داروی روانگردان چیست؛ انواع، موارد استفاده، عوارض جانبی، خطرات و موارد دیگر
روانگردان (psychotropic) هر دارویی (drug) را توصیف میکند که بر رفتار (behavior)، خلق و خو (mood)، افکار یا ادراک (thoughts or perception) تأثیر میگذارد. این یک اصطلاح کلی برای بسیاری از داروهای مختلف است، از جمله داروهای تجویزی و داروهایی که معمولاً مورد سوء استفاده قرار میگیرند.
ما در اینجا بر روی داروهای روانگردان تجویزی و استفاده از آنها تمرکز خواهیم کرد.
بررسی ملی اداره خدمات بهداشت روانی و مصرف مواد مخدر (Substance Abuse and Mental Health Services Administration :SAMHSA) نشان داد که در سال ۲۰۱۸، ۴۷ میلیون بزرگسال بالای ۱۸ سال وضعیت سلامت روانی را گزارش کردند.
این حدود ۱ در ۵ بزرگسال در ایالات متحده است. بیش از ۱۱ میلیون نفر بیماری روانی جدی را گزارش کردند.
سلامت روان و رفاه زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار میدهد. داروهای روانگردان میتوانند بخش مهمیاز ابزارهای موجود برای کمک به حفظ سلامتی ما باشند.
حقایق سریع در مورد داروهای روانگردان
- روانگردانها دسته وسیعی از داروها هستند که بسیاری از شرایط مختلف را درمان میکنند.
- آنها با تنظیم سطوح مواد شیمیایی مغز یا انتقال دهندههای عصبی مانند دوپامین، گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA)، نوراپی نفرین و سروتونین کار میکنند.
- پنج دسته عمده از داروهای روانگردان قانونی وجود دارد:
- عوامل ضد اضطراب
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد روان پریشی
- تثبیت کنندههای خلق و خو
- محرکها
- برخی از آنها میتوانند عوارض جانبی بسیار جدی ایجاد کنند و دارای الزامات نظارتی ویژه توسط ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی هستند.
چرا داروهای روانگردان تجویز میشود؟
برخی از شرایط درمان روانگردان عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- روانگسیختگی
- اختلال دو قطبی
- اختلالات خواب
این داروها با تغییر انتقال دهندههای عصبی برای بهبود علائم عمل میکنند. هر کلاس کمیمتفاوت عمل میکند، اما شباهتهایی نیز دارند.
نوع یا کلاس دارویی که پزشک تجویز میکند به فرد و علائم خاص بستگی دارد. برخی از داروها برای مشاهده فواید نیاز به استفاده منظم برای چند هفته دارند.
بیایید بیشتر به داروهای روانگردان و موارد استفاده آنها نگاه کنیم.
