به نام خدا
سؤالات آزمون نهایی درس: علوم و فنون ادبی ۳
رشته: ادبیات و علوم انسانی – علوم و معارف اسلامی
ساعت شروع: ۸ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تاریخ امتحان: ۱۳۹۸/۰۶/۲۳
تعداد صفحه: ۴
مدت امتحان: ۹۰ دقیقه
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور درنوبت شهریور ماه سال ۱۳۹۸
مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی
الف- تاریخ ادبیات (۲ نمره)
۱- کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» از کیست و موضوع آن چیست؟ (۰/۵ نمره)
ناظم الاسلام کرمانی (۰/۲۵ نمره) – تاریخ مشروطه (ص ۱۹، ۰/۲۵ نمره)
۲- بیت زیر سر آغاز سروده کدام شاعر دوره بیداری است؟ (۰/۲۵ نمره)
«آن زمان که بنهادم سر به پای آزادی / دست خود ز جان شستم از برای آزادی»
الف) محمد تقی بهار
ب) عارف قزوینی
ج) فرخی یزدی
د) سید اشرف الدین گیلانی
فرخی یزدی (ص ۱۷، ۰/۲۵ نمره)
۳- جاهای خالی را با واژه مناسب کامل کنید. (۰/۵ نمره)
الف) در عصر مشروطه بیشترین رویکرد نویسندگان به رمان¬های ……………… بود.
تاریخی (ص ۱۸، ۰/۲۵ نمره)
ب) جریان نوگرایی شعری نیما با سرایش ………………. در سال ۱۳۱۶ تثبیت شد.
ققنوس (ص ۷۱، ۰/۲۵ نمره)
۴- نام آثار را در ستون« الف» به پدید آورندگان آثار در ستون «ب» وصل کنید. (در ستون «ب» یک مورد اضافی است.) (۰/۷۵ نمره)
| «الف» | «ب» |
| الف) ملاقات در شب آفتابی | ۱- حسین مقدم |
| ب) مدیر مدرسه | ۲- سیمین دانشور |
| ج) آتش خاموش | ۳- على مؤذنی |
| ۴- جلال آل احمد |
الف) گزینه (۳) (علی مؤذنی) (ص ۸۰، ۰/۲۵ نمره)
ب) گزینه (۴) (جلال آل احمد) (ص ۷۴، ۰/۲۵ نمره)
ج) گزینه (۲) (سیمین دانشور) (ص ۷۴، ۰/۲۵ نمره)
ب- سبک شناسی (۲ نمره)
۵- کدام گزینه، از جمله موضوعاتی است که در کنار تعلیم و تربیت نوین و همگانی بسیار مورد توجه نویسندگان دوره بیداری قرار گرفته است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) دشمنی با استعمار و استبداد
ب) حقوق مدنی زنان
ج) آزادی طلبی
د) تجددخواهی
گزینه (ب) حقوق مدنی زنان (ص ۴۶، ۰/۲۵ نمره)
۶- درست یا نادرست بودن جمله‌های زیر را مشخّص کنید. (۰/۵ نمره)
الف) از نظر موسیقی و عروض، گروه سنت¬گرا پایبندی و التزام کمتری به سنت‌های ادبی داشتند.
نادرست (ص ۴۳، ۰/۲۵ نمره)
ب) باستان گرایی و علاقه فراوان به استفاده از واژه‌های کهن در زبان شعر دوره انقلاب اسلامی محسوس است.
درست (ص ۹۹، ۰/۲۵ نمره)
۷- یک مورد از ویژگی‌های زبانی نثر دوره بیداری را بنویسید. (۰/۵ نمره)
۱– واژه‌ها و ترکیب‌های عربی ناآشنا کمتر می‌شود. ۲- به دلایل گوناگون، بسیاری از لغات انگلیسی، ترکی، فرانسوی و … به نثر فارسی وارد می‌شود. ۳- بر خلاف نثر دوره‌های پیش، عبارت‌های وصفی دور و دراز و لفظ پردازی‌های بیجا در نامه‌ها و نوشته‌ها کاهشی آشکار می‌یابد. «یک مورد» (ص ۴۵، ۰/۵ نمره)
۸- همه گزینه‌ها «سطح ادبی» شعرانقلاب اسلامی را نشان می‌دهد، به جز گزینه ……………. (۰/۲۵ نمره)
الف) در این دوره قالب‌های سنتی مورد توجه قرار گرفت و شیوه نیمایی به ویژه در میان جوانان تا حدودی از رونق افتاد.
