تکرر ادرار و نیاز به دستشویی رفتن موقع استرس و نگرانی
اگر موقع استرس و نگرانی، نیاز به دستشویی رفتن پیدا می‌کنید، تعجب نکنید چون شما تنها فردی نیستید که موقع استرس تکرر ادرار دارید. مطمئناً دوست دارید علت تکرر ادرار موقع استرس و نگرانی را بدانید.
دکتر تام چی (Tom Chi)، استاد دانشکده اورولوژی در دانشگاه سان فرانسیسکوی کالیفرنیا، گفت: “این احساس رایج و مشترکی در میان مردم است که موقع استرس نیاز به دفع ادرار خود پیدا می‌کنند. در چنین مواقعی نباید شک کنید و بهترین راه این است که نیاز بدن خود را برآورده کرده و به دستشویی بروید.”
در حالت معمولی، زمانی که احساس ناراحتی یا اضطراب نکنید، مثانه با ادراری که از سوی کلیه‌ها به آن تزریق می‌شود، به آرامی پر شده و در مقابل، اسفنکتر خارجی مثانه به شدت بسته است تا ادرار به خارج نشت نکند.
مثانه سالم می‌تواند تا ۲ فنجان (۴۷۰ میلی لیتر مایع) ادرار را نگه دارد. وقتی کیسه عضلانی مثانه پر شود، مثانه یک سیگنال را از طریق ستون فقرات به مغز می‌فرستد و از طریق این سیگنال می‌گوید: «خوب، من پر هستم؛ باید خالی شوم». هنگامی که مغز فردی این سیگنال را دریافت می‌کند، فرد آماده دستشویی رفتن می‌شود و عضله اسفنکتر خارجی شل شده تا ادرار از مثانه خارج شود.
چرا وقتی مضطرب هستید تکرر ادرار می‌گیرید؟
پزشکان به طور کامل علت تکرر ادرار موقع استرس و اضطراب را پیدا نکردند؛ اما باید بگوییم که نیاز به دفع ادرار یک حس طبیعی است که توسط بسیاری از عوامل، از جمله اعصاب در امتداد نخاع ، مغز و احساسات شما کنترل می‌شود؛ اما دکتر تام چی (Tom Chi) می‌گوید که دو حدس خوب راجع به علت تکرر ادرار موقع استرس و تنش وجود دارد.
یک ایده این است که هنگامی که شما مضطرب یا عصبی هستید، بدن شما به حالت مبارزه تبدیل می‌شود. پاسخ بدن به حالت مبارزه با افزایش مقدار آدرنالین همراه است تا بتواند نیاز شما را برطرف کرده و وارد حالت مبارزه شود. زمانی که بدن در حالت مبارزه قرار دارد، تولید ادرار توسط کلیه‌ها نیز افزایش می‌یابد. به این ترتیب می‌توان گفت که علت تکرر ادرار موقع استرس و تنش ، تولید ادرار بیشتر توسط کلیه‌ها در مواقع اضطراب و تنش عصبی است.
علت تکرر ادرار و نیاز به دستشویی رفتن موقع استرس و اضطراب به درستی درک نشده است، اما فرض بر این است که در موقع استرس ، سیستم عصبی مرکزی با حساسیت بالایی فعال می‌شود، به این معنی که به کمترین چیزی رفلکس نشان می‌دهد.
ایده دیگر این است که هنگامی که شما عصبی هستید، کشش عضلات شما افزایش می‌یابد، مثانه نیز یکی از این عضلات است، به همین ترتیب کشیدگی عضلات مثانه باعث می‌شود که فرد فکر کند مثانه پر شده و نیاز به دفع ادرار دارد.
چرا وقتی استرس دارید به دستشویی می‌روید؟
دستگاه عصبی اتونوم
به طور کلى، سیستم عصبى پاراسمپاتیک یک سیستم اختصاصى با واکنش کند است، که بیشتر تمایل به ذخیره انرژى دارد. این سیستم مى تواند همزمان با سیستم سمپاتیک در شرایط تهاجم و گریز فعال شود. تحریک سیستم عصبى پاراسمپاتیک داراى اثرات مخالف با سیستم سمپاتیک است و باعث نگه داشتن موجود زنده در یک وضعیت آرام و بدون تنش مىشود. میزان ضربان قلب و فشار خون را کاهش داده، باعث افزایش فعالیت گوارشى، انقباض مجراى برونشى و انقباض مردمکها مىگردد. فعالیتهاى ذهنى در اثر فعالیت این سیستم نیز کاهش مى یابد. به هنگام ترس شدید قطعات ساکرال این سیستم ممکن است باعث تخلیه غیر ارادى مثانه و رکتوم گردند. در حین فعالیتهاى جنسى سیستم پاراسمپاتیک ایجاد نعوظ در آلت و کلیتوریس را کنترل کرده و شاخه هاى سمپاتیک متقابلاً به انزال کمک مى‌نماید.
دستگاه عصبی خودکار
Autonomic nervous system
سیستم عصبى اتونوم یا دستگاه عصبی خودکار، سیستمى حرکتى است که با تنظیم عمل عضلات صاف، عضله قلبى و غدد در ارتباط است. و به عبارتى دیگر این سیستم قسمتى از سیستم عصبى محیطى (PNS) است که رشته هاى حرکتى را به عضلات صاف، عضله قلبى و غدد بدن مى فرستد. از آنجا که این سیستم در یک سطح ناخودآگاه و تقریبا به شکل غیرارادى عمل مى نماید به این نام شناخته مىشود. البته این بخش از سیستم عصبى از طریق ساقه مغزى، قطعات سینه اى- کمرى (T1تا L2) نخاع، خاجى نخاع (S2تا S4) با سیستم عصبى مرکزى ارتباط دارد و نهایتا توسط هیپوتالاموس، مخچه و لوب فرونتال مغز کنترل و تنظیم مى شود. از نظر عملکرد این بخش از سیستم عصبى به دو بخش مجزا یعنى دستگاه عصبى سمپاتیک و دستگاه عصبى پاراسمپاتیک تقسیم مىشود. از آنجایى که تصور مى شود دستگاه سمپاتیک در واکنشهاى هیجانى مانند خشم و ترس وارد عمل مىشود، به این نام شناخته مىشود در حالى که بر عکس سیستم پاراسمپاتیک از عمل سمپاتیک جلوگیرى کرده و باعث آرامش و سکون مى شود و در فعالیتهاى روزمره به طور طبیعى و آرام نقش دارد.
بخش اصلى سیستم عصبى خودکار سمپاتیک (SANS) شامل زنجیرهاى از عقده‌هاى عصبى پارا و رتبرال است که در دو طرف ستون فقرات قرار گرفتهاند. این عقده‌هاى عصبى با اعصاب نخاعى سینهاى- کمرى به واسطه شاخههاى سفیدى ارتباط برقرار مىکنند. جسم سلولى نورونهاى سمپاتیک پیش عقدهاى در نخاع شوکى در حد فاصل قطعات L2- T1 قرار گرفتهاند و وارد عقدهها یا گانگلیونهاى پاراور تبرال که در دو طرف ستون فقرات قرار دارند مىشوند. چون زنجیره سمپاتیک از بالا تا پایین در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته، لذا پیامهاى عصبى مىتوانند به طرف بالا یا پایین فرستاده شوند. براى فعال کردن غدد و یا احشاء داخلى لازم است که پیامهاى سمپاتیک از دو مدار نورونى عبور نماید.
نورونهاى پیش عقدهاى از ستون خاکسترى جانبى نخاع شوکى جدا مىشوند و جسم نورونهاى پس عقدهاى در گانگلیونهاى پاراورتبرال با احشایى قرار گرفتهاند و عضلات احشایى تمام ارگانها را عصب مىدهند.
به طور کلى فیبرهاى پیش عقدهاى سیستم سمپاتیک کوتاه هستند، زیرا این فیبرها فقط از نخاع شوکى تا عقده‌هاى پاراورتبرال کشیده می‌شوند، در حالى که فیبرهاى پس عقدهاى بلند هستند زیرا این فیبرها باید از عقده‌هاى سمپاتیک تا تمام قسمت‌هاى محیطى بدن بروند.