طبقات و نام داروهای روانگردان
| کلاس | مثالها |
|---|---|
| آنتی سایکوتیکهای معمولی | کلرپرومازین (تورازین)؛ فلوفنازین (پرولیکسین)؛ هالوپریدول (Haldol); پرفنازین (Trilafon)؛ تیوریدازین (Mellaril) |
| آنتی سایکوتیکهای آتیپیک | آریپیپرازول (Abilify)؛ کلوزاپین (کلوزاریل)؛ ایلوپریدون (Fanapt)؛ اولانزاپین (Zyprexa)؛ پالیپریدون (Invega)؛ کوتیاپین (Seroquel)؛ ریسپریدون (ریسپردال)؛ زیپراسیدون (Geodon) |
| عوامل ضد اضطراب | آلپرازولام (زاناکس)؛ کلونازپام (کلونوپین)؛ دیازپام (والیوم)؛ لورازپام (آتیوان) |
| محرکها | آمفتامین (Adderall، Adderall XR)؛ دکس متیل فنیدات (فوکالین، فوکالین XR)؛ دکستروآمفتامین (دکسدرین)؛ لیسدگزامفتامین (ویوانس)؛ متیل فنیدات (ریتالین، متادیت ER، متیلین، کنسرتا) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI). | سیتالوپرام (سلکسا)؛ اسیتالوپرام (Lexapro)؛ فلووکسامین (Luvox)؛ پاروکستین (پاکسیل)؛ سرترالین (Zoloft) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRI). | اتوموکستین (Strattera)؛ دولوکستین (Cymbalta)؛ ونلافاکسین (Effexor XR)؛ دسوونلافاکسین (پریستیک) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI). | ایزوکاربوکسازید (مارپلان)؛ فنلزین (ناردیل)؛ ترانیل سیپرومین (Parnate)؛ سلژیلین (امسام، آتاپریل، کاربکس، الدپریل، زلاپار) |
| داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای | آمیتریپتیلین؛ آموکساپین؛ دزیپرامین (Norpramin)؛ ایمیپرامین (توفرانیل)؛ نورتریپتیلین (Pamelor)؛ پروتریپتیلین (ویواکتیل) |
| تثبیت کنندههای خلق و خو | کاربامازپین (Carbatrol، Tegretol، Tegretol XR)؛ دیوالپروکس سدیم (Depakote)؛ لاموتریژین (لامیکتال)؛ لیتیوم (Eskalith، Eskalith CR، Lithobid) |
کلاسهای عمده داروهای روانگردان، موارد استفاده و عوارض جانبی آنها
ما به طور خلاصه به کلاسها و برخی از علائم درمان روانگردانها میپردازیم.
همیشه در مورد علائم خاصی که تجربه میکنید با پزشک خود صحبت کنید. آنها بهترین گزینههای درمانی موجود را پیدا خواهند کرد تا به شما کمک کنند احساس بهتری داشته باشید.
این شامل گزینههای غیر دارویی مانند درمان شناختی رفتاری است.
عوامل ضد اضطراب
عوامل ضد اضطراب یا ضد اضطراب، میتوانند انواع مختلف اختلال اضطراب، از جمله فوبیای اجتماعی مربوط به سخنرانی در جمع را درمان کنند. آنها همچنین میتوانند درمان کنند:
- اختلالات خواب
- موارد وحشت زدگی
- فشار
چگونه کار میکنند
این کلاس به نام بنزودیازپینها (BZD) شناخته میشوند . آنها برای استفاده کوتاه مدت توصیه میشوند. BZDها با افزایش سطح GABA در مغز عمل میکنند که باعث آرامش یا آرامش میشود. آنها عوارض جانبی جدی از جمله وابستگی و ترک دارند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی BZDها عبارتند از:
- سرگیجه
- خواب آلودگی
- گیجی
- از دست دادن تعادل
- مشکلات حافظه
- فشار خون پایین
- تنفس آهسته
احتیاط
این داروها در صورت استفاده طولانی مدت ممکن است باعث ایجاد عادت شوند. آنها برای بیش از چند هفته توصیه نمیشوند.
داروهای ضد افسردگی SSRI
SSRIها عمدتاً برای درمان انواع مختلف افسردگی استفاده میشوند. از جمله آنها میتوان به اختلال افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی اشاره کرد.
افسردگی بیشتر از احساس غم و اندوه برای چند روز است. این علائم دائمیاست که هفتهها طول میکشد. همچنین ممکن است علائم فیزیکی مانند مشکلات خواب، بی اشتهایی و بدن درد داشته باشید.
چگونه کار میکنند
SSRIها با افزایش میزان سروتونین موجود در مغز عمل میکنند. SSRIها اولین انتخاب درمانی برای بسیاری از انواع افسردگی هستند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی SSRIها عبارتند از:
- دهان خشک
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- خواب ضعیف
- افزایش وزن
- اختلالات جنسی
احتیاط
برخی از SSRIها میتوانند باعث افزایش ضربان قلب شوند. اگر از داروهای رقیق کننده خون نیز استفاده میکنید، مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین یا وارفارین (کومادین، جانتوون) برخی میتوانند خطر خونریزی شما را افزایش دهند.
