راه و روش پژوهش‌های جغرافیایی
داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش ﮐﺎوﺷﮕﺮاﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ قرون متمادی صورت گرفته و از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﻘﺎل دﺳﺘﺎوردﻫﺎی آن ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎی ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻨﻮﻧﯽ در آﻣﺪه اﺳﺖ. ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﺗﻼش را ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻴﺎز ﻓﻄﺮی اﻧﺴﺎن ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ و ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ او ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﺮای دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪفﻫﺎ و روشﻫﺎ، اﺑﺰارﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ آنها را اﺑﺪاع ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎن را آنﻃﻮر ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺎ آن راﺑﻄﻪای ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ.
ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﻳﮏ روش ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﻃﺮح ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﮑﺎنﻫﺎی روی زﻣﻴﻦ و ارﺗﺒﺎط آنها ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﻣﯽﭘﺮدازد. ﭘﺮﺳﺶﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً با طرح سه ﺳﺆال اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد:
الف) «کجا» اصلی ترین پرسشی است که در جغرافیا مطرح می‌شود. زیرا همه فعالیت های انسان در مکان شکل می‌گیرد. روستاها، شهرها و کشورها و قاره‌ها، همه و همه مکان محسوب می‌شوند.
ب) ﭼﺮا ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ در ﻣﮑﺎن ﺧﺎﺻﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ؟ به نقشه پراکندگی شهرها در استان اصفهان در شکل ۱ نگاه کنید. ﺷﻬﺮﻫﺎ در اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه‌اﻧﺪ؟ ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﮕﺎه اول ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﻗﺎﻋﺪه خاصی تبعیت نمی‌کند اما جغرافی‌دانان چنین برداشتی ندارند. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﺎن، ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ ﺷﻬﺮﻫﺎ در اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ و در ﻫﺮ ﻧﻘﺸﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﮑﻞ و اﻟﮕﻮى ﺧﺎﺻﻰ دارد و از ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻰ ﭘﺬﻳﺮد. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ، دوﻣﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻨﻴﺎدى در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ، ﻳﻌﻨﻰ ﭼﺮا آن‌جا؟ ﺷﮑﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد. در واﻗﻊ، جغرافی‌دان علاوه بر مکان، شکل و نحوه پراکندگی، پدیدهﻫﺎى ﻣﮑﺎﻧﻰ را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰکند.
پ) چگونه پدیده‌های این مکان معین بر روی زندگی اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﯽﮔﺬارد؟
ﺷﮑﻞ ۱ـ نقشه ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ ﺷﻬﺮﻫﺎى اﺳﺘﺎن اﺻﻔﻬﺎن
اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﮑﻰ از ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻧﻮاﺣﻰ ﻣﺮﮐﺰى اﻳﺮان ﺑﺮوﻳﺪ، ﻫﻨﮕﺎم ورود، ﺷﮑﻞ ﻇﺎﻫﺮى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ را ﺟﻠﺐ ﻣﻰﮐﻨﺪ و از ﺧﻮد ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ: ﭼﺮا در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ ﺳﻘﻒ ﺑﺮﺧﻰ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﮔﻨﺒﺪى ﺷﮑﻞ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻳﮑﻰ از زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى اﺻﻠﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ و ﺑﺎ روشﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت اﺻﻠﻰ ﭘﺎﺳﺦ داده ﻣﻰﺷﻮد.
پژوهش چیست؟
به مجموعه فعالیت‌های منطقی و منظمی که برای پاسخ‌گویی به سؤالات علمی و چاره‌جویی برای رفع مشکلات شناخته شده انجام می‌گیرد پژوهش علمی می‌گویند. از این رو ضرورت انجام دادن پژوهش‌های علمی، پاسخ‌گویی به نیازها و سؤالاتی است که برای انسان به وجود می‌آید. پژوهش‌ها بر اساس هدف و ماهیت و روش به دو دسته تقسیم می‌شوند:
پژوهش بر اساس هدف:
۱- پژوهش بنیادی: به منظور کشف اصول و قوانین کلی حاکم بر روابط پدیده‌ها انجام می‌شود و حاصل آن، گسترش دانش و شناخت ویژگی‌های مورد مطالعه است. پژوهش‌های بنیادی زیربنای پژوهش‌های کاربردی هستند.
۲- پژوهش کاربردی: با هدف رفع نیازهای زندگی انسان و یافتن راه‌حل برای مشکلات موجود با استفاده از یافته‌های پژوهش‌های بنیادی انجام می‌گیرد.
ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ و روش:
۱- علّی (علّت و ﻣﻌﻠﻮﻟﻰ): در اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ، ﻋﻠﻞ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﻳﮏ روﻳﺪاد ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺮرﺳﻰ می‌شود؛ مثلاً ﺑﺮرﺳﻰ ﻋﻠﻞ وﻗﻮع ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﻰ در ﻳﮏ ﻧﺎﺣﻴﻪ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻋﻠﻞ اﻳﻦ روﻳﺪاد را بشناسد و برای پیش‌بینی این پدیده و مقابله ﺑﺎ آن در آﻳﻨﺪه راهﺣﻞﻫﺎﻳﻰ اراﺋﻪ دﻫﺪ. ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎى علّی معمولاً از ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎى ﮐﺎرﺑﺮدى‌اﻧﺪ؛ زﻳﺮا از ﻧﺘﺎﻳﺞ آنها ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺗﮑﺮار روﻳﺪاد ﻳﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد.
۲- توصیفی: پژوهشگر در این نوع پژوهش در پی یافتن پاسخ سوال مربوط به چگونگی است و با بررسی وضع موجود، ویژگی‌ها و صفات پدیده و متغیر و ارتباط بین متغیرها را مشخص می‌کند؛ مانند بررسی وضعیت ناهمواری یک منطقه، بررسی وضعیت شاغلین شهر و…
۳- همبستگی: این پژوهش برای مطالعه میزان تغییرات در یک یا چند عامل در اثر تغییرات یک یا چند عامل دیگر است؛ مثلاً رابطه میزان فرسایش خاک با قطع درختان جنگلی.
برای مطالعه
۴- تجربی (آزمایشی): در این پژوهش، با دست‌کاری روش‌ها یا شرایط محیطی خاص، چگونگی تأثیر تغییرات را بر شرایط مورد نظر بررسی و مطالعه می‌کند. پژوهش تجربی اغلب در آزمایشگاه و در مسیر پژوهش‌های علمی صورت می‌گیرد.
۵- تاریخی: بررسی پدیده‌ها و رویدادها و علل بروز آنها را که در گذشته روی داده و خاتمه یافته‌اند پژوهش تاریخی می‌گویند؛ هدف این نوع پژوهش، آشکار شدن حقایق و حل مسئله و مشکل مورد نظر است.
۶- موردی: در این نوع پژوهش، توجه پژوهشگر بیشتر به نکات و عوامل مهمی است که در شناخت گذشته یا مطالعه میزان تغییرات یک مورد خاص مؤثرند. از مزایای این روش می‌توان به بررسی دقیق و عمیق متغیرهای مهم و روند تغییرات اشاره کرد.
مراحل یک پژوهش جغرافیایی:
به این نمودار که مراحل یک پژوهش علمی جغرافیایی را نشان می‌دهد توجه کنید.
ﺷﮑﻞ ۲ـ ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﮏ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻰ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ
وﻗﺘﻰ از ﮐﻨﺎر روﺳﺘﺎﻳﻰ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﮐﻨﻴﺪ، دﻳﺪن ﻣﺰارع ﺳﺮﺳﺒﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻤﺎ را ﺟﻠﺐ ﻣﻰﮐﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺮﺳﺶ ﻳﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ:
۱- ﭼﺮا در اﻳﻦ زﻣﻴﻦﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﺎﺻﻰ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد؟
۲ـ ﻣﺰارع ﮐﺸﺎورزى در اﻳﻦ روﺳﺘﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه‌اﻧﺪ؟
۳ـ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻰ در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮى ﮐﺸﺎورزان ﺑﺮاى اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮل دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟
۴ـ ﻧﺰدﻳﮑﻰ ﺑﻪ راه ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮى ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮﻻت دارد؟
ﮔﺎم اول ـ ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶ: اوﻟﻴﻦ ﮔﺎم در راه ﻳﮏ ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ، اﺑﺘﺪا ﭘﺮﺳﺶ ﻳﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻰ ﻣﻄﺮح ﻣﻰﺷﻮد. ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻨﺠﮑﺎوى، ﻋﻼﻗﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺨﺼﻰ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آثار دیگران و ﻧﻴﺎزﻫﺎى ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺒﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺶ آﻏﺎزﻳﻦ در ذﻫﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ. آنﮔﺎه اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ به موضوع و مسئله پژوهش تبدیل می‌شود.