سیستم عصبى پاراسمپاتیک (PANS) کمتر از سیستم عصبى سمپاتیک، توسعه یافته است. پاراسمپاتیک بیشتر در مورد ساختمان‌هاى مختلف سر و گردن به کار مىرود؛ ولى در احشاى موجود در حفرات بدن نیز پخش مىشوند. هیچ شاخهاى از پاراسمپاتیک به پوست، عضلات دیواره بدن یا قسمت‌هاى انتهایى بدن نمىرسد. بخش کرانیال این سیستم شامل آکسون هستههاى پاراسمپاتیک موجود در ساقه مغزى هستند که به همراه اعصاب زوج سوم، هفتم، نهم و دهم مغزى و بخش ساکرال آن از قطعات نخاعى S2-S3-S4 خارج مى شوند.
گانگلیون یا عقده‌هاى کوچک اعصاب پاراسمپاتیک در دیواره ارگان‌هایى قرار دارند که به آنها عصبدهى می‌کنند و از این‌رو فیبرهاى پیش عقدهاى این سیستم طولانى بوده و از سیستم عصبى مرکزى تا احشاء کشیده مىشوند در حالى که فیبرهاى پس عقدهاى کوتاه بوده و تنها به صورت موضعى و در خود عضو انتشار دارند.
عملکرد سیستم عصبى سمپاتیک و پاراسمپاتیک
به طور کلى، فعالیتهاى سیستم عصبى سمپاتیک را مىتوان به مجموعه فعالیتهایى اطلاق کرد که موجود زنده را آماده واکنش می نماید. پاسخ این سیستم یک پاسخ آدرنالینى به صورت یک واکنش عمومى سریع و تحریکى است. هیجانات شدید، عوامل ترس آور، قرار گرفتن در برابر سرما و درد و عوامل مشابه از جمله محرکهایى هستند که باعث تحریک این سیستم مىشوند. اینگونه محرکها همانطور که گفته شد باعث بروز یک پاسخ فیزیولوژیک منتشر مىشود. غدد فوق کلیوى (بخش مرکزى) که به هنگام قرار گرفتن در شرایط استرس با فعالیت سیستم سمپاتیک فعال مىشوند و وظیفه ترشح آدرنالین و نورآدرنالین به داخل خون را به عهده دارند. این مواد باعث تشدید اثرات نورونهاى سمپاتیک مىشوند. بالا رفتن ضربان قلب، افزایش فشار شریانى، افزایش قدرت انقباضات عضله قلبى، انقباض عروقى که به سمت پوست و سیستمهاى گوارشى مىروند و متقابلاً افزایش میزان جریان خون به مغز، قلب و عضلاتى که مشغول فعالیت شدید هستند، جزو آن دسته از پاسخهاى فیزیولوژیک عمومى است که در شرایط استرس در اثر فعالیت این سیستم به محرک داده مىشود. دستگاه عصبى سمپاتیک همچنین باعث گشاد شدن مردمک چشم، کاهش فعالیت سیستم گوارشى از طریق کاهش حرکت آن و انقباض اسفنکترها مىشود. این سیستم با افزایش میزان گلیکولیز، قند خون را افزایش مىدهد. در اثر فعالیت سیستم سمپاتیک جریان خون مغز افزایش یافته و باعث تشدید فعالیتهاى روانى مىگردد. ترشحات غدد عرق افزایش، ولى غدد اشکى و بزاقى کاهش مىیابد و بالاخره اینکه طحال گلبولهاى قرمز بیشترى را در جریان خون آزاد خواهد کرد. بنابراین، به طور خلاصه اینکه عملکرد اصلى سیستم سمپاتیک تحرک بخشیدن به بدن در شرایط اضطرارى و استرس می باشد.