داروهای ضد افسردگی SNRI
چگونه کار میکنند
SNRIها به درمان افسردگی کمک میکنند اما کمیمتفاوت از SSRIها عمل میکنند. آنها دوپامین و نوراپی نفرین را در مغز برای بهبود علائم افزایش میدهند. اگر SSRIها بهبود نیافته باشند، ممکن است SNRI در برخی افراد بهتر عمل کند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی SNRIها عبارتند از:
- سردرد
- سرگیجه
- دهان خشک
- حالت تهوع
- تحریک
- مشکلات خواب
- مسائل مربوط به اشتها
احتیاط
این داروها میتوانند فشار خون و ضربان قلب را افزایش دهند. در حین مصرف این داروها نیز باید عملکرد کبد شما کنترل شود.
داروهای ضد افسردگی MAOI
این داروها قدیمیتر هستند و امروزه زیاد استفاده نمیشوند.
چگونه کار میکنند
MAOI با افزایش سطح دوپامین، نوراپی نفرین و سروتونین در مغز علائم افسردگی را بهبود میبخشد.
اثرات جانبی
عوارض جانبی MAOI عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- اسهال
- دهان خشک
- افزایش وزن
احتیاط
مصرف MAOI با غذاهای خاصی که دارای ماده شیمیایی تیرامین هستند میتواند فشار خون را تا سطوح خطرناک افزایش دهد. تیرامین در بسیاری از انواع پنیر، ترشیجات و برخی از شرابها یافت میشود.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
اینها یکی از قدیمیترین کلاسهای ضد افسردگی هستند که هنوز در بازار موجود است. آنها برای استفاده در مواقعی که داروهای جدیدتر موثر نبوده اند رزرو میشوند.
چگونه کار میکنند
داروهای سه حلقه ای برای بهبود خلق و خو، میزان سروتونین و نوراپی نفرین را در مغز افزایش میدهند.
پزشکان همچنین از داروهای سه حلقه ای خارج از برچسب برای درمان سایر بیماریها استفاده میکنند. استفاده خارج از برچسب به این معنی است که دارویی برای شرایطی استفاده میشود که تأییدیه سازمان غذا و دارو (FDA) را برای آن شرایط ندارد.
موارد استفاده خارج از برچسب برای داروهای سه حلقه ای عبارتند از:
- اختلال هراس
- میگرن
- درد مزمن
- اختلال وسواس فکری عملی
اثرات جانبی
عوارض جانبی عبارتند از:
- دهان خشک
- سرگیجه
- خواب آلودگی
- حالت تهوع
- افزایش وزن
احتیاط
گروههای خاصی باید از مصرف سه حلقه ای اجتناب کنند. این شامل افراد مبتلا به:
- گلوکوم
- پروستات بزرگشده
- مشکلات تیروئید
- مشکلات قلبی
این داروها میتوانند قند خون را افزایش دهند. اگر دیابت دارید، ممکن است مجبور باشید سطح قند خود را به دقت کنترل کنید.
آنتی سایکوتیکهای معمولی
این داروها علائم مرتبط با اسکیزوفرنی را درمان میکنند. آنها همچنین ممکن است برای شرایط دیگر استفاده شوند.
چگونه کار میکنند
آنتی سایکوتیکهای معمولی دوپامین را در مغز مسدود میکنند. اولین داروی ضد روان پریشی در این کلاس، کلرپرومازین، بیش ۶۰ سال پیش معرفی شد. امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
اثرات جانبی
عوارض جانبی داروهای آنتی سایکوتیک عبارتند از:
- تاری دید
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل خواب
- اضطراب
- خواب آلودگی
- افزایش وزن
- مشکلات جنسی
احتیاط
این دسته از داروها باعث اختلالات مرتبط با حرکت میشوند که عوارض جانبی خارج هرمی نامیده میشوند. اینها میتوانند جدی و طولانی مدت باشند. آنها عبارتند از:
- لرزش
- حرکات کنترل نشده صورت
- سفتی عضلات
- مشکلات حرکت یا راه رفتن
آنتیسایکوتیکهای آتیپیک
اینها نسل بعد از داروهای مورد استفاده برای درمان اسکیزوفرنی هستند.
