مشاهده اسمز و گذرندگی در تخم مرغ خام؛ فعالیت زیست دهم

فعالیت

الف) در این فعالیت با چگونگی اسمز از پرده‌ای با تراوایی نسبی آشنا می­‌شوید.

وسایل و مواد لازم: ظرف شیشه ای (یا بشر) با دهانۀ کوچک، مقداری آب مقطر (یا آب جوشیدۀ سرد شده)، نی نوشابه خوری شفاف، تخم مرغ خام، مقداری خمیر بازی، قاشق فلزی

روش کار:

۱. ظرف شیشه ای را آب بریزید.

۲. با لبه قاشق، به انتهای مدور تخم­ مرغ آهسته ضربه بزنید و با ناخن تکۀ کوچکی به اندازۀ نوک انگشت از پوسته آهکی را جدا کنید. مراقب باشید که پردۀ نازک زیر پوسته آسیب نبیند.

۳. تخم مرغ را از انتهای مدور، روی ظرف شیشه ای قرار دهید طوری که انتهای آن با آب در تماس باشد.

۴. در طرف مقابل تخم مرغ، سوراخی به اندازه قطر نی ایجاد کنید و نی را تا ۲/۵ سانتیمتر درون سوراخ و غشای نازک زیر آن فرو ببرید.

۵. فضای بین نی و پوستۀ تخم مرغ را با خمیر بازی پر کنید.

۶. ظرف را یک شب در جای مناسبی قرار دهید و پس از آن، تغییرات درون نی را مشاهده کنید.

۷. مشاهده­‌های خود را یادداشت کنید، و در صورت امکان از آنها عکس تهیه کنید.

آب درون نی بالا می‌رود.

توضیح دهید چرا مایع درون نی حرکت می­‌کند؟

 زیرا پرده نازک زیر پوسته تخم‌مرغ مانند غشای نیمه‌تراوا عمل می‌کند. از آن‌جایی که فشار اسمزی آب درون بشر کم‌تر از فشار اسمزی درون تخم‌مرغ است. بنابراین جابجایی خالص آب به درون تخم مرغ بیشتر خواهد بود. نتیجه این ورود آب خالص به تخم مرغ را با حرکت مایع درون نی مشاهده می‌کنیم. ارتفاع آبی که درون نی بالا رفته معادل فشار اسمزی محلول تخم مرغ است که باعث توقف کامل اسمز می‌شود.

ب) اگر پوستی آهکی یک تخم مرغ را با قرار دادن آن در سرکه از بین ببریم و تخم مرغ بدون پوسته را یک­بار در آب مقطر و بار دیگر در محلول نمک غلیظ قرار دهیم، پیش بینی کنید چه تغییری در تخم مرغ ایجاد می‌­شود؟ با توجه به آنچه آموختید برای پیش بینی خود دلیل بیاورید.

اگر تخم‌مرغ بدون پوسته را درون آب مقطر قرار دهیم به علت آن که فشار اسمزی درون تخم مرغ بیشتر از فشار اسمزی محیط بیرون است، جابجایی حالص آب به درون تخم مرغ بیشتر است بنابراین تخم مرغ حجیم و پرآب می‌شود و اندازه تخم‌مرغ بزرگ می‌شود و حتی امکان دارد در دراز مدت غشا نازک آن پاره شود. اما اگر تخم‌مرغ بدون پوسته را در آب و نمک غلیظ قرار دهیم، به علت آن که فشار اسمزی آب و نمک بیش از تخم‌مرغ است‌، آب تخم‌مرغ را به خود کشیده، تخم‌مرغ چروکیده و کوچک می‌شود.