمانک، نادرست است؟ (۰/۵)
الف) گرچه بیرون تیره بود و سرد همچون ترس / قهوه‌خانه گرم و روشن بود همچون شرم (حسن تعلیل، تضاد، جناس)
ب) چو از کوه آتش به هامون گذشت خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت (مجاز، تلمیح، تشبیه)
الف) حسن تعلیل (ص ۱۰۴)
ب) تلمیح (ص ۱۰۹)
۳۶) در بیت زیر، با توجه به واژه «باد»، آرایه جناس تام (همسان) را بررسی کنید. (۰/۵)
آتش است این بانگ نای و نیست باد هر که این آتش ندارد نیست باد
«باد» در مصراع اول اسم (باد و هوا) و در مصراع دوم فعل دعایی (الهی باشد) است. (ص ۴۷)
قلمرو فکری (۳ نمره)
۳۷) هر یک از مفاهیم زیر، با کدام بیت متناسب است؟ (یک بیت اضافی است) (۰/۵)
الف) «ناپایداری قدرت»
ب) «اشتیاق پایان‌ناپذیر عاشق»
۱) می‌تواند حلقه بر در زد حریم حُسن را در رگ جان هر که را چون زلف، پیچ و تاب هست
۲) هر که جز ماهی، ز آبش سیر شد هر که بی‌روزی است، روزش دیر شد
۳) کاووس کیانی که کی‌اش نام نهادند کی بود؟ کجا بود؟ کی‌اش نام نهادند؟
الف) ۳ (ص ۶۲)
ب) ۲ (ص ۴۷)
۳۸) در بیت زیر، معنای قسمت مشخص شده را بنویسید. (۰/۵)
«روی‌ها چون زین بیابان در کنند جمله سر از یک گریبان برکنند»
همگی به وحدت و یگانگی می‌رسند. (ص ۱۲۳)
۳۹) شاعر در سروده زیر، توصیف چه چیزهایی را ناممکن می‌داند؟ (۰/۵)
«چه حرف تازه‌ای برای گفتن مانده است یا چه چیز تازه‌ای برای نوشتن / که بتواند عشق مرا یا سجایای ارزشمند تو را بازگو کند؟»
بیان میزان عشق و شیفتگی عاشق، و ویژگی‌های ارزشمند معشوق. (ص ۱۵۵)
۴۰) در سروده «نان را از من بگیر، اگر می‌خواهی، / هوا را از من بگیر، اما / خنده‌ات را نه / گل سرخ را از من مگیر» منظور شاعر از «نان و هوا» و «گل سرخ»، به ترتیب، چیست؟ (۰/۵)
نان و هوا: نیازهای جسمانی و مادی / گل سرخ: خنده و شادی (عشق)
۴۱) با توجه به عبارت زیر به سوالات پاسخ دهید. (۰/۵)
«حالا دیگر چانه‌اش هم گرم شده و در خوش‌زبانی و حرافی و شوخی و بذله، نوک جمع را چیده و متکلم وحده و مجلس‌آرای بلامعارض شده است»
الف) «چانه گرم شدن» با کدام یک از واژه‌های «خوش‌زبانی، حرافی، شوخی و بذله»، مفهوم یکسانی دارد؟
ب) مقصود از «چیدن نوک جمع» چیست؟
الف) حرافی
ب) مسلط شدن بر دیگران در سخن گفتن (ص ۱۳۷)
۴۲) با توجه به سروده زیر، ویژگی «عشق جاودانی» چیست؟ (۰/۵)
«این‌گونه است که عشق جاودانی همواره معشوق را جوان می‌بیند / و نه توجهی به گرد و غبار جراحات پیری دارد»
همواره معشوق را زیبا می‌بیند و گذر زمان و پیری در این عشق تأثیری ندارد. (ص ۱۵۵)
«موفق باشید.»