ب) موضوع شعر محدود نیست و بسیار تنوع دارد و شاعر برای انتخاب موضوع آزاد است.
ج) در سال‌های نخستین، شعر این دوره از تمثیل و نمادگرایی، کمتر بهره گرفته است.
د) گرایش به خیال بندی ، شعر برخی شاعران این دوره را گاه به شعر بیدل و صائب نزدیک کرده است.
گزینه (ب) موضوع شعر محدود نیست و بسیار تنوع دارد و شاعر برای انتخاب موضوع آزاد است. (ص ۹۹، ۰/۲۵ نمره)
۹- چرا در ادبیات معاصر تا انقلاب اسلامی، واحد شعر بیشتر«بند» است نه «بیت»؟ (۰/۵ نمره)
زیرا رواج شعر نونیمایی و سنت شکنی‌ها در قالب شعر و موسیقی و قافیه، مقبول طبع بسیاری قرار گرفت، واحد شعر بیشتر به جای بیت، بند شد. (ص ۹۶، ۰/۲۵ نمره)
ج- موسیقی شعر (۶ نمره)
۱۰- در بیت «هوای حوصله‌ام تا همیشه بارانی است/ که مشت سرخ من اکنون به وضع بحرانی است» چند «حذف همزه» وجود دارد؟ (۰/۲۵ نمره)
«سه مورد» حذف همزه ۱- «بارانی است» هجای پایانی مصراع اول ۲- «مَن اکنون» هجای هفت از مصراع دوم و «بحرانی است» هجای پایانی از مصراع دوم «ذکر عدد سه کافی است» (ص ۴۹، ۰/۲۵ نمره)
۱۱- نمونه‌های زیر، به صورتی که بین دو کمانک تقطیع شده‌اند، با کدام نوع اختیار شاعری مطابقت دارد؟ (۰/۵ نمره)
الف) نیاز من (U – U -)
کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند «ی» در هجای اول، زبانی (ص ۵۴، ۰/۲۵ نمره)
ب) تو گفتی ( – – -)
بلند تلفش کردن مصوت کوتاه «ـُ» در هجای اول، زبانی (ص ۵۰، ۰/۲۵ نمره)
۱۲- با توجه به ابیات زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید.
۱- بیا عاشقی را رعایت کنیم ز یاران عاشق حکایت کنیم
۲- از کرده خویشتن پشیمانم جز توبه ره دگر نمی‌دانم
بیت «ب» (ص ۵۴، ۰/۲۵ نمره)
الف) مشخص کنید وزن کدام بیت « ناهمسان» است؟ (۰/۵ نمره)
وزن «ناهمسان»دارد، برابر با: «مستفعِلُ- فاعلاتُ- مستفعَل» یا «مفعولُ- مَفاعِلن مُفاعیلن»
ب) علت «ناهمسانی» بیت مورد نظر را بنویسید. (۰/۲۵ نمره)
زیرا وزن پایه‌ها تکرار یکنواخت و یکسانی ندارند. (ص ۲۴، ۰/۵)
۱۳- پس از تقطیع هجایی بیت زیر، هجاهای معادل دردو مصراع را مقایسه کنید؛ و دواختیار« وزنی » به کار رفته در بیت را بیابید و در مورد آن بنویسید. (۲/۵ نمره)
«چرخ برهم زنم آر غیر مرادم گردد من نه آنم که زبونی کِشم از چرخِ فلک»
پاسخ
الف) در رکن اول آوردن «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» (ص ۸۴، ۰/۲۵)
ب) در رکن پایانی «ابدال» آوردن «فع لن» به جای «فُعِلن» (ص ۸۵، ۰/۲۵)
۱۴- بیت زیر در کدام «بحر عروضی» سروده شده است؟ (۰/۲۵ نمره)
«بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم / فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم»
الف) بحر هزج مسدس سالم
ب) بحر هزج مثمن سالم
ج) بحر هزج مسدس محذوف
د) بحر هزج مثمن محذوف
گزینه «ب» بحر هزج مثمن سالم آوردن چهار «مفاعیلن» (ص ۱۰۷، ۰/۲۵)
۱۵- وزن عروضی کدام گزینه با بیت «خانه زندان است و تنهایی ضلال / هرکه چون سعدی گلستانیش نیست» یکسان است؟ (۰/۵ نمره)