به طور کلى، سیستم عصبى پاراسمپاتیک یک سیستم اختصاصى با واکنش کند است، که بیشتر تمایل به ذخیره انرژى دارد. این سیستم مىتواند همزمان با سیستم سمپاتیک در شرایط تهاجم و گریز فعال شود. تحریک سیستم عصبى پاراسمپاتیک داراى اثرات مخالف با سیستم سمپاتیک است و باعث نگه داشتن موجود زنده در یک وضعیت آرام و بدون تنش مىشود. میزان ضربان قلب و فشار خون را کاهش داده، باعث افزایش فعالیت گوارشى، انقباض مجراى برونشى و انقباض مردمکها می گردد. فعالیتهاى ذهنى در اثر فعالیت این سیستم نیز کاهش می یابد. به هنگام ترس شدید قطعات ساکرال این سیستم ممکن است باعث تخلیه غیر ارادى مثانه و رکتوم گردند. در حین فعالیتهاى جنسى سیستم پاراسمپاتیک ایجاد نعوظ در آلت و کلیتوریس را کنترل کرده و شاخههاى سمپاتیک متقابلاً به انزال کمک مى‌نماید. علیرغم دانشى که هم اکنون در رابطه با این دو بخش سیستم اتونومیک وجود دارد، لازم است که مطالب بیشترى راجع به عملکرد این سیستم دانسته شود. براى نمونه به نظر مىرسد که ارتباط پیچیدهاى بین اعصاب آوران احشایى و پوستى با سیستم اتونومیک سمپاتیک وجود دارد. به همین علت تحریک حسى بعضى از نقاط پوست می تواند بر روى فعالیت بعضى از ارگانهاى داخلى اثر بگذارد. تحقیقات در سالهاى اخیر نشان داده است که سیستم اتونومیک را می توان از طریق تکنیکهاى تسهیلى و مهارى، دستکارى کرد. از نظر درمانى، محققى به نام Gellhorn فاکتورهاى فیزیولوژیک و آناتومیکى را تشریح کرده است که در شرایط استرس و استراحت مؤثر هستند.
قرار گرفتن در حالات ترس و تهاجم، فعالیت سیستم سمپاتیک را افزایش داده و باعث تحریک کورتکس و افزایش تون عضلانى مىشود. این محقق این واکنش را تحت عنوان پاسخ ارگوتروپیک بیان نموده است. طرف دیگر این جریان حالتى است که افزایش فعالیت پاراسمپاتیک را با آرامش کورتکس و کاهش تون عضلانى توأم مى‌نماید. این حالت نیز تحت عنوان پاسخ ترفوتروپیک شناخته می شود. بر اساس یافتههاى فوق است که تراپیست باید در حین استفاده از تکنیکهاى مهارى و تسهیلى مشخص نماید که بیمار در کجاى این طیف ارگوتروپیک- ترفوتروپیک قرار گرفته است.
اگر هدف در درمان کاهش سفتى عضلانى است بیمار را باید به طرف انتهاى تروفوتروپیک یعنى به طرف فعالیت بیشتر سیستم پاراسمپاتیک سوق داد و در صورتى که هدف تشویق یادگیرى یا افزایش تون عضلانى است، فعالیت باید محرک بوده و با پاسخهاى ارگوتروپیک و افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک سازگار باشد. به این معنى که نوع تکنیک درمانى باید در جهت افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک باشد تا بیمار را به انتهاى ارگوتروپیک طیف گفته شده سوق دهد.
منبع:
از کتاب ساختار و عملکرد سیستم عصبی_عضلانی به ترجمه و تدوین نویسنده وبلاگ (فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار). چاپ فجر. بهار ۱۳۸۵ (چاپ اول)
منابع:
-آمرى نیا، رضا؛ بهروزى راد، نازیلا ترجمه ساختمان و عمل مغز و اعصاب پرفسور ویلیام ویلیس. مؤسسه انتشارات تلاش.
-نراقى، محمد على؛ حاجى حسینى، داود ترجمه نوروآناتومى W.C. Wongck. انتشارات جعفرى
-جامعى، بهنام (زیر نظر دکتر حسن عشایرى) کاربرد نوروفیزیولوژى در توانبخشى. انتشارات دانشگاه علوم پزشکى ایران.