چگونه کار میکنند
این داروها با مسدود کردن مواد شیمیایی مغز دوپامین D2 و فعالیت گیرنده سروتونین ۵-HT2A عمل میکنند.
پزشکان همچنین از داروهای ضد روان پریشی غیر معمول برای درمان علائم زیر استفاده میکنند:
- اختلال دو قطبی
- افسردگی
- سندرم تورت
اثرات جانبی
آنتی سایکوتیکهای آتیپیک مقداری عوارض جانبی جدی دارند. اینها شامل افزایش خطر ابتلا به موارد زیر است:
- دیابت
- سطح کلسترول بالا
- مشکلات مربوط به عضله قلب
- حرکات غیر ارادی، از جمله اسپاسم عضلانی، لرزش
- سکته
عوارض جانبی آنتی سایکوتیکهای آتیپیک عبارتند از:
- سرگیجه
- یبوست
- دهان خشک
- تاری دید
- افزایش وزن
- خواب آلودگی
احتیاط
Aripiprazole (Abilify)، کلوزاپین (Clozaril) و Quetiapine (Seroquel) دارای یک هشدار جعبه سیاه برای نگرانیهای ایمنی خاص هستند. خطر افکار و رفتارهای خودکشی در افراد زیر ۱۸ سال که یکی از این داروها را مصرف میکنند وجود دارد.
تثبیت کنندههای خلق و خو
پزشکان از این داروها برای درمان افسردگی و سایر اختلالات خلقی مانند اختلال دوقطبی استفاده میکنند.
چگونه کار میکنند
روش دقیق عملکرد تثبیت کنندههای خلق و خو هنوز به خوبی درک نشده است. برخی از محققان بر این باورند که این داروها مناطق خاصی از مغز را که به تغییرات خلقی اختلال دوقطبی و شرایط مرتبط کمک میکند، آرام میکنند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی تثبیت کنندههای خلقی عبارتند از:
- سرگیجه
- حالت تهوع
- استفراغ
- خستگی
- مشکلات معده
احتیاط
کلیهها لیتیوم را از بدن خارج میکنند، بنابراین عملکرد کلیه و سطح لیتیوم باید به طور منظم بررسی شود. اگر عملکرد کلیه شما ضعیف است، پزشک ممکن است نیاز به تنظیم دوز داشته باشد.
محرکها
این داروها عمدتاً اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را درمان میکنند.
چگونه کار میکنند
محرکها دوپامین و نوراپی نفرین را در مغز افزایش میدهند. در صورت استفاده طولانی مدت، بدن میتواند وابستگی ایجاد کند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی محرکها عبارتند از:
- مشکلات خواب
- اشتهای ضعیف
- کاهش وزن
احتیاط
محرکها میتوانند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهند. اگر مشکلات قلبی یا فشار خون دارید، ممکن است بهترین گزینه نباشند.
خطرات و هشدارهای جعبه سیاه برای روانگردانها
FDA هشدارهای جعبه ای را برای برخی داروها یا دسته هایی از داروها الزامی می کند. اینها میتواند به سه دلیل اصلی باشد:
- قبل از استفاده باید خطر یک واکنش نامطلوب خطرناک را بر روی فواید آن سنجید.
- برای تجویز ایمن ممکن است نیاز به تنظیم دوز باشد.
- گروه خاصی از افراد، مانند کودکان یا زنان باردار، ممکن است برای استفاده ایمن نیاز به نظارت ویژه داشته باشند.