الف) شب افروزی چو مهتاب جوانی سیه چشمی چو آب زندگانی
ب) در نیابد حال پخته هیچ خام پس سخن کوتاه باید والسلام
گزینه «ب» در نیابد حال پخته هیچ خام / پس سخن کوتاه باید والسّلام «فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن» (ص ۹۰، ۰/۵ نمره)
۱۶- پایه‌های آوایی و نشانه‌های هجایی بیت زیر را مشخص کنید. (۱ نمره)
«سعدی نظر از رویت کوته نکند هرگز ور روی بگردانی در دامنت آویزد»
پاسخ
۱۷- نام نشانه‌های هجایی این رکن عروضی «- – U -» چیست؟ (۰/۲۵ نمره)
«مُستفعِلن» (ص ۲۴، ۰/۲۵ نمره)
د- زیبایی شناسی (۶ نمره)
۱۸- در بیت‌های زیر، هر یک از قسمت‌های مشخص شده، کدام آرایه معنوی را به وجود آورده است؟
الف) چو رامین گه گهی بنواختی چنگ ز شادی بر سر آب آمدی سنگ (۰/۲۵ نمره)
اغراق (ص ۸۸، ۰/۲۵ نمره)
ب) بگویم تا بداند دشمن و دوست که من مستی و مستوری ندانم (۰/۲۵ نمره)
تضاد (ص ۵۹، ۰/۲۵ نمره)
ج) حافظ از جورتو، حاشا که بگرداند روی من از آن روز که در بند توام، آزادم (۰/۲۵ نمره)
تضمین (ص ۳۲، ۰/۲۵ نمره)
د) ما گرچه مرد تلخ شنیدن نهایم، لیک تلخی که از زبان تو آید، شنیدنی است (۰/۲۵ نمره)
حس آمیزی (ص ۱۱۳، ۰/۲۵ نمره)
۱۹- در کدام گزینه «دانسته تاریخی» در آرایه «تلمیح» متفاوت است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) یوسف به این رها شدن از چاه دل مبند این بار می‌برند که زندانی‌ات کنند
ب) ای پریشان گوی مسکین پرده دیگر کن پور دستان جان ز چاه نابرادر درنخواهد برد
ج) عزیز مصر به رغم برادران غیور ز قعر چاه بر آمد به اوج ماه رسید
گزینه «ب» «ای پریشان گوی مسکین پرده دیگر کن / پور دستان جان ز چاه نابرادر در نخواهد برد» (ص ۳۰، ۰/۲۵ نمره)
۲۰- دو شبکه «مراعات نظیر» را در بیت زیر مشخص کنید. (۰/۵ نمره)
«بسی تیر و دی ماه و اردیبهشت بر آید که ما خاک باشیم و خشت»
۱- تیر، دی ماه، اردیبهشت ۰/۲۵
۲- خاک و خشت ۰/۲۵ ص ۲۸
۲۱- در بیت زیر آرایه «تناقض» را مشخص کنید و علت تشخیص خود را بنویسید. (۰/۵ نمره)
«عجب مدار که در عین درد خاموشم که دردِ بار پری چهره عین درمان است»
درد عین درمان است. (۰/۲۵ نمره) در تناقض تضاد در یک امراست نه دو امر، درد نمی‌تواند عین درمان باشد. (ص ۶۳، ۰/۲۵ نمره)
۲۲- آرایه «حسن تعلیل» و «اسلوب معادله» را در بیت‌های زیر بیابید و برای تشخیص خود در هر بیت، دلیل بیاورید. (۰/۵ نمره)
الف) دل چو شد غافل ز حق، فرمان پذیر تن بود می‌برد هر جا که خواهد اسب خواب آلوده را
«اسلوب معادله» زیرا هر مصراع استقلال نحوی و معنایی خودش را دارد. هر پاسخ مشابه » (ص ۱۱۴، ۰/۵)
ب) به یک کرشمه که در کار آسمان کردی هنوز می‌پرد از شوق، چشم کوکب‌ها
«حسن تعلیل» زیرا شاعر دلیلی شاعرانه و غیر واقعی برای سخن خویش آورده است. با چشمک زدن ستارگان را از ناز و کرشمه یار بر آسمان می‌داند. (ص ۱۱۷، ۰/۵ نمره)
۲۳- با توجّه به بیت زیر، به سؤال‌ها پاسخ دهید.