گام دوم – بیان مسئله: در این مرحله مسئله تحقیق مشخص می‌شود و محقق متوجه می‌شود که ناشناخته و مجهول او چیست و چه چیزی را باید معلوم کند. پژوهشگر در انتخاب مسئله تحقیق به چند نکته باید توجه کند: مسئله واضح و روشن بیان شود، محدود و مشخص، مهم و جدید باشد، پرسش‌های آغازین به هنگام عبور از کنار یک روستا می‌تواند چنین باشد:
وضعیت کشاورزی روستای محمدآباد چگونه است؟ (تحقیق موردی)
کشاورزی یکی از انواع فعالیت‌های مهم اقتصادی است که عوامل مختلفی در آن نقش دارند؛ انتخاب نوع محصول و عملکرد تولید، تابعی از عوامل طبیعی و انسانی است.
گام سوم – اهداف تحقیق: ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﻬﺖ تحقق و دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ آنها ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ . اهداف تحقیق ما می‌توانند چنین باشند: چگونگی پراکندگی مزارع نشان داده شود و عوامل مؤثر در انتخاب نوع کشت و فعالیت‌های کشاورزی این روستا مشخص گردند.
گام چهارم – مدل تحلیلی تحقیق: در شکل زیر عوامل مؤثر در تصمیم‌گیری کشاورزی را در مدل تحلیلی می‌بینید. با به‌کارگیری این مدل، پژوهشگر داده‌هایی را جمع‌آوری می‌کند که در جهت فرضیه اوست. به این ترتیب می‌تواند به اهداف پژوهش دست یابد.
ﮔﺎم ﭘﻨﺠﻢ ـ ﺗﺪوﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ: ﻓﺮﺿﻴﻪ، ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدى و اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ.
ﺷﮑﻞ ۳ـ ﻣﺪل ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮى ﮐﺸﺎورز
در واقع، حدس یا گمان اندیشمندانه محقق درباره ماهیت و روابط بین پدیده‌ها و متغیرهاست و به او کمک می‌کند تا نزدیک‌ترین راه را برای کشف مسئله تحقیق خود پیدا کند؛ بنابراین پژوهشگر حدس یا پیش‌بینی علمی خود را در مورد موضوع پژوهش، با توجه به دانسته‌ها و یافته‌هایش مطرح می‌کند (تدوین فرضیه). ما برای مسئله پژوهشی خود – یعنی بررسی وضعیت کشاورزی محمدآباد – چند فرضیه مطرح می‌کنیم:
الف) نوع محصول، تابعی از تجارب قبلی کشاورزان است.
ب) نوع محصول، تابعی از عادات و علایق کشاورزان است.
پ) نوع محصول بر اساس نیاز مشتریان روستاها و شهرهای هم‌جوار تعیین می‌شود.
ت) میزان عملکرد محصول در هکتار، تابعی از آشنایی کشاورزان با شیوه‌های جدید کشت است.
ث) وجود کارخانه‌های صنایع غذایی وابسته به محصولات کشاورزی، در انتخاب نوع محصول تأثیر دارد.
ج) نزدیکی به راه‌های ارتباطی در انتخاب نوع محصول تأثیر دارد.
چ) انتخاب نوع محصول در بالا رفتن میزان عملکرد تولید تأثیر دارد.
جامعه آماری: بود زمین‌های زیر کشت روستای محمدآباد
ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ: ﻧﻮع ﮐﺸﺖ، ﻣﻴﺰان ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪ [۱]، سطح زیر کشت محصولات [۲]، نزدیک بودن به راه ارﺗﺒﺎﻃﻰ و ﺑﺎزار ﻓﺮوش و ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺖ.
ﮔﺎم ﺷﺸﻢ ـ ﺟﻤﻊآورى دادهﻫﺎ: ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﺴﻴﺮ ﭘﮋوﻫﺶ را ﭘﻴﻤﻮده‌اﻳﺪ؛ از اﻳﻦ ﭘﺲ، ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎر ﺷﻤﺎ ﺟﻤﻊآورى دادهﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. با توجه به نوع پژوهش و فرضیه آن، روش‌های جمع‌آوری طبق شکل ۴ را می‌توان به کار برد.