در اینجا چند دارو و کلاس با هشدارهای جعبه ای آورده شده است. این لیست کاملی از هشدارها نیست. همیشه از پزشک یا داروساز خود در مورد عوارض و خطرات دارویی خاص سوال کنید:
- آریپیپرازول (Abilify) و کوتیاپین (Seroquel) برای استفاده در افراد زیر ۱۸ سال به دلیل خطر افکار و رفتار خودکشی مورد تایید FDA نیستند.
- استفاده از داروهای ضد روان پریشی در افراد مسن مبتلا به روان پریشی مرتبط با زوال عقل میتواند خطر مرگ را افزایش دهد.
- داروهای ضد افسردگی میتوانند افکار و رفتار خودکشی را در کودکان و نوجوانان بدتر کنند.
- داروهای محرک ممکن است باعث وابستگی و اعتیاد شوند.
- مصرف بنزودیازپینها با داروهای مخدر میتواند خطر مصرف بیش از حد را افزایش دهد.
- کلوزاپین (کلوزاریل) میتواند باعث آگرانولوسیتوز، یک اختلال خونی جدی شود. برای نظارت بر تعداد گلبولهای سفید خون باید آزمایش خون انجام دهید. همچنین میتواند باعث تشنج و همچنین مشکلات قلبی و تنفسی شود که میتواند زندگی را تهدید کند.
تداخلات دارویی
داروهای روانگردان تداخلات زیادی با سایر داروها، غذا، الکل و محصولات بدون نسخه (OTC) دارند. همیشه تمام داروها و مکملهایی را که مصرف میکنید به پزشک و داروساز خود بگویید تا از عوارض جانبی جلوگیری کنید.
داروهای محرک مانند آمفتامین با:
- SSRIها
- SNRIها
- MAOIs
- سه حلقه ای
- لیتیوم
ترکیب این داروها میتواند باعث واکنش جدی به نام سندرم سروتونین شود . اگر نیاز به مصرف هر دو نوع دارو دارید، پزشک دوزها را برای جلوگیری از تداخلات نامطلوب تغییر میدهد.
- فرزندان. برخی از داروهای روانگردان خطر عوارض جانبی بیشتری در کودکان دارند و برای استفاده در کودکان مورد تایید FDA نیستند. پزشک شما در مورد خطرات در مقابل مزایای داروهای خاص صحبت خواهد کرد.
- بارداری. اطلاعات محدودی در مورد استفاده از داروهای روانگردان در دوران بارداری وجود دارد. مزایا و خطرات باید به دقت برای هر فرد و هر دارو در نظر گرفته شود. برخی داروها مانند BZD و لیتیوم در دوران بارداری مضر هستند. برخی از SSRIها میتوانند خطر نقایص مادرزادی را افزایش دهند. استفاده از SNRI در سه ماهه دوم میتواند باعث علائم ترک در نوزادان شود. اگر از هر داروی روانگردان استفاده میکنید، پزشک باید شما و کودکتان را به دقت تحت نظر داشته باشد.
- بزرگسالان مسن. اگر کبد یا کلیه شما خوب کار نکنند، برخی داروها ممکن است مدت بیشتری طول بکشد تا بدن شما پاک شود. شما ممکن است داروهای بیشتری مصرف کنید، که میتواند تداخل داشته باشد یا خطر عوارض جانبی یا واکنشهای نامطلوب را افزایش دهد. دوز شما ممکن است نیاز به تنظیم داشته باشد. قبل از شروع هر گونه داروی جدید، مطمئن شوید که تمام داروهای خود از جمله داروهای OTC و مکملها را با پزشک خود در میان بگذارید.
مسائل حقوقی پیرامون داروهای روانگردان
BZDها و محرکها مواد کنترل شده ای هستند زیرا میتوانند وابستگی ایجاد کنند و پتانسیل سوء استفاده را دارند.