منعم مکن از دیدن قد و رخ و چشمش من انس به سرو و گل و بادام گرفتم
الف) نوع «لف و نشر» را مشخّص کنید. (۰/۲۵ نمره)
«مرتب» (۰/۲۵ نمره)
ب) «لف دوم» و « نشرسوم» را بیابید و بنویسید. (۰/۵ نمره)
لف دوم (ص ۹۰، ۰/۵ نمره)
۲۴- در بیت «پرستش به مستی است در کیش مهر / برون‌اند زین جرگه هوشیارها» واژه «مهر» در معنای «عشق و مهرورزی پذیرفتنی است و دارای آرایه ……………… است؛ معنی دیگر آن با واژه‌های ……………… و …………… تناسب دارد. (۰/۷۵ نمره)
«ایهام تناسب» (۰/۲۵ نمره) «واژه‌های: کیش و پرستش» (۰/۲۵ نمره)
۲۵- آرایه‌های درست هر بیت را از گمانک مقابل آن بیابید و بنویسید. (۰/۲۵ نمره)
الف) یا رب این آتش که بر جان من است سرد کن زان سان که کردی برخلیل (تلمیح – تضمین) (۰/۲۵ نمره)
تلمیح (ص ۳۰، ۰/۲۵ نمره)
ب) چندین که برشمردم از ماجرای عشقت اندوه دل نگفتم الا یک از هزاران (اسلوب معادله – اغراق) (۰/۲۵ نمره)
اغراق (ص ۸۸، ۰/۲۵ نمره)
۲۶- در بیت زیر کدام آرایه ادبی وجود ندارد؟
«گر ندیدی قبض و بسط عشق را گریه مینا نگر خندیدن ساغر ببین»
الف) تضاد
ب) لف و نشر
ج) تشخیص
د) تناقض
گزینه «د» (ص ۶۰، ۰/۲۵ نمره)
۲۷- در بیت «اگر سنت اوست نو آوری/ نگاهی هم ازنو به سنت کنیم» واژه «از نو» ایهام دارد؛ معانی مختلف آن را بنویسید. (۰/۵ نمره)
۱- مجدد (۰/۲۵ نمره) ۲- قالب شعر (ص ۹۰، ۰/۲۵ نمره)
هـ- نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)
۲۸- با توجه به سروده زیربه پرسش‌ها پاسخ دهید.
«سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم ولی دل به پاییز نسپرده‌ایم»
چو گلدان خالی لب پنجره پر از خاطرات ترک خورده‌ایم
اگر داغ دل بود، ما دیده‌ایم اگر خون دل بود، ما خورده‌ایم
اگر دشنه دشمنان، گردنیم اگر خنجر دوستان، گرده‌ایم
گواهی بخواهید، اینک گواه همین زخمهایی که نشمرده‌ایم
دلی سر بلند و سری سر به زیر از این دست عمری به سر برده‌ایم «قیصر امین پور»
الف) قالب سروده مورد نظر چیست؟ (۰/۲۵ نمره)
غزل (۰/۲۵ نمره) ص ۱۰۰
ب) یک مورد از ویژگی‌های «زبانی» سروده را بنویسید. (۰/۵ نمره)
۱- زبان و واژگان شعر به سبک خراسانی نزدیک است. ۲- ساختمان واژگان بیشتر ساده و متناسب با جنگ و ایثار و وطن دوستی است. ۳- آشنایی زدایی زبانی و به کاربردن ترکیب‌های تازه و بی سابقه مانند: خاطرات ترک خورده ، سراپا زرد بودن. «ذکر یک مورد » (۰/۵) ص ۱۰۰
ج) در سطح ادبی، تقلید از سبک ………………. و خراسانی در سروده بالا دیده می‌شود. (۰/۲۵ نمره)
عراقی (۰/۲۵) ص ۹۹
۲۹- ویژگی‌های کلی سروده زیر از «ملک الشعرای بهار» شاعر دوره بیداری را بنویسید. «دو مورد»
«من نگویم که مرا از قفس آزاد کنید قفسم برده به باغی و دلم شاد کنید
یاد از این مرغ گرفتار کنید ای مرغان چون تماشای گل و لاله و شمشاد کنید
جور و بیداد کند عمر جوانان کوتاه ای بزرگان وطن بهر خدا داد کنید
گر شد از جور شما خانه موری ویران خانه خویش مُحال است که آباد کنید
کنج ویرانه زندان شد اگر سهم بهار شکر آزادی و آن گنج خداداد کنید»
۱- زبان شعری بهار حماسی و سبک شعرش خراسانی است. ۲- بهار شناخت و توانمندی خود را در خدمت آزادی و وطن خواهی در آورد. ۳- برای ارتباط با مردم مفاهیم سیاسی را با زبان ساده و صمیمی بیان می‌کند. ۴- مظاهر استبداد و استعمار را نقد می‌کند و برای دیدگاه خود زبان ادبی برمی گزیند. ۵- واقعیات جامعه آن روز را در اختیار مردم قرار می‌دهد. «دو مورد» (ص ۱۶ و ص ۱۷ هر مورد ۰/۵ نمره)
۳۰- متن زیر را از دیدگاه «زبانی» و «ادبی» بررسی کنید.(هر سطح یک مورد) (۱ نمره)
« … اکنون مدت دو سال افزون است که نه از آن طرف بریدی و سلامی و نه از این جانب قاصدی و پیامی، طایر مکاتبات را پر بسته و کلیه مراودات را در بسته…» «قائم مقام فراهانی»
ادبی: ۱- کاربرد آرایه تشبیه و جناس، واج آرایی (۰/۲۵ نمره) ۲- شیوه نثر مسجع و به کارگیری آرایه سجع (ص ۱۹، ۰/۲۵ نمره)
۳۱- با توجه به متن زیر از «چرند و پرند دهخدا» دو مورد از ویژگی‌های «فکری» نثر مشروطه را بنویسید. (۱ نمره)
«گفتم: بابا والله من مرده شماها زنده، شما از وکیل خیر نخواهید دید، مگر همان مشروطه خالی چطور است؟ گفتند: «برو پی کارت سواد نداری حرف نزن.»
باری حالا بعد از دو سال سرِ حرف من افتاده‌اند، حالا تازه می‌فهمند که شأن مقنن (= قانون گذار) بالاتر از آن است که به قانون عمل کند. این‌ها را مردم تازه می‌فهمند من از قدیم می‌فهمیدم، چون گریه‌های مادرم را دیده بودم، برای این که چشم‌های مثل ازرق شامی بابام هنوز یادم بود.»
۱- دهخدا با هوشیاری و با استفاده از زبان طنز و تمسخر به جنگ با مفاسد اجتماعی زمان خود می‌رود ۲- از تجدد خواهی نوگرایی، آزادی طلبی با هدف تأثیرپذیری بر عامه مردم سخن می‌گوید. ۳- اثرش نوعی نقد اجتماعی و طنز سیاسی به شمار می‌رود. «دو مورد» (هر مورد ۰/۵ نمره) (ص ۲۰) (یا هر پاسخ مناسب دیگر)
جمع نمره: ۲۰
“در پایان، نظر همکاران محترم در بخش «نقد و تحلیل» صا ئب است.”
در پناه یزدان پاک باشید.