شکل ۴
ﮔﺎم ﻫﻔﺘﻢ ـ ﭘﺮدازش دادهﻫﺎ: ﺑﻌﺪ از ﺟﻤﻊآورى دادهﻫﺎ، ﮐﺎر ﭘﺮدازش دادهﻫﺎ ـ ﻳﻌﻨﻰ ﺣﺬف اﻃﻼﻋﺎت ﻏﻴﺮ ﺿﺮورى و ﺣﻔﻆ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ـ آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد. ﭘﺮدازش دادهﻫﺎ ﺑﻪ دو روش دﺳﺘﻰ ﻳﺎ ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد. در ﭘﺮدازش دادهﻫﺎ از ﻋﻠﻢ آﻣﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ. ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪى دادهﻫﺎ ﻳﮑﻰ از ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ و اﺳﺎﺳﻰﺗﺮﻳﻦ روشﻫﺎی ﭘﺮدازش و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر اﺳﺘﻨﺘﺎج و اﺳﺘﺪﻻل را ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺳﺎده ﻣﻰﮐﻨﺪ. نتایج حاصل از این پردازش‌ها به صورت مدل، نقشه (شکل ۴) و جدول (شکل ۵) تنظیم و ارائه می‌شود.
گام هشتم – آزمون فرضیه:
فرضیه باید به شکلی مطرح شود که در پایان پژوهش بر اساس نتایج به دست آمده از پردازش داده‌ها بتوان آن را به طور حتم یا با احتمال زیاد رد یا تأیید کرد. رد فرضیه به معنای شکست پژوهش و پژوهشگر نیست؛ زیرا موضوعی را اثبات و از طرح دوباره چنین فرضی جلوگیری می‌کند. قبول فرضیه یا تأیید آن بر اساس یافته‌های پژوهش به ارائه پیشنهادهای جدید منجر می‌شود و گاه ممکن است سؤالات آغازین جدیدی را به وجود آورد.
نتیجه گیری:
در پایان پژوهش، ضمن ارائه دلایل علمی و منطقی در جهت تأیید یا رد فرضیه، یافته‌های پژوهشگر – که معمولاً مطالب جدیدی در مورد موضوع تحقیق است – ارائه می‌شوند. همچنین سؤالات آغازین جدیدی که بر اساس پژوهش به وجود آمده‌اند، مطرح شده و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت مورد مطالعه ارائه خواهد شد. برای نمونه، در این بخش مسئله وضع کشاورزی در روستای محمدآباد را بررسی کرده‌ایم.
برای مطالعه شماره مزرعه نام محصول سطح زیر کشت به هکتار مقدار تولیدی به تن ۱ گوجه فرنگی ۳ ۲۴ ۲ “ ۶ ۱۸ ۳ “ ۲۶ ۴ “ ۲۰ ۵ “ ۲۷ ۶ “ ۲۳ ۷ چغندر قند ۲۱ ۲۵ ۸ “ ۱۳ ۳۰ ۹ “ ۲۸ ۱۰ “ ۱۹ ۲۶ ۱۱ گندم ۲ ۱۲ “ ۴ ۱۳ “ ۱۴ خیار ۱۵ ۱۵ گندم ۱۶ “ ۱۷ “ ۱۸ خیار ۷ ۱۷ ۱۹ پنبه ۳ ۲۰ “ ۲۱ گندم ۲۲ پنبه شکل ۵- ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزى در روﺳﺘﺎى ﻣﺤﻤﺪآﺑﺎد ﺑﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻣﺰارع عملکرد متوسط y سطح زیر کشت x سطح زیر کشت نوع محصول ۲۳ گوجه فرنگی چغندر قند ۵۵ گندم ۱۶ خیار پنبه شکل ۶- ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪى در روﺳﺘﺎى ﻣﺤﻤﺪآﺑﺎد اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎ و ﺟﺪاول ﺳﻌﻰ ﻣﻰﮐﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت زﻳﺮ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﻢ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از دادهﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ: – ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﮐﺸﺖ و ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺧﺘﺼﺎص دارد؟ – ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﮐﺸﺖ ﮔﻨﺪم و ﭘﻨﺒﻪ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ – ﺷﮑﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺰارع ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻰ، ﭘﻨﺒﻪ و ﮔﻨﺪم را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻴﺪ. – مد (ﻧﻤﺎى) ﻣﺤﺼﻮﻻت را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻴﺪ. – ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ در ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﮐﺸﺖ و ﻣﻴﺰان ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺤﺼﻮل را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮐﻨﻴﺪ. – ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ ﺑﻴﻦ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﮐﺸﺖ و ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده و آن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﻨﻴﺪ. ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﻰ زﻳﺮ ﮐﺸﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ. نمونه ﻳﮏ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎمه ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی روﺳﺘﺎی ﻣﺤﻤﺪ آﺑﺎد پاسخ‌دهنده گرامی با عرض سلام و آرزوی موفقیت برای شما، پرسش‌نامه‌ای که پیش رو دارید، مربوط به موضوع تحقیق درباره بررسی وضعیت کشاورزی روستای محمدآباد می‌باشد. هدف از آن جمع‌آوری نظرات جنابعالی و سایر کشاورزان است. خواهشمند است تا حد امکان به تمامی پرسش‌ها با دقت پاسخ دهید تا ما بتوانیم نتایج علمی و دقیقی به دست آوریم. پیشاپیش از همکاری و مساعدت شما کمال تشکر و سپاس را داریم. – سن …………….. – میزان تحصیلات …….. – بومی هستید یا مهاجر ………. ۱- به کشت کدام محصول تمایل دارید؟ گندم ☐ چغندر قند ☐ پنبه ☐ خیار ☐ گوجه‌فرنگی ☐ ۲- آیا از فعالیت کشاورزی راضی هستید؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۳- تا چه حد تقاضای مناطق هم‌جوار در انتخاب نوع محصول شما مؤثر است؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۴- تا چه حد به آموزش کشاورزان توجه می‌شود؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۵- آیا از حمایت سازمان‌های مربوط به کشاورزی برخوردارید؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۶- تا چه حد محصول تولید کشاورزی شما در داخل روستا مصرف می‌شود؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۷- تا چه حد نزدیکی به راه ارتباطی، تأثیری در انتخاب نوع محصول و افزایش سطح زیر کشت دارد؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۸- مزرعه شما تا چه حد به راه ارتباطی، منابع آب و بازار مصرف نزدیک است؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۹- تا چه حد از شیوه‌های نوین کشاورزی استفاده می‌کنید؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۱۰- سرمایه‌گذاری شما در فعالیت کشاورزی چقدر است؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ ۱۱- درآمد شما تا چه حد به فعالیت کشاورزی وابسته است؟ خیلی زیاد ☐ زیاد ☐ متوسط ☐ کم ☐ خیلی کم ☐ پس از بررسی پاسخ‌های یکصد پرسش‌نامه نتایج زیر استخراج و به صورت جدول زیر ارائه شده است. گزینه سوال خیلی زیاد زیاد متوسط کم خیلی کم جمع ۱ ۱۰ ۴۰ ۲۰ ۲۰ ۱۰ ۱۰۰ ۲ ۴۰ ۲۰ ۳۰ ۱۰ ۰ ۱۰۰ ۳ ۵ ۱۵ ۳۰ ۳۰ ۲۰ ۱۰۰ ۴ ۲ ۱۸ ۴۰ ۲۰ ۲۰ ۱۰۰ ۵ ۱۰ ۴۰ ۳۰ ۱۵ ۵ ۱۰۰ ۶ ۱۸ ۳۲ ۲۰ ۲۰ ۱۰ ۱۰۰ ۷ ۱۰ ۳۰ ۲۰ ۳۰ ۱۰ ۱۰۰ ۸ ۴ ۱۷ ۲۹ ۳۶ ۱۴ ۱۰۰ ۹ ۱۱ ۲۹ ۳۵ ۲۵ ۰ ۱۰۰ ۱۰ ۲۵ ۳۴ ۳۱ ۱۰ ۰ ۱۰۰ جمع ۱۳۵ ۲۷۵ ۲۸۵ ۲۱۶ ۸۹ ۱۰۰۰ شکل ۸- جدول پردازش داده‌ها از روی پرسش‌نام ۱- عملکرد تولید: مقدار محصولی است که در دوره زمانی مشخص طی فرایند تولید در واحد تولیدی حاصل می‌شود و آماده عرضه برای فروش یا مصرف است. ۲- سطح زیر کشت: مساحت زمینی است که به منظور تولید محصول موردنظر در سال آمارگیری در همان سال یا قبل از آن زیر کشت رفته باشد. 
ﺷﮑﻞ ۴ـ نقشه ﻳﮏ روﺳﺘﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻫﺎى زﻳﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻧﻮع ﮐﺸﺖ
۳/۸ ۳/۶ ۳/۶ ۳/۵ ۸/۱ ۱۴/۸ ۱۶/۷ ۱۳/۲ ۱/۸ ۱۲/۵ ۲/۵ ۳/۶ ۳/۸ ۱/۹ ۱/۵ ۳/۴ ۱۲/۵ ۱/۸ ۲/۱ ۲/۵ ۳/۲ ۱۱/۸ ۳/۵
۳/۹۲ ۲۳/۵ ۲۷/۲۵ ۱۵/۲۷ ۶۱/۱ ۲/۸۴ ۷/۸۶ ۹/۷۵ ۱۹/۵ ۲/۸۶ ۸/۷ ۲۶/۱ Σy = 71/95 Σx = 45/50 ۱۸۵/۲ 