هرگز داروهای تجویزی خود را به اشتراک نگذارید یا نفروشید. برای فروش یا خرید غیرقانونی این داروها مجازاتهای فدرال وجود دارد.
این داروها همچنین میتوانند باعث وابستگی شوند و منجر به اختلالات مصرف مواد شوند.
برای حمایت و کسب اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات مصرف مواد، با این سازمانها تماس بگیرید:
- معتادان گمنام (NA)
- موسسه ملی سوء مصرف مواد مخدر (NIDA)
- اداره خدمات بهداشت روانی و سوء مصرف مواد (SAMHSA)
چه زمانی باید به دنبال مراقبتهای اورژانسی بود
داروهای روانگردان میتوانند عوارض جانبی جدی داشته باشند. در برخی افراد، عوارض جانبی میتواند شدید باشد.
به دنبال درمان اورژانسی باشید
اگر هر یک از علائم زیر را داشتید، فوراً با پزشک یا ۹۱۱ تماس بگیرید:
علائم شما بدتر میشود (افسردگی، اضطراب، شیدایی)
افکار خودکشی
موارد وحشت زدگی
تحریک
بی قراری
بیخوابی
افزایش ضربان قلب و فشار خون
احساس تحریک پذیری، عصبانیت، خشونت
رفتار تکانشی و هر تغییر چشمگیر دیگری در رفتار
تشنج
کلام پایانی
روانگردانها دسته بسیار بزرگی از داروها را پوشش میدهند که برای درمان انواع مختلف علائم استفاده میشوند.
همه آنها با تنظیم سطوح انتقال دهندههای عصبی برای کمک به احساس بهتر کار میکنند.
داروهایی که پزشک شما تجویز میکند به عوامل زیادی بستگی دارد، مانند سن شما، سایر شرایط سلامتی که ممکن است داشته باشید، سایر داروهایی که استفاده میکنید و سابقه دارویی قبلی شما.
همه داروها فوراً کار نمیکنند. برخی زمان میبرند. صبور باشید و در صورت بدتر شدن علائم با پزشک خود صحبت کنید.
در مورد تمام گزینههای درمانی، از جمله درمان شناختی رفتاری، با ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی خود صحبت کنید تا بهترین برنامه مراقبتی را برای شما ایجاد کند.
منابع
- Depression. (2018).
nimh.nih.gov/health/topics/depression/index.shtml - Depression: FDA-approved medications may help. (2017).
fda.gov/consumers/consumer-updates/depression-fda-approved-medications-may-help - Guina J, et al. (2018). Benzodiazepines I: Upping the care on downers: The evidence of risks, benefits and alternatives. DOI:
۱۰.۳۳۹۰/jcm7020017 - Haddad PM, et al. (2018). The acute efficacy of antipsychotics in schizophrenia: A review of recent meta-analyses. DOI:
۱۰.۱۱۷۷/۲۰۴۵۱۲۵۳۱۸۷۸۱۴۷۵ - Mayo Clinic Staff. (2019). Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs).
mayoclinic.org/diseases-conditions/depression/in-depth/ssris/art-20044825 - Mental health medications. (2016).
nimh.nih.gov/health/topics/mental-health-medications/index.shtml - Murray R, et al. (2017). Atypical antipsychotics: Recent research findings and applications to clinical practice: Proceedings of a symposium presented at the 29th Annual European College of Neuropsychopharmacology Congress, 19 September 2016, Vienna, Austria. DOI:
۱۰.۱۱۷۷/۲۰۴۵۱۲۵۳۱۷۶۹۳۲۰۰ - O’Conner NR. (2010). FDA boxed warnings: How to prescribe drugs safely.
ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20112888?dopt=Abstract - Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2019). Key substance use and mental health indicators in the United States: Results from the 2018 National Survey on Drug Use and Health.
samhsa.gov/data/sites/default/files/cbhsq-reports/NSDUHNationalFindingsReport2018/NSDUHNationalFindingsReport2018.pdf
بسیار عالی